Chuyển giao công nghệ: Cần bảo vệ lợi thế cạnh tranh và bí quyết quốc gia

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, chiều 6/11, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đã thảo luận tại tổ về dự án Luật Chuyển đổi số, Luật Công nghệ cao (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ.

Cần bảo vệ lợi thế cạnh tranh và bí quyết quốc gia

Thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH Hà Nội) cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung luật lần này cần tập trung làm rõ các chính sách khuyến khích chuyển giao công nghệ trong cả hai chiều, từ nước ngoài vào Việt Nam và từ Việt Nam ra nước ngoài, đồng thời bảo đảm an toàn cho các công nghệ mới, công nghệ lõi do các nhà khoa học trong nước tạo ra.

Đại biểu Hoàng Văn Cường cho biết, dự thảo luật nêu chủ trương khuyến khích chuyển giao công nghệ từ nước ngoài và trong nước, đây là định hướng đúng và đáng hoan nghênh. Tuy nhiên, tại khoản 5 lại quy định thêm nội dung khuyến khích chuyển giao công nghệ từ Việt Nam ra nước ngoài, song chưa nêu rõ điều kiện và phạm vi được khuyến khích.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH Hà Nội). Ảnh: Như Ý

Ông cho biết, thực tế hiện nay xuất hiện nhiều lĩnh vực công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn, dữ liệu lớn… không thuộc nhóm công nghệ truyền thống, cũng không liên quan trực tiếp đến quốc phòng, an ninh. Đại biểu cho rằng, với các công nghệ mới, công nghệ lõi, cần có cơ chế hạn chế chuyển giao hoặc yêu cầu phải được cấp phép trước khi xuất khẩu, nhằm bảo vệ lợi thế cạnh tranh và bí quyết quốc gia.

Đại biểu Hoàng Văn Cường dẫn chứng trường hợp Trung tâm nghiên cứu A2 - một tổ chức tập hợp các nhà khoa học trong nước, sở hữu nhiều kết quả nghiên cứu quan trọng, mang tính bí quyết kỹ thuật quốc gia. “Nếu chúng ta cho phép tự do chuyển giao ra nước ngoài, coi như mất toàn bộ lợi thế. Ngược lại, nếu giữ lại, đó sẽ là nền tảng để buộc các nhà đầu tư nước ngoài phải hợp tác, cùng phát triển,” ông nhấn mạnh.

Từ đó, đại biểu đề nghị đối với các tổ chức nghiên cứu, trung tâm công nghệ trong nước, việc chuyển giao, liên kết, bán công nghệ ra nước ngoài phải được cấp phép, không thể hoàn toàn tự do.

Các đại biểu Đoàn ĐBQH Hà Nội thảo luận tại tổ. Ảnh: Như Ý

Bàn về chính sách khuyến khích chuyển giao công nghệ từ nước ngoài vào Việt Nam, đại biểu Hoàng Văn Cường dẫn chứng mô hình của Trung Quốc - quốc gia đã thành công trong việc tiếp nhận công nghệ thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Theo đó, trước năm 2020, Luật Đầu tư nước ngoài của Trung Quốc quy định rõ những lĩnh vực cần thu hút công nghệ thì nhà đầu tư nước ngoài bắt buộc phải liên doanh với doanh nghiệp trong nước theo tỷ lệ tối đa 49 - 51%. Quy định này giúp các doanh nghiệp trong nước có quyền tham gia điều hành, học hỏi và dần làm chủ công nghệ.

“Từ thực tiễn đó, Trung Quốc đã chuyển từ nước đi sau thành quốc gia dẫn đầu trong nhiều lĩnh vực như sản xuất ô tô, đường sắt công nghệ cao,” ông nói.

Tuy nhiên, sau khi tham gia WTO, Trung Quốc buộc phải điều chỉnh quy định này, chuyển từ yêu cầu bắt buộc sang khuyến khích tự nguyện. “Nghĩa là, nếu nhà đầu tư có cam kết chuyển giao công nghệ, họ sẽ được hưởng các ưu đãi về đầu tư, thuế, đất đai; còn nếu không, họ vẫn được đầu tư nhưng không được hưởng ưu đãi. Chính điều này buộc nhà đầu tư phải tự nguyện chia sẻ công nghệ,” ông lý giải.

Từ kinh nghiệm này, đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng Việt Nam cần xây dựng cơ chế tương tự, gắn chính sách ưu tiên, ưu đãi đầu tư với mức độ cam kết chuyển giao công nghệ.

