Để các dòng sông chảy qua Thành phố đều xanh

Dấu ấn công trình trọng điểm

Trong ký ức người Hà Nội, sông Tô Lịch từng là một phần linh hồn Thăng Long ngàn năm, dòng sông ấy chảy qua biết bao làng mạc, phố phường, gắn với truyền thuyết về thần Tô Lịch, với những lễ hội và nếp sống dân dã. Tuy nhiên, cùng với đô thị hóa ồ ạt, sông Tô Lịch đã trở thành “dòng sông đen” suốt nhiều thập kỷ, tiếp nhận hàng trăm nghìn mét khối nước thải mỗi ngày, mang mùi hôi và màu nước đục ngầu.

Để khôi phục dòng sông xanh ngày xưa, đã có không ít dự án được triển khai, từ nạo vét, thử nghiệm công nghệ lọc sinh học đến bơm nước sông Hồng vào Tô Lịch nhưng kết quả chưa đem lại sự thay đổi bền vững. Chính trong bối cảnh đó, những chỉ đạo trực tiếp của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc cải tạo Tô Lịch mang đến bước ngoặt, Tổng Bí thư yêu cầu coi đây là dự án đặc biệt, cần sự vào cuộc toàn diện, đồng bộ, gắn trách nhiệm của cả hệ thống chính trị.

Ngay sau đó, qua nghiên cứu thực tế, dự án được thiết kế với 4 mũi trọng tâm: thu gom và xử lý toàn bộ nước thải, nạo vét và khơi thông dòng chảy, ứng dụng công nghệ sinh học để làm sạch nước, và cải tạo cảnh quan hai bên bờ. Có thể nói, công trình cải tạo sông Tô Lịch không phải là một dự án thông thường, mà là sự kết tinh của ý chí chính trị, khoa học kỹ thuật và tinh thần lao động bền bỉ của hàng nghìn con người.

Nếu trong quá khứ, nhiều nỗ lực xử lý ô nhiễm dừng lại ở tính chất thí điểm, cục bộ, thì lần này, Hà Nội đã bước vào một hành trình mới: xử lý tận gốc những nguyên nhân biến Tô Lịch thành “dòng sông đen”. Hệ thống thu gom nước thải dọc hai bờ được xây dựng đồng bộ, ngăn chặn triệt để tình trạng xả thải trực tiếp; công nghệ sinh học tiên tiến được áp dụng nhằm xử lý lớp bùn đáy; cảnh quan hai bên sông được quy hoạch lại với cây xanh, đường dạo bộ, không gian sinh hoạt cộng đồng. Đây không chỉ là giải pháp môi trường, mà còn là cách trả lại cho người dân một phần ký ức đô thị trong lành đã mất đi từ lâu.

Sông Tô Lịch sẽ là hình mẫu cho việc cải tạo những dòng sông, con mương khác trong Thành phố.

Trong không khí hối hả ấy, từng người công nhân, kỹ sư tham gia dự án đều mang trong mình một niềm tự hào đặc biệt. Anh Nguyễn Văn Thắng, người trực tiếp lái máy nạo vét lòng sông ở đoạn qua quận Cầu Giấy, tâm sự rằng từ nhỏ anh đã chứng kiến Tô Lịch ô nhiễm đến mức người dân phải đóng kín cửa mỗi khi gió thổi qua. Giờ đây, khi được góp sức khơi thông dòng chảy, anh thấy như đang “rửa sạch” không chỉ bùn lầy mà cả nỗi buồn tích tụ trong ký ức. Còn chị Lê Thị Hồng, nữ công nhân phụ trách trồng cây ven sông, cũng luôn nâng niu, trân trọng coi từng mầm cây là “lời hẹn ước” với tương lai. “Sau này đi dọc theo bờ sông dưới những hàng cây xanh mướt, tôi có thể tự hào khoe với con cháu rằng những hàng cây này do chính mình gieo trồng nên”, chị Hồng tự hào chia sẻ.

Liên tục như vậy, trong suốt hơn 8 tháng qua, dọc hai bên bờ Tô Lịch, không khí lao động khẩn trương diễn ra suốt ngày đêm. Đầu tiên là việc nạo vét lòng sông - một nhiệm vụ cấp bách nhằm khơi thông dòng chảy, giảm bồi lắng. Đoạn từ Hoàng Quốc Việt đến cầu Khương Đình (dài 7km) đã hoàn tất nạo vét khoảng 49.914m3 bùn. Đoạn từ cầu Khương Đình đến chùa Long Quang đang được tiếp tục nạo vét tại 58 vị trí trọng điểm, đến nay đã hoàn thành gần 60% khối lượng (6.800/11.800m3), dự kiến xong trong tháng 8.

