Chuyển đổi số phải gắn với chuyển đổi tư duy và văn hóa

Góp ý vào Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải, giảng viên Trường Đại học Y Dược (Đại học Quốc gia Hà Nội) đánh giá cao tinh thần của Dự thảo văn kiện; đồng thời bày tỏ sự đồng tình sâu sắc với định hướng: “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực trung tâm của mô hình tăng trưởng mới”.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải, điều đáng trân trọng là tư duy phát triển khoa học - công nghệ trong Dự thảo văn kiện không còn dừng ở vai trò “trụ cột”, mà đã được nâng lên thành “đột phá chiến lược”, song hành cùng hoàn thiện thể chế và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải.

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã đặt trọng tâm “lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính”, gắn với bốn chuyển đổi lớn: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực. Đó là tư duy mang tính hội nhập và nhân văn, thể hiện tầm nhìn của Việt Nam trong kỷ nguyên Cách mạng công nghiệp 4.0. Là nhà khoa học trẻ hoạt động trong lĩnh vực y sinh, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải nhìn nhận, để tư duy này đi vào thực chất, Việt Nam cần có cách tiếp cận mới, tích hợp hơn, dám thử nghiệm hơn và nhân văn hơn.

Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải đề xuất Văn kiện Đại hội XIV nên bổ sung nội dung: “Xem tri thức và dữ liệu là tài sản quốc gia; khoa học - công nghệ là năng lượng lõi; đổi mới sáng tạo là phương thức phát triển mới”. Theo anh, trong thế kỷ XXI, tri thức đã trở thành “hạ tầng mềm” tương đương với điện hay giao thông trong thế kỷ XX. Nếu coi khoa học - công nghệ là năng lượng lõi, Việt Nam sẽ có cơ sở để bứt phá mạnh mẽ hơn trong năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh quốc gia.

Từ thực tiễn nghiên cứu, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải cho rằng, một trong những điểm nghẽn lớn hiện nay là khoảng cách giữa nghiên cứu hàn lâm và ứng dụng thực tiễn. Vì vậy, cần xây dựng cơ chế “cầu nối tri thức - thị trường”, giúp các sáng kiến có thể đi từ phòng thí nghiệm ra doanh nghiệp và đời sống. Ví dụ về việc hình thành Trung tâm dịch vụ chuyển giao công nghệ quốc gia, giúp doanh nghiệp tìm kiếm, đặt hàng hoặc mua kết quả nghiên cứu trong nước hay xây dựng các khu công nghệ - y sinh ứng dụng, nơi viện nghiên cứu, bệnh viện và startup có thể cùng thử nghiệm, sản xuất mẫu và thương mại hóa sản phẩm.

Cho rằng chuyển đổi số không chỉ là việc đầu tư phần mềm hay hệ thống công nghệ thông tin, mà quan trọng hơn là chuyển đổi tư duy lãnh đạo, văn hóa tổ chức và cách ra quyết định, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải đề xuất Dự thảo văn kiện cần bổ sung định hướng “xây dựng Văn hóa số quốc gia”, nhấn mạnh ba giá trị cốt lõi: Minh bạch - chia sẻ - học hỏi. Dữ liệu và tri thức cần được coi là tài sản công chiến lược, được quản lý thống nhất và sử dụng vì lợi ích toàn dân. Nếu không có văn hóa số, các dự án công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng có thể trở nên phân mảnh, thiếu kết nối, không tạo được giá trị bền vững.

Với tinh thần đó, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gắn kết chuyển đổi số với chuyển đổi xanh, hai hướng phát triển bền vững song hành. Việt Nam cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp công nghệ tham gia phát triển năng lượng sạch, quản lý phát thải bằng dữ liệu số; thúc đẩy nghiên cứu công nghệ y tế xanh, bệnh viện thông minh, quản lý sức khỏe từ xa… Từ đó, có thể đưa tiêu chí “hiệu quả số - hiệu quả xanh” vào hệ thống đánh giá các dự án đầu tư công, để chuyển đổi số thực sự trở thành phương thức phát triển bền vững chứ không chỉ là công cụ hành chính.

Thanh niên hướng dẫn người dân trải nghiệm Robot AI áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo hỗ trợ thực hiện các thủ tục hành chính tại phường Cửa Nam.

Bằng sự trải nghiệm của chính mình, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải đề xuất Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng cần bổ sung cơ chế khuyến khích cán bộ trẻ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung; đồng thời xây dựng “Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trẻ” gắn với các đại học, bệnh viện và viện nghiên cứu. Việc trao quyền cho các nhà khoa học trẻ làm chủ nhiệm đề tài độc lập cấp Bộ, cấp quốc gia nếu đủ năng lực là rất cần thiết. Song song, cần đổi mới cơ chế đánh giá kết quả nghiên cứu theo giá trị ứng dụng, thay vì chỉ dựa trên số lượng bài báo khoa học. “Chúng ta phải tạo ra môi trường mà ở đó, tri thức trẻ được tin tưởng, được thử sức và được nhìn nhận bằng kết quả đóng góp thực tế cho xã hội”, Tiến sĩ Hải đề xuất.

Một kiến nghị nổi bật khác của Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải là xây dựng cơ chế “Tài năng - Dữ liệu - Thử nghiệm” để thúc đẩy đổi mới sáng tạo thực chất. Thực tế nhiều nghiên cứu trong nước chưa thể ứng dụng hoặc thương mại hóa vì thiếu dữ liệu mở, thiếu môi trường thử nghiệm linh hoạt và thiếu cơ chế khuyến khích nhân tài. Do đó, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hải đề xuất xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia mở về khoa học - công nghệ, cho phép khai thác có kiểm soát để phục vụ nghiên cứu, phát triển các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, học máy, y học chính xác hay kinh tế số; thành lập Quỹ phát triển tài năng trẻ khoa học - công nghệ quốc gia, hỗ trợ các nhà khoa học trẻ có dự án tiềm năng, được quyền sở hữu kết quả nghiên cứu, tiếp cận vốn đầu tư mạo hiểm và công bố quốc tế.