Đề cập đến chiều ngược lại, chuyển giao công nghệ thông qua hình thức mua bán, đại biểu đề xuất, cần bổ sung chính sách bảo hộ thị trường nội địa cho các sản phẩm công nghệ mà Nhà nước định hướng phát triển, đặc biệt là các sản phẩm nội địa hóa...

Khơi thông dòng chảy tri thức - công nghệ

Cùng thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn ĐBQH Hà Nội) cho hay, trong thực tế, dòng chảy tri thức từ viện, trường ra doanh nghiệp vẫn chưa thực sự thông suốt. Nhiều kết quả nghiên cứu có giá trị vẫn còn nằm lại trong ngăn kéo, chưa đi được ra thị trường.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn ĐBQH Hà Nội). Ảnh: Như Ý

Vì vậy, nữ đại biểu cho rằng lần sửa đổi này không chỉ là để “sửa luật”, mà là để tạo hành lang pháp lý mở, thông thoáng và hiện đại, nhằm khơi thông dòng chảy tri thức - công nghệ, đưa đổi mới sáng tạo thực sự trở thành một trụ cột tăng trưởng.

Về quyền chuyển giao công nghệ, đại biểu nhìn nhận, dự thảo Luật đã có bước tiến trong việc làm rõ quyền sở hữu, quyền sử dụng và phạm vi chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung quyền được tiếp tục cải tiến, phát triển và hoàn thiện công nghệ đã chuyển giao và quyền được phân phối, bán sản phẩm tạo ra từ công nghệ đó.

“Bổ sung này sẽ giúp bảo vệ đầy đủ hơn quyền thương mại hóa của nhà sáng tạo, đồng thời tạo động lực tài chính thực chất cho các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp đầu tư nghiêm túc vào R&D”, theo đại biểu Nguyễn Thị Lan.

Bà dẫn chứng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy điều này là vô cùng quan trọng. Đạo luật Bayh–Dole của Hoa Kỳ năm 1980 là ví dụ kinh điển. Trước đó, hàng chục nghìn sáng chế do ngân sách nhà nước tài trợ bị “đóng băng”, chỉ khoảng 5% được thương mại hóa. Nhưng khi các trường đại học được trao quyền sở hữu sáng chế, một làn sóng đổi mới sáng tạo bùng nổ, hàng nghìn doanh nghiệp spin-off ra đời, các trường như Stanford, MIT, Wisconsin trở thành “cái nôi” của các tập đoàn công nghệ lớn, và nền kinh tế tri thức của Hoa Kỳ được khởi động từ đó.

Ở Việt Nam, đại biểu Nguyễn Thị Lan cho hay, chúng ta cũng đã có những tín hiệu tích cực. Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đều đã có các trung tâm chuyển giao công nghệ, nhưng vẫn còn thiếu cơ chế rõ ràng để họ được sở hữu và khai thác hợp pháp kết quả nghiên cứu.

“Tôi cho rằng Luật lần này cần tháo gỡ chính điểm đó, để nhà khoa học, viện, trường được quyền và được khuyến khích làm chủ công nghệ, giống như cách mà các quốc gia đổi mới thành công đã làm”, đại biểu nhấn mạnh.

Góp ý quy định về công nghệ khuyến khích, đại biểu rằng, chỉ nên nêu nguyên tắc chung, còn danh mục cụ thể giao Chính phủ quy định để có thể cập nhật nhanh hơn, phù hợp với tốc độ thay đổi của công nghệ.

Bà Lan cũng đề xuất bổ sung nguyên tắc “ưu tiên trong nước” khi chuyển giao các công nghệ cao thuộc danh mục khuyến khích ra nước ngoài. Theo bà, điều này không nhằm hạn chế hội nhập, mà để bảo đảm năng lực tự chủ công nghệ quốc gia.

Nữ đại biểu cũng đề cập đến quy định góp vốn bằng công nghệ, cho rằng cần rà soát lại để đảm bảo thống nhất giao quyền sở hữu công nghệ cho tổ chức trực tiếp tạo ra công nghệ và giao cho họ tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn, phương án góp vốn và việc phân chia kết quả từ hoạt động góp vốn.

Điều này nên áp dụng với tất cả các nhiệm vụ khoa học công nghệ các cấp, trừ những dự án quan trọng liên quan đến an ninh, quốc phòng thì Chính phủ hay cơ quan được Chính phủ giao sẽ quyết định...