Giao Viện kiểm sát nhân dân tối cao thống nhất quản lý hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự là một trong 04 dự án Luật (Luật Dẫn độ, Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, Luật Tương trợ tư pháp về hình sự và Luật Tương trợ tư pháp về dân sự) được tách ra từ Luật Tương trợ tư pháp hiện hành và đã được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo. (Ảnh: QH)

Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý đã bám sát mục tiêu, quan điểm đề ra khi xây dựng các dự án luật, kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng về tăng cường hợp tác quốc tế về pháp luật và hội nhập quốc tế trong tình hình mới, hoàn thiện pháp luật về tương trợ tư pháp nói chung và pháp luật trong lĩnh vực tương trợ tư pháp về hình sự, khắc phục những bất cập, hạn chế trong quá trình thực hiện Luật Tương trợ tư pháp năm 2007.

Ông Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng chỉ đạo các cơ quan rà soát, chỉnh lý, bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất giữa 04 dự thảo Luật về những nội dung có tính chất chung như phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng, giải thích từ ngữ, nguyên tắc tương trợ tư pháp và áp dụng pháp luật, ngôn ngữ trong hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp và vấn đề miễn hợp pháp hóa lãnh sự, hiệu lực thi hành và điều khoản chuyển tiếp... cũng như hoàn thiện về văn phong, kỹ thuật lập pháp; rà soát với quy định của các luật có liên quan về thẩm quyền của cơ quan, người tiến hành tố tụng, thủ tục tố tụng, tổ chức bộ máy cơ quan tư pháp để hoàn thiện các dự thảo luật, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Sau khi tiếp thu, chỉnh lý, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự có 04 chương, 40 điều.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho biết, thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự giữa Việt Nam với các nước có chung đường biên giới (Điều 17), với ý kiến đề nghị quy định các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới giữa Việt Nam với nước ngoài có thể trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự chỉ trong trường hợp điều ước quốc tế giữa Việt Nam và nước ngoài cho phép, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, ý kiến đại biểu Quốc hội là xác đáng. Để bảo đảm việc giải quyết vụ án hình sự nhanh chóng, kịp thời, cần thiết phải có cơ chế cho phép các cơ quan có thẩm quyền tại các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới với nước ngoài trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp cho nhau.

Tuy nhiên, cơ chế này phải được quy định trong điều ước quốc tế giữa hai quốc gia vì tương trợ tư pháp nói chung và tương trợ tư pháp về hình sự nói riêng liên quan đến quyền tài phán và chủ quyền quốc gia, liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân.

Các đại biểu dự Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. (Ảnh: QH)

Ông Hoàng Thanh Tùng khẳng định: “Do đó, tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng cho phép các cơ quan có thẩm quyền của các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới giữa Việt Nam với nước ngoài có thể trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự trong trường hợp điều ước quốc tế giữa Việt Nam và nước ngoài có quy định. Việc chỉnh lý như dự thảo Luật cũng bảo đảm phù hợp với Điều 14 của dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự”.

Liên quan đến Điều 28 dự án Luật, có ý kiến đề nghị cân nhắc việc bổ sung trường hợp bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự so với Luật Tương trợ tư pháp hiện hành đối với các trường hợp quy định tại điểm d và điểm đ khoản 1 Điều 28. Ông Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, việc bổ sung quy định bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự đối với trường hợp “Có căn cứ cho rằng yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự nhằm truy cứu trách nhiệm hình sự một người vì lý do chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, nguồn gốc dân tộc, quan điểm chính trị của người đó hoặc vì những lý do này mà người đó có thể bị đối xử không công bằng trong quá trình truy cứu trách nhiệm hình sự” là phù hợp với Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam là thành viên.

Đối với việc bổ sung trường hợp bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự khi “Yêu cầu đối với tội phạm có liên quan đến chính trị hoặc quân sự”, Ủy viên Thường vụ Quốc hội nhận thấy, tuy một số hiệp định song phương về tương trợ tư pháp được ký kết giữa Việt Nam và các nước thời gian gần đây có quy định vấn đề này, song đây là thỏa thuận riêng của hai nước, xuất phát từ đặc điểm cụ thể của các bên tham gia ký kết.

Ông Hoàng Thanh Tùng thông tin: “Do đó, để bảo đảm sự linh hoạt cho quá trình đàm phán, ký kết các hiệp định thời gian tới, phù hợp với đặc điểm của tương trợ tư pháp về hình sự, đồng thời tránh tạo ra xung đột pháp luật hoặc tạo ra cách hiểu khác nhau đối với các quy định của pháp luật có liên quan, đặc biệt là Bộ luật Hình sự của Việt Nam, dự thảo Luật (điểm khoản 2 Điều 28) được chỉnh lý theo hướng quy định đây là trường hợp có thể bị từ chối tương trợ tư pháp về hình sự thay cho quy định bắt buộc phải từ chối như dự thảo Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9”.

Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. (Ảnh: QH)

Có ý kiến đề nghị quy định Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước đối với hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự. Đối với nội dung này, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho biết, lĩnh vực tương trợ tư pháp về hình sự là việc các quốc gia (thông qua các cơ quan tiến hành tố tụng như Cơ quan điều tra, Công tố, Viện kiểm sát, Tòa án) giúp đỡ nhau trong việc giải quyết vụ án hình sự. Do đó, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự giao Viện kiểm sát nhân dân tối cao thống nhất quản lý hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự trong phạm vi cả nước là phù hợp với vị trí, trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân tối cao với tư cách là Cơ quan trung ương trong hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự và được giao thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm soát hoạt động tư pháp trong các giai đoạn tố tụng.

Đồng thời, để phù hợp với trách nhiệm của Chính phủ trong hoạt động quản lý nhà nước, dự thảo Luật đã bổ sung quy định tại Điều 18 theo hướng: Chính phủ phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong việc thực hiện quản lý hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự; chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự; Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao có trách nhiệm báo cáo Quốc hội về công tác tương trợ tư pháp về hình sự trong báo cáo công tác hằng năm...

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho biết, cách quy định này cũng tương tự như quy định tại Điều 64 của Luật Kiểm toán nhà nước về trách nhiệm của Chính phủ đối với hoạt động kiểm toán nhà nước.