Có cần thiết hình sự hóa việc sa thải lao động?

	Băn khoăn với quy định phạt tù nếu sa thải người lao động trái luật
	Quyền sa thải người lao động
	Quy định bảo vệ việc làm chặt chẽ: Khó cho chủ sử dụng lao động!

Có cần thiết?

Trao đổi với TBKTSG, ông Lê Quang Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Sản xuất - Thương mại May Sài Gòn, cho biết lao động là vấn đề sống còn đối với những công ty sử dụng nhiều lao động.

Theo ông Hùng, đối với những doanh nghiệp may mặc xuất khẩu có quy mô từ 1.000-2.000 công nhân, khách hàng của họ thường là công ty có tên tuổi nên đòi hỏi nhà cung ứng hàng hóa phải đảm bảo trách nhiệm xã hội. Do đó, nếu doanh nghiệp không chủ động chăm sóc lao động thì sẽ gặp khó khăn về khách hàng.

Cụ thể, dù có cung cấp hàng hóa chất lượng tốt, giá cả thấp đến đâu thì doanh nghiệp vẫn sẽ mất khách hàng nếu bị phát hiện vi phạm quy định về lao động, như sử dụng lao động cưỡng bức, lao động trẻ em (dưới 18 tuổi) hay vi phạm về thời gian làm việc đối với những công nhân đang mang thai...

Khách hàng ở nước ngoài đương nhiên sẽ không tự đứng ra thực hiện việc kiểm tra các vi phạm về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, trong đó có vi phạm về lao động, mà họ thuê các công ty đánh giá độc lập để đến kiểm tra bất ngờ.

Những công ty đánh giá độc lập có những cách kiểm tra để kết luận doanh nghiệp có thực hiện đúng quy định hay không. Họ thậm chí chọn từng công nhân và gặp riêng để hỏi thăm về mối quan hệ của doanh nghiệp với những lao động này để xem doanh nghiệp có đối xử tốt hay ức hiếp người lao động hay không. Thậm chí, có trường hợp công ty đi kiểm tra đột ngột đập vỡ kính hộp báo cháy khẩn cấp để xem công nhân có thực sự được doanh nghiệp tập huấn để đối phó với tình huống xảy ra hỏa hoạn hay không.

Nếu doanh nghiệp có những điểm sai sót, công ty đánh giá độc lập sẽ chỉ ra những điểm này để doanh nghiệp sửa chữa trong một thời gian nhất định và sẽ kiểm tra lại, nếu không khắc phục, doanh nghiệp sẽ bị điểm xấu về trách nhiệm xã hội, theo đó sẽ bị mất khách hàng, ông Hùng cho biết.

“Mối quan hệ giữa những người lao động và người sử dụng lao động, đặc biệt trong những ngành cần nhiều lao động, thì không cần Nhà nước phải thúc giục, lên tiếng răn đe, vì bản thân doanh nghiệp phải giữ mối quan hệ này vì sự sống còn của mình. Nếu có vi phạm trong việc sa thải lao động thì đây cũng chỉ là trường hợp cá biệt, mà đã là cá biệt thì liệu có nhất thiết phải hình sự hóa quan hệ lao động hay không?”, ông Hùng nói.

Tuy ủng hộ quy định mới này trong Bộ luật Hình sự, ông Phạm Xuân Trình, Tổng giám đốc Tổng công ty cổ phần Phong Phú, nêu ra thực tế hiện nay các doanh nghiệp (như Phong Phú) đều có giải pháp để tạo nên mối quan hệ hài hòa giữa người sử dụng lao động và lao động, tránh căng thẳng trong quan hệ này.

Theo ông Trình, trong thời gian tới, giữ chân người lao động sẽ là xu thế chung. Bởi vì lao động sẽ ngày càng khan hiếm nên doanh nghiệp phải đối xử với lao động ngày càng tốt hơn bằng những chương trình cụ thể để làm sao người công nhân cảm thấy họ đang được làm trong môi trường tốt.

Ngoài ra, Bộ luật Lao động đã ngày càng rõ ràng, và người lao động đã ngày càng hiểu rõ luật này hơn, doanh nghiệp ý thức càng công khai, minh bạch trong quan hệ lao động thì hoạt động của mình càng tốt hơn.

Liệu đã tính đến sự phức tạp khi thực hiện?

Theo ông Diệp Thành Kiệt, Phó chủ tịch Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso), điều 162 của Bộ Luật Hình sự mới khiến các chủ doanh nghiệp cũng như các nhà quản trị doanh nghiệp trong những ngành sử dụng nhiều lao động như dệt may, da giày hết sức lo ngại.

Doanh nghiệp lo ngại hệ thống thực thi luật pháp của Việt Nam còn nhiều bất cập. Chỉ cần luận tội sai thì chủ doanh nghiệp phải đi tù, trường hợp này không chỉ có chủ doanh nghiệp bị ảnh hưởng mà thậm chí cả doanh nghiệp phải đóng cửa, ảnh hưởng đến nhiều người.

“Kể cả trong trường hợp chủ doanh nghiệp được xác định là có tội và phải đi tù, nhưng doanh nghiệp đó không có ai điều hành thì sẽ xử lý như thế nào? Phải đóng cửa hay có giải pháp nào khác?”, ông Kiệt đặt vấn đề.

Một điểm khác khiến doanh nghiệp lo ngại là với việc sa thải người lao động, đôi khi người chủ doanh nghiệp hoặc người đại diện trước pháp luật (tổng giám đốc, giám đốc...) chưa hẳn là người trực tiếp ra quyết định mà thông thường là thông qua các ý kiến tham mưu như phòng quản lý nhân sự, hội đồng kỷ luật...

Trước đây, khi xảy ra vi phạm trong việc sa thải lao động, doanh nghiệp phải nộp tiền phạt hoặc bồi thường cho người lao động. Điều này chấp nhận được vì dù ai làm sai thì cũng đều phát sinh từ bộ máy của doanh nghiệp. Nhưng theo quy định của Bộ luật Hình sự mới, nếu phải đi tù thì không phải là doanh nghiệp đi tù chung chung mà phải cụ thể là một người nào đó trong doanh nghiệp.

Vậy ai sẽ là người đi tù?

“Chủ doanh nghiệp hoặc người đại diện trước pháp luật của doanh nghiệp phải ngồi tù với lý do rằng đó chính là người sử dụng lao động? Nếu vậy thì khả năng ngồi tù của bất kỳ chủ doanh nghiệp hoặc người đại diện trước pháp luật nào cũng sẽ rất cao, đặc biệt là với doanh nghiệp sử dụng hàng ngàn hoặc thậm chí hàng chục ngàn lao động như ngành dệt may, da giày. Lúc này phải quay lại câu hỏi nêu trên: nếu không có người điều hành thì doanh nghiệp sẽ như thế nào?”, ông Kiệt đặt tình huống.

Theo ông Kiệt, “còn nếu như ai làm nấy chịu, ví dụ quyết định sa thải không đúng luật là do giám đốc của một bộ phận hay một chi nhánh thuộc công ty mà vị này đã được ủy quyền thì việc này xem chừng không ổn với quy định của luật vì luật quy định là người sử dụng lao động phải chịu trách nhiệm”.

Do vậy, theo ông Kiệt, khi Quốc hội thông qua điều luật này, có thể sự phức tạp của nó chưa được lường trước hết.

“Trong bối cảnh Chính phủ đang chủ trương khuyến khích khởi nghiệp và hạn chế tối đa việc hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự, điều luật này có thể xem là một bước lùi, đi ngược với tinh thần trên”, ông Kiệt bình luận thêm.