Hệ thống y tế cơ sở: Chưa hiệu quả

	Khám, chữa bệnh vượt tuyến giảm nhờ bệnh viện vệ tinh
	Bệnh nhân vượt tuyến: “Nút thắt” cần gỡ
	Luật BHYT sửa đổi: Có “quay lưng” với bệnh nhân nghèo?

Vượt tuyến để điều trị… viêm họng

Theo định nghĩa của Bộ Y tế, y tế cơ sở là mạng lưới y tế từ tuyến huyện đến tuyến xã, là tuyến y tế gần dân nhất, có vai trò chăm sóc sức khỏe ban đầu cho người dân với chi phí thấp.

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến đánh giá tại hội nghị tham vấn đề án tăng cường y tế cơ sở giai đoạn 2016-2025 : “Y tế cơ sở đã góp phần thiết thực làm giảm tỉ lệ mắc và tỉ lệ chết của nhiều bệnh dịch nguy hiểm. Nhiều nội dung chăm sóc sức khoẻ ban đầu và nâng cao sức khoẻ đã được triển khai rộng khắp và đạt hiệu quả thiết thực như tiêm chủng mở rộng, phòng chống suy dinh dưỡng, chăm sóc sức khoẻ bà mẹ, trẻ em, giám sát dịch bệnh… Nhờ đó, các chỉ số sức khoẻ của người dân đã được cải thiện rõ rệt, phần lớn các chỉ tiêu tổng quát về sức khoẻ của nước ta đều vượt các nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người”.

Y tế cơ sở là “xương sống” của hệ thống y tế Việt Nam

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, y tế cơ sở còn rất nhiều bất cập, khó khăn mà ngay cả Bộ trưởng Bộ Y tế cũng phải thừa nhận, đặc biệt là về chất lượng khám, chữa bệnh. Theo thống kê, tính đến nay, mặc dù 100% trạm y tế xã, phường, thị trấn trên cả nước đã có cán bộ y tế nhưng chỉ 60% đạt tiêu chí quốc gia về y tế xã, còn tới 40% xã chưa đạt do hạn chế về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị, nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu. 90% thôn, bản có cán bộ y tế nhưng tỷ lệ được đào tạo theo quy định mới chỉ đạt ở khoảng 69%.

Tổ chức JICA của Nhật Bản đã dẫn chứng có những bệnh rất thông thường như viêm họng, nhưng cơ sở y tế tuyến huyện cũng phải chuyển bệnh nhân lên tuyến trên do không điều trị được vì thiếu cán bộ có trình độ chuyên môn. Hay ở xã Mai Lâm, huyện Đông Anh, nằm ngay trên địa bàn thủ đô, trung tâm y tế xã hầu như… đóng cửa vì chẳng có bệnh nhân nào đến khám, chữa bệnh. Tại các quận nội thành, phòng y tế cũng không khả quan hơn khi bệnh nhân vắng đến mức trầm trọng, đến nỗi nếu không có những đợt dịch bệnh xảy ra, nếu nhân viên y tế không phải đi khảo sát, tìm hiểu, vận động người dân đi tiêm phòng… thì không ai biết đến phòng y tế tại các quận, huyện. Nhiều nhân viên y tế tuyến cơ sở công việc chính nhiều ngày là “ngồi chơi xơi nước”. Khác hẳn với sự tấp nập, bận rộn không kịp thở của các bác sĩ, thầy thuốc ở các bệnh viện tuyến trên.

Bộ Y tế cũng đã thống kê chất lượng điều trị các cơ sở y tế thuộc tuyến huyện, xã… không đủ thuyết phục và tạo niềm tin cho người đến khám, chữa bệnh. Có tới 70% bệnh nhân vượt tuyến ở trung ương trong khi bệnh có thể điều trị ở tuyến dưới; 81,8% bệnh nhân vượt tuyến ở tỉnh có thể điều trị ở huyện, xã và 67,9% bệnh nhân vượt tuyến ở huyện có thể điều trị ở ngay tuyến xã.

Có không ít phòng khám tuyến cơ sở, thiết bị y tế giá trị nhất chỉ là chiếc máy siêu âm nhưng cũng chỉ thuộc “đời cũ”. Còn lại không có thiết bị gì hiện đại ngoài tai nghe tim, phổi, kim tiêm, xi lanh, máy đo huyết áp. Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến thừa nhận: “Hệ thống y tế cơ sở nước ta hiện nay bộc lộ nhiều bất cập, khó khăn. Cụ thể như mạng lưới y tế cơ sở còn cồng kềnh, chưa thống nhất, thiếu thốn về cơ sở, vật chất, cán bộ chuyên môn, quản lý chồng chéo… Trong khi đó đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ y tế tuyến xã, tuyến huyện vẫn còn chưa được chú trọng nên còn hạn chế về chất lượng chuyên môn, chưa tạo được niềm tin cho người dân”.

Giải pháp “2 trong 1”

Để giải quyết vấn đề trên, Bộ Y tế xác định, các phòng khám, trung tâm y tế tại xã, huyện… sẽ thay đổi cơ chế hoạt động không chỉ khám, chữa bệnh đơn thuần mà gồm cả dự phòng để nâng cao năng lực, vai trò của hệ thống. Cụ thể là thí điểm, mở rộng mô hình theo dõi, quản lý, chăm sóc sức khỏe cho cá nhân và hộ gia đình; lồng ghép, bổ sung nhiệm vụ của phòng khám bác sĩ gia đình vào trạm y tế tuyến xã để bảo đảm việc chăm sóc sức khỏe liên tục, gắn kết giữa chăm sóc sức khỏe tại nhà, tại cộng đồng với trạm y tế và bệnh viện, đặc biệt là với các bệnh không lây nhiễm, bệnh mạn tính.

Tuy nhiên với mô hình “2 trong 1” này, vấn đề đặt ra là nguồn nhân lực. Nếu hệ thống y tế cơ sở hoạt động với mô hình "2 trong 1" thì chắc chắn cần phải có đội ngũ nhân viên y tế không những đủ về số lượng mà còn phải giỏi chuyên môn. Vậy, nguồn nhân lực này sẽ tìm ở đâu? Trong khi trình độ của nhân viên y tế ở hệ thống y tế cơ sở vẫn được đánh giá còn yếu. Người giỏi thì không về công tác tại tuyến y tế cơ sở do mức lương thấp, chỉ 5-6 triệu đồng/tháng, trong khi nếu làm việc cho các bệnh viện tư ở những thành phố lớn, mức lương có thể gấp 4 lần. Như vậy, nhân lực vẫn là câu hỏi khó cho ngành y. Mà câu hỏi này nếu chưa trả lời được thì nâng cao chất của hệ thống y tế cơ sở vẫn nằm… ngoài tầm với của các nhà quản lý.

Trước câu hỏi trên, Bộ Y tế khẳng định phải bảo đảm chế độ đãi ngộ đối với các bác sĩ có chuyên môn tốt công tác ở tuyến y tế cơ sở. Đồng thời, trong giai đoạn 2016-2020, phấn đấu mỗi cán bộ y tế cơ sở được dự ít nhất 1-2 lớp tập huấn; luân chuyển, điều động bác sĩ y tế xã với bệnh viện và ngược lại để phát huy hiệu quả nguồn nhân lực. Ngoài ra, tăng cường đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất và trang thiết bị cho các bệnh viện, trung tâm y tế ở các huyện, trạm y tế xã với tổng kinh phí ước tính hơn 28 nghìn tỷ đồng. Tất cả các giải pháp này phải thực hiện một cách đồng bộ và quyết liệt để đạt hiệu quả.

Xuân Tùng