Đổi mới tư duy tiếp cận thị trường, chú trọng giá trị gia tăng trong xuất khẩu

Câu hỏi lớn là liệu Việt Nam có thể duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu 10 - 15% mỗi năm, hỗ trợ GDP tăng 8% như giai đoạn trước đây, khi lợi thế lao động giá rẻ và chi phí thấp không còn?

Tại “Diễn đàn kinh doanh 2025: Giải pháp đột phá hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới”, Tiến sĩ Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Việt Nam đánh giá: nhiều năm qua, hoạt động ngoại thương nói chung và hoạt động xuất khẩu có đóng góp lớn cho nền kinh tế.

Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 ước đạt trên 786,1 tỷ USD góp phần tăng thu ngoại tệ, hỗ trợ tích cực cho cán cân thanh toán, giúp nâng cao dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và các chỉ số kinh tế vĩ mô khác của nền kinh tế. Số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa năm 2024 là 88,7 nghìn doanh nghiệp, góp phần tạo ra hàng triệu việc làm, sinh kế cho người lao động.

Đặc biệt, theo Giám đốc Economica Việt Nam Lê Duy Bình, thông qua hoạt động xuất nhập khẩu và tham gia tích cực vào 17 FTA đã gia tăng vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Theo Brand Finance, giá trị thương hiệu của Việt Nam năm 2024 đạt 507 tỷ USD, xếp thứ 32 trong số 193 quốc gia được đánh giá, tăng một bậc về thứ hạng và tăng 2% về giá trị so năm 2023. Những chỉ số ấn tượng nói trên đến từ nỗ lực của Chính phủ trong cải cách môi trường đầu tư; đẩy mạnh xuất, nhập khẩu, hỗ trợ phát triển thương hiệu sản phẩm và quyết tâm của doanh nghiệp.

Thời gian qua, thương hiệu của doanh nghiệp Việt được cải thiện một cách rõ rệt. (Ảnh minh hoạ)

Từ năm 2015 đến nay, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu duy trì ở mức cao, trong đó có nhiều năm duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số, đóng góp rất lớn cho tăng trưởng chung ở nền kinh tế. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn, từ góc độ kinh tế học, Tiến sĩ Lê Duy Bình cho rằng, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang có nhiều thay đổi như hiện nay, câu hỏi lớn đặt ra là liệu có thể duy trì kim ngạch xuất khẩu cao như thời gian trước đây ở mức từ 10 - 15% để hỗ trợ tăng trưởng GDP từ 8% trở lên trong 1-2 thập kỷ tới hay không, nhất là khi lợi thế về lao động, chi phí thấp không còn phát huy…

“Bối cảnh mới chúng ta cần thay đổi tư duy, không phải tăng về kim ngạch xuất khẩu mà chất lượng, giá trị gia tăng, tỷ lệ nội địa hóa của hàng xuất khẩu. Với tư duy này, thay vì đặt ra mục tiêu xuất khẩu gắn với những con số cụ thể mà căn cứ vào những tiêu chí khác như giá trị gia tăng, tỷ lệ nội địa hóa… sẽ mang ý nghĩa định hướng lớn hơn rất nhiều cho nền kinh tế, các cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp, các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam”, ông Lê Duy Bình chia sẻ.

Thời gian qua, thương hiệu của doanh nghiệp Việt được cải thiện một cách rõ rệt. Sự cải thiện này không chỉ được thể hiện ở các doanh nghiệp đạt thương hiệu quốc gia mà ở hàng trăm nghìn doanh nghiệp vừa và nhỏ khác đang hàng ngày, hàng giờ kiên trì xây dựng thương hiệu, đưa hàng hóa dịch vụ của mình đến các thị trường trên thế giới.

Mặc dù đạt thành công ấn tượng song theo ông Bình tình hình thực tế cho thấy, trên thế giới biến động ngày càng phức tạp của kinh tế toàn cầu, các thách thức trong hoạt động thương mại quốc tế trong thời gian vừa qua như các vụ kiện chống phá giá, rủi ro về thuế như thuế đối ứng…

Ở trong nước, cũng như yêu cầu tái cấu trúc nền kinh tế, mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững, và yêu cầu phải thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu, cách thức tiếp cận thị trường, đòi hỏi tư duy mới của các cơ quan quản lý và vai trò tiên phong của doanh nghiệp.

Với tư duy và cách tiếp cận mới, các hoạt động xuất khẩu đóng góp nhiều hơn cho tăng trưởng GDP khi nền kinh tế tăng về chất lượng, giá trị gia tăng hàng hoá xuất khẩu, đồng thời khắc phục tình trạng nhập khẩu để chế biến và xuất khẩu. Hiện, doanh nghiệp trong nước và cả doanh nghiệp FDI phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu nguyên vật liệu, các sản phẩm trung gian, máy móc thiết bị sản xuất.

Chẳng hạn, khu vực FDI đóng góp 100% giá trị xuất khẩu điện thoại và linh kiện nhưng lại nhập khẩu tới 89% giá trị linh kiện đầu vào. Báo cáo của Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) cũng chỉ ra rằng tỷ lệ nội địa hóa của ngành dệt may Việt Nam vẫn chỉ dao động quanh mức 45 - 50%. Điều này đồng nghĩa với việc hơn một nửa nguyên phụ liệu, đặc biệt là vải và sợi, vẫn phải nhập khẩu từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan và các quốc gia khác.

Vai trò của doanh nghiệp, theo Tiến sĩ Lê Duy Bình cần chiếm tỷ trọng cao hơn trong hoạt động xuất khẩu. Hiện nay, doanh nghiệp FDI đóng góp lớn, giai đoạn từ 2018 - 2024, xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp này luôn chiếm tới trên 70% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam. Doanh nghiệp trong nước cần tiên phong thay đổi, gia tăng đóng góp trực tiếp vào xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cần lưu tâm nhiều hơn đến xuất nhập khẩu dịch vụ, từ năm 2015 đến nay, Việt Nam nhập siêu dịch vụ, làm giảm bớt ý nghĩa xuất siêu hàng hoá nhìn từ góc độ đóng góp cho tổng cầu. Tất nhiên, doanh nghiệp trong nước có nhiều hạn chế trong ngành hàng hỗ trợ cho nền kinh tế như giao thông vận tải, bảo hiểm, các dịch vụ liên quan đến y tế, giáo dục, du lịch, ngân hàng.

Bảo Thoa