Ngộ độc thuốc methotrexate do sử dụng sai liều

Điển hình là trường hợp một bệnh nhân nam, ngoài 50 tuổi, mắc bệnh lichen phẳng. Theo chỉ định điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Da liễu Trung ương, bệnh nhân được kê thuốc với liều 10 mg/tuần. Tuy nhiên, do tự ý dùng sai, bệnh nhân đã uống 10 mg/ngày trong 5 ngày liên tục". Sau 5 ngày sử dụng thuốc, các tổn thương dát đỏ, phù nề, đau rát vùng sinh dục - hậu môn xuất hiện, nhưng bệnh nhân vẫn tự ý mua thêm uống tiếp trong 5 ngày với liều tương tự. Tổn thương tiến triển nặng hơn, bệnh nhân phải đến Bệnh viện Da liễu trung ương để điều trị.

Hình ảnh trợt, loét và hoại tử da tay, chân sau khi người bệnh sử dụng thuốc methotrexate sai liều điều trị.

Tại Bệnh viện, người bệnh được chỉ định làm một số xét nghiệm cận lâm sàng, kết quả cho thấy men gan tăng gấp 4 lần bình thường. Qua thăm khám và kiểm tra các kết quả xét nghiệm cận lâm sàng khác, Thạc sĩ, bác sĩ sĩ nội trú Lê Thu Hằng (Khoa Điều trị bệnh da nam giới Bệnh viện Da liễu Trung ương) nhận định Bệnh nhân bị ngộ độc methotrexate cấp tính.

Bác sĩ chuyên khoa II Đặng Bích Diệp (Khoa điều trị bệnh da nam giới) cho biết, bác sĩ cũng điều trị cho hai trường hợp ngộ độc methotrexate. trong đó, một là bệnh nhân nam, trên 50 tuổi mắc bệnh vảy nến thể mảng được chỉ định methotrexate 10 mg/tuần, nhưng bệnh nhân tự ý uống 10 mg/ngày liên tục trong 4 tuần, dẫn tới tình trạng ngộ độc thuốc methotrexate với biểu hiện trợt loét và hoại tử da - niêm mạc lan rộng, suy tủy dẫn đến giảm tiểu cầu và bạch cầu tiến triển nhanh, nguy cơ nhiễm trùng toàn thân.

Tương tự là bệnh nhân nam, gần 20 tuổi mắc bệnh vảy phấn dạng lichen và đậu mùa cấp tính, không tuân thủ phác đồ điều trị theo chỉ định của bác sĩ, có giai đoạn dùng methotrexate 5 mg/ngày liên tục trong 2 tuần, dẫn đến loét miệng, buồn nôn, xuất hiện bọng nước trên da…

Các bệnh nhân trên đều được các bác sĩ khoa Điều trị bệnh da nam giới thống nhất phương án điều trị bằng cách bù dịch, đảm bảo kiềm hóa nước tiểu, bổ sung acid folic đường uống và duy trì hàng ngày cho đến khi công thức máu hồi phục; sử dụng các yếu tố tạo máu, yếu tố kích thích bạch cầu hạt khi bạch cầu dưới 0,5 G/L và điều trị kháng sinh phối hợp với các trường hợp có biểu hiện nhiễm trùng tại da, niêm mạc và các cơ quan khác.

Đồng thời, các bệnh nhân cũng được chăm sóc điều dưỡng toàn diện các thương tổn da và niêm mạc, bao gồm chăm sóc làm sạch tổn thương, đắp gạc, thay băng hàng ngày. Bên cạnh đó, nhân viên y tế của khoa truyền thông giáo dục sức khỏe cho các bệnh nhân và người nhà người bệnh nhằm nâng cao nhận thức của người bệnh và người nhà về tác hại của việc không tuân thủ hướng dẫn điều trị.

Kết quả điều trị các bệnh nhân hồi phục tốt, toàn trạng ổn định, da và niêm mạc lành, hết biểu hiện rối loạn tiêu hóa, tình trạng suy tủy, suy gan cải thiện tốt.

Theo bác sĩ Bệnh viện Da liễu Trung ương: Methotrexate là thuốc có tác dụng điều hòa miễn dịch, giảm viêm thường được sử dụng trong da liễu để điều trị các bệnh vảy nến, viêm da cơ địa, bệnh tự miễn, bệnh da viêm, do nó khá an toàn, hiệu quả và chi phí thấp.

Methotrexate liều thấp còn được sử dụng để điều trị các bệnh lý da liễu như vảy nến, viêm da cơ địa, vảy phấn dạng lichen,... Methotrexate có dạng viên uống hoặc tiêm; thuốc cần được bác sĩ chỉ định đúng, hướng dẫn người bệnh sử dụng cụ thể và theo dõi chặt chẽ. Methotrexate được dùng liều hàng tuần, thay vì hàng ngày. Điều này khác với hầu hết các loại thuốc khác.

Methotrexate dạng uống thường được hướng dẫn uống vào một một ngày cụ thể trong tuần (ví dụ: thứ hai) trên đơn thuốc. Vào ngày được chỉ định trong tuần, methotrexate có thể được dùng một liều duy nhất hoặc chia thành 2 đến 3 liều nhỏ hơn.

Thuốc cũng có thể gây độc tính nghiêm trọng nếu lạm dụng hoặc sử dụng không đúng chỉ định. Bệnh nhân sử dụng sai liều hàng ngày thay vì hàng tuần dẫn tới các biểu hiện ngộ độc cấp tính, có thể dẫn đến tử vong. Đây là lỗi thường gặp nhất liên quan đến methotrexate trong điều trị bệnh và đã được cảnh báo nhiều lần trên thế giới. Mặc dù độc tính thường gặp hơn khi dùng liều cao, song cũng có thể gặp ở bất kỳ mức liều nào.

Khi bệnh nhân sử dụng quá liều methotrexate hoặc có biểu hiện ngộ độc loại thuốc này cần được dừng sử dụng thuốc ngay, và nhập viện điều trị. Bác sĩ chuyên khoa II Quách Thị Hà Giang (Trưởng Khoa điều trị bệnh da nam giới, Bệnh viện Da liễu Trung ương) khuyến cáo ngộ độc methotrexate là một cấp cứu nội khoa có thể gây tử vong, thường liên quan đến việc dùng thuốc không đúng lịch hoặc kèm các yếu tố nguy cơ làm tăng tích lũy thuốc.

Để tránh nguy cơ ngộ độc methotrexate, người bệnh cần lưu ý: Đọc kỹ đơn thuốc, thuốc này dùng hằng tuần, không dùng hằng ngày; tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ, không tự ý thay đổi liều hoặc nghe theo người khác hướng dẫn; tái khám định kỳ để xét nghiệm máu, kiểm tra gan, thận, theo dõi an toàn thuốc. Khi có những dấu hiệu cảnh báo: Loét miệng, trợt loét da, sốt, mệt mỏi bất thường cần đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.