Tạo kỹ năng nghề trong kỷ nguyên số

Lao động kỹ năng cao còn thấp

Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ LĐTBXH Nguyễn Bá Hoan đã đề cập đến ảnh hưởng của chuyển đổi số, đặc biệt dưới tác động của cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu đến thị trường lao động - việc làm trong nước.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Bá Hoan, bối cảnh khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra rất nhanh đang tác động mạnh mẽ, sâu rộng, đa chiều đến mọi quốc gia, chuyển đổi số đã và đang thay đổi mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lao động, việc làm.

Quang cảnh hội thảo.

Việt Nam đang đối mặt với thách thức về chất lượng nguồn nhân lực do tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao chỉ chiếm hơn 11% tổng lực lượng lao động (theo nghiên cứu của ManpowerGroup); năng suất lao động thấp hơn nhiều nước trong khu vực ASEAN, năng lực ngoại ngữ hạn chế… Người lao động có trình độ kỹ năng hạn chế sẽ chịu tác động mạnh hơn và nguy cơ mất việc cũng cao hơn dưới tác động của khoa học và công nghệ mới.

“Sự bùng nổ ứng dụng công nghệ số, thiết bị thông minh và xu hướng ứng dụng robot vào sản xuất như hiện nay đang đặt ra thách thức đối với thị trường lao động Việt Nam. Nguồn lao động dồi dào, giá rẻ sẽ không còn là yếu tố tạo nên lợi thế cạnh tranh và thu hút đầu tư nước ngoài. Việt Nam có thể sẽ phải chịu sức ép về việc giải quyết việc làm và đối mặt với gia tăng tỷ lệ thất nghiệp hoặc thiếu việc làm vì Việt Nam có quy mô dân số lớn nhưng chất lượng lao động chưa cao”, Thứ trưởng Bộ LĐTBXH Nguyễn Bá Hoan nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy chuyển đổi số đã và đang thay đổi mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lao động, việc làm, đòi hỏi người lao động phải thay đổi phương thức làm việc để có thể thích nghi và nắm bắt cơ hội; doanh nghiệp phải thay đổi cách vận hành truyền thống để phù hợp với một xã hội được chuyển đổi số; Chính phủ phải có những quyết sách linh hoạt, kịp thời và số hóa hình thức quản lý.

Chia sẻ tại Hội thảo, bà Nguyễn Thị Nga - chuyên gia việc làm của Ngân hàng Thế giới cho biết, kỹ năng số bao gồm các kỹ năng, khả năng, kiến thức và thói quen làm việc cho phép con người tiếp cận và sử dụng công nghệ số. Đây là một trong những yếu tố quan trọng đối với người lao động trong bối cảnh các hình thái công việc và tính chất công việc không ngừng thay đổi. Theo thống kê tại Việt Nam, 68% công việc hiện đòi hòi kiến thức về kỹ năng số, cơ bản trong khi đó 1/5 công việc cần các kỹ năng số đặc biệt chuyên sâu. Bên cạnh đó, việc sử dụng kỹ năng số ở các mức độ khác nhau tại Việt Nam cũng có sự khác biệt so với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Nhiều ý kiến khác tại hội thảo cũng cho rằng, dưới sự tăng tốc của chuyển đổi số, nhiều công việc truyền thống sẽ dần biến mất hoặc bị thay thế, trong khi một số vị trí mới sẽ ra đời. Với tỷ lệ lao động kỹ năng cao chỉ đạt 11,6%, lao động Việt Nam được đánh giá là kém cạnh tranh hơn về trình độ kỹ năng so với một số thị trường khác trong khu vực như Thái Lan, Philippine, Malaysia. Ngân hàng Thế giới ước tính rằng, nếu tỷ lệ lao động kỹ năng cao tại Việt Nam quá thấp và không đủ để đáp ứng với tốc độ phát triển của chuyển đổi số, khoảng 2 triệu việc làm tại nước ta sẽ bị mất đi, tính đến năm 2045.