Cùng với đó, việc thu gom triệt để nước thải - yếu tố quyết định đến chất lượng nước đang được triển khai quyết liệt. Đã có 61/63 cửa xả được đấu nối vào hệ thống xử lý, 2 cửa đang trong bước nghiệm thu cuối cùng. Các cửa xả chưa nằm trong phạm vi dự án Yên Xá cũng được đề xuất dự án riêng. Quan trọng không kém là hệ thống đập dâng và cống điều tiết để giữ mực nước cũng đang được các đơn vị thi công khẩn trương hoàn thành.

Biểu tượng văn hóa đô thị

Không phải ngẫu nhiên mà thành phố Hà Nội chọn Dự án cải tạo sông Tô Lịch làm công trình điểm chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Điểm đặc biệt của dự án lần này nằm ở tầm nhìn: Tô Lịch sẽ không chỉ được trả lại sự trong sạch, mà còn trở thành một công viên văn hóa - lịch sử - du lịch kéo dài xuyên qua nhiều quận nội thành. Ven sông, những tuyến đường đi bộ, những mảng xanh, những bãi cỏ được hình thành, kết nối liền mạch với hệ thống di sản kiến trúc từ các ngôi chùa cổ, nhà thờ… mang dấu ấn một thời. Sự kết nối đó sẽ tạo ra một không gian trải nghiệm mới: du khách có thể đi bộ, đạp xe, tham quan, vừa thưởng ngoạn thiên nhiên, vừa cảm nhận được lịch sử - văn hóa sống động chảy cùng dòng nước.

Không dừng ở đó, dự án còn được kỳ vọng trở thành điểm nhấn du lịch sáng tạo. Hình ảnh con đường bích họa ở phố Phùng Hưng, hay không gian nghệ thuật ở ga Cát Linh từng tạo nên sức hút mạnh mẽ, cho thấy Hà Nội hoàn toàn có thể biến Tô Lịch thành một “trục sáng tạo” mới. Những cây cầu nhỏ, những đoạn bờ sông rộng hoàn toàn có thể trở thành sân khấu cho các sự kiện nghệ thuật, lễ hội ánh sáng, không gian triển lãm ngoài trời. Khi ấy, Tô Lịch sẽ không chỉ là dòng sông xanh về mặt sinh thái, mà còn là dòng sông đầy sức sống văn hóa.

Đặc biệt, việc hồi sinh Tô Lịch còn tạo ra một giá trị tinh thần sâu sắc. Nó khẳng định sự trân trọng quá khứ, biết gắn phát triển hiện đại với gìn giữ ký ức. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, nếu dự án thành công, Tô Lịch sẽ trở thành “cây cầu nối” giữa truyền thống và hiện đại, giữa quá khứ và tương lai. Đó sẽ là nơi người dân Thủ đô tìm thấy sự tự hào lịch sử, còn du khách tìm thấy bản sắc riêng mà không nơi nào có được.

Mong rằng, trong một tương lai không xa, một hành trình du lịch dọc sông Tô Lịch hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm đặc trưng của Hà Nội: du khách bắt đầu từ Cầu Giấy, đi bộ hoặc đạp xe qua các tuyến phố, dừng chân ở chùa Kim Liên, ghé qua một không gian nghệ thuật cộng đồng, rồi tiếp tục xuống khu phố cổ, kết thúc tại khu vực hồ Tây hay sông Hồng. Đó sẽ là một hành trình trải nghiệm toàn diện từ thiên nhiên, văn hóa, lịch sử đến đời sống hiện đại.

Nhiều chuyên gia nhận định, khi thành công, Tô Lịch sẽ là hình mẫu cho việc cải tạo những dòng sông, con mương khác trong Thành phố. Đây sẽ là kinh nghiệm để thành phố Hà Nội từng bước “hồi sinh” các không gian mặt nước, đưa thiên nhiên trở lại với đời sống đô thị.

Ý nghĩa lớn nhất của dự án cải tạo sông Tô Lịch không chỉ nằm ở việc cải thiện môi trường, mà ở chỗ nó biến sông Tô Lịch thành một biểu tượng mới của Hà Nội. Sông Tô Lịch không chỉ là địa danh một con sông mà phải trở thành một trục văn hóa và không gian sống.