Tăng cường cập nhật kỹ năng số

Mặc dù đã có không ít lo ngại về việc chuyển đổi số tạo ra biến động trong thị trường lao động, đặc biệt ở những quốc gia có năng suất lao động thấp và chủ yếu dựa vào gia công, lắp ráp, song Ngân hàng Thế giới cho rằng, số lượng việc làm mới do quá trình chuyển đổi số tạo ra sẽ nhiều hơn gấp 7 lần so với việc làm bị mất đi. Đến năm 2045, ước tính sẽ có khoảng 10 triệu việc làm mới được tạo ra, chủ yếu trong các ngành dịch vụ hiện đại và một số việc làm mới trong lĩnh vực sản xuất. Tuy nhiên điều này phụ thuộc vào thực tế lực lượng lao động trong nước có đủ kỹ năng phù hợp thông qua các nền tảng số hay không, trong khi việc làm truyền thống mất đi có thể xảy ra ngay lập tức. Mặt khác, việc đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động dưới tác động của chuyển đổi số cũng là một vấn đề nổi cộm.

Ông Andree Mangels - Tổng Giám đốc ManpowerGroup Việt Nam cho rằng: “Công nghệ không ngừng thay đổi đồng nghĩa với yêu cầu liên tục cập nhật kỹ năng số cho người lao động. Doanh nghiệp cần linh hoạt áp dụng các chương trình nâng cao kỹ năng, đồng thời cũng xây dựng một chiến lược đào tạo có tầm nhìn dài hạn, sao cho người lao động có thể đảm nhiệm tốt những công việc hiện tại và cả những vị trí sẽ xuất hiện trong tương lai”.

Dưới tác động kép của đại dịch và kỷ nguyên số, thế giới việc làm tại Việt Nam trong tương lai sẽ chứng kiến những thay đổi lớn liên quan đến người lao động và địa điểm, cách thức làm việc. Vì thế, ông Nguyễn Xuân Sơn - Giám đốc Vận hành Toàn quốc, Dịch vụ Khoán việc & Cho thuê lại lao động, ManpowerGroup Việt Nam nhìn nhận, những xu hướng nổi bật như tầm quan trọng ngày càng lớn của lực lượng lao động thời vụ/ngắn hạn, nỗ lực của doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực làm việc cho nhân viên thông qua các chương trình đào tạo kỹ năng, hoặc việc triển khai ngày càng rộng rãi mô hình làm việc linh hoạt… sẽ chiếm ưu thế trong thời gian tới.

Còn bà Lê Thu Huyền - đại diện Trung tâm Nghiên cứu Dân số, Lao động - Việc làm, Viện Khoa học, Lao động - Xã hội thuộc Bộ LĐTBXH khi chia sẻ về một số vấn đề việc làm trong nền kinh tế việc làm tự do tại Việt Nam đã dẫn nghiên cứu về một số việc làm sử dụng nền tảng kỹ thuật số để kết nối lao động tự do với khách hàng nhằm cung cấp các dịch vụ ngắn hạn - ví dụ như tài xế công nghệ hay giúp việc gia đình, và đưa ra những đề xuất để quản lý hiệu quả hơn nhóm lao động này, cũng như đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động thuộc nền kinh tế tự do tại Việt Nam. Bà Huyền cho rằng, để làm được tốt những điều này đòi hỏi sự quan tâm và phối hợp của cả Nhà nước, người sử dụng doanh nghiệp và các đơn vị liên quan.

Nhấn mạnh bảo đảm việc làm và tăng cường kỹ năng cho người lao động trong bối cảnh chuyển đổi số là một trong những mục tiêu quan trọng đối với mỗi quốc gia, Thứ trưởng Bộ LĐTBXH Nguyễn Bá Hoan cho rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số và đại dịch Covid-19 ảnh hưởng mạnh mẽ đến nền kinh tế toàn cầu, thị trường lao động trong nước sẽ cần những giải pháp toàn diện từ tất cả các bên liên quan để hướng tới nâng cao chất lượng tuyển dụng; đào tạo nguồn nhân lực thông qua phát triển kỹ năng và tăng cường tri thức cho người lao động trong tình hình mới. Song song với quá trình này là việc đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động trong bối cảnh tính chất, hình thái công việc và thị trường lao động thay đổi./.