Tăng phí vệ sinh môi trường, câu chuyện không chỉ ở mức giá

Bám sát thực tiễn

Mỗi ngày, trên địa bàn Thủ đô Hà Nội phát sinh khoảng 7.600 tấn rác thải sinh hoạt, và con số này dự báo sẽ tăng trung bình 5% mỗi năm, đến năm 2030 có thể đạt gần 10.000 tấn/ngày. Với quy mô dân số hơn 8 triệu người, tốc độ đô thị hóa nhanh, rác thải sinh hoạt đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với công tác quản lý đô thị.

Hiện nay, tỷ lệ thu gom rác ở khu vực nội thành đạt khoảng 98 - 99%, ngoại thành đạt khoảng 95%. Về xử lý, phần lớn rác đã được đưa vào lò đốt có thu hồi năng lượng phát điện, tuy nhiên vẫn còn dưới 20% phải chôn lấp hợp vệ sinh. Phương pháp này tiêu tốn diện tích đất, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm, trong khi quỹ đất dành cho bãi rác không thể mở rộng mãi. Đây chính là động lực để Thành phố tính toán lại toàn bộ cơ chế tài chính và quản lý trong lĩnh vực vệ sinh môi trường.

Tại Hội nghị phản biện xã hội đối với 2 dự thảo Nghị quyết quy định các biện pháp giảm phát thải nhựa trên địa bàn thành phố, thay mặt cơ quan soạn thảo, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn đã trình bày tóm tắt Tờ trình về việc đề nghị ban hành 2 nghị quyết về các nội dung nói trên.

Theo ông Nguyễn Minh Tấn, mức phí hiện nay chỉ đáp ứng chưa đến một nửa chi phí thực tế. Vì vậy, dự thảo giá dịch vụ lần này không nhằm tăng thu cho ngân sách, mà để minh bạch chi phí, công bằng với người dân và tạo nguồn lực cải thiện chất lượng dịch vụ.

Công nhân Công ty TNHH MTV Môi trường và Đô thị Hà Nội tham gia công tác vệ sinh môi trường phục vụ dịp lễ kỷ niệm A80.

Cụ thể, mức phí vệ sinh môi trường mà người dân Hà Nội đang chi trả chỉ khoảng 25.000 - 30.000 đồng/người/tháng, tương ứng 500.000 đồng/tấn, mới đáp ứng chưa đến một nửa chi phí thực tế. Theo tính toán, để thu gom, vận chuyển và xử lý một tấn rác, chi phí thực tế dao động từ 1.018.000 - 1.055.000 đồng/tấn tùy địa bàn.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng chia sẻ về mức giá dự kiến đang được xây dựng trong dự thảo. Cụ thể, giá dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt được dự kiến là 242,4 đồng/kg đối với khu vực phường và 476,5 đồng/kg đối với khu vực xã. Giá dịch vụ vận chuyển lần lượt là 297,4 đồng/kg (phường) và 287,5 đồng/kg (xã). Giá dịch vụ xử lý được xác định là 529 đồng/kg”.

Đáp ứng yêu cầu cao hơn

Không chỉ dừng ở con số tài chính, thực tế còn đặt ra những vấn đề lớn hơn: chất lượng dịch vụ, đời sống công nhân môi trường, và yêu cầu đổi mới công nghệ xử lý rác thải. Từ năm 2025, Hà Nội dự kiến sẽ chuyển hoàn toàn sang công nghệ đốt rác phát điện, một hướng đi hiện đại và bền vững, song chi phí xử lý trung bình chắc chắn sẽ ở mức cao hơn. Nếu không điều chỉnh cơ chế thu phí, Thành phố sẽ khó có thể duy trì hoạt động ổn định, chứ chưa nói đến việc đầu tư thêm cho nâng cấp hạ tầng, thiết bị và cải thiện chất lượng dịch vụ.

Ở tuyến đầu của công tác vệ sinh môi trường, công nhân môi trường chính là những người cảm nhận rõ nhất áp lực từ khối lượng rác ngày càng tăng và cơ chế quản lý hiện nay. Bên cạnh sự vất vả về thể lực, họ còn đối mặt với bất cập trong cách tính lương. Do đặc thù các đơn vị vệ sinh môi trường tham gia đấu thầu dịch vụ công ích, thu nhập của công nhân thường được tính theo hình thức khoán, gắn với các gói thầu, cách tính này đôi khi chưa phản ánh đúng, đủ khối lượng công việc thực tế mà họ đang gánh vác.

Thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TU của Thành ủy Hà Nội về chuyển đổi số, xây dựng thành phố Hà Nội thông minh đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 và phong trào thi đua “Sáng - xanh - sạch - đẹp” một cách lâu dài và bền vững, URENCO Hà Nội đã triển khai thí điểm công tác thu phí dịch vụ vệ sinh môi trường qua ứng dụng ngân hàng và ví điện tử.

“Công tác duy trì vệ sinh môi trường chủ yếu diễn ra trong môi trường độc hại. Chúng tôi làm việc luân phiên 24/24 giờ, tập trung nhiều nhất là vào ban đêm, trên các tuyến đường phố, thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với rác thải, mùi hôi, bụi bẩn và nhiều yếu tố độc hại khác. Nguy cơ tai nạn lao động hay tai nạn giao thông luôn rình rập. Do đó, chúng tôi mong các đơn vị chức năng nghiên cứu, đưa ra những điều chỉnh phù hợp, để công sức của người công nhân vệ sinh môi trường được tính toán đầy đủ và đảm bảo cuộc sống tốt hơn”, chị Nguyễn Thị Mai, công nhân Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (Urenco) chia sẻ.

Thực tế, câu chuyện về lương, về việc làm thêm giờ của người công nhân môi trường cũng đã được ông Nguyễn Hữu Tiến, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Urenco nhiều lần chia sẻ tại các buổi Hội nghị Người lao động của đơn vị. Theo ông Nguyễn Hữu Tiến, việc chi trả lương thưởng của đơn vị dựa trên đơn giá được Bộ Xây dựng, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội quy định. Hiện nay có một số bất cập trong việc tính hệ số, việc này cũng đã nhiều lần được Ban giám đốc Công ty kiến nghị lên thành phố Hà Nội để có những điều chỉnh phù hợp, tuy nhiên mọi việc vẫn phải bám theo hướng dẫn và quy định của Luật.

Cùng cần phải nói thêm, hiện nay, việc thu phí chủ yếu thực hiện thông qua các tổ dân phố, ban quản lý chợ… nên dễ phát sinh tình trạng nợ đọng, thu chưa đủ, thậm chí thiếu minh bạch, gây áp lực lớn cho cả ngân sách và các đơn vị dịch vụ môi trường.

Hoàn thiện cơ sở pháp lý

Từ những câu chuyện trên cho thấy, câu chuyện về thu gom chất thải rắn sinh hoạt, tưởng đơn giản mà lại không hề đơn giản, nhiều ý kiến cho rằng, Thành phố cần sớm ban hành bộ "quy trình" mang tính nền tảng. Đó là quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật trong thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, vệ sinh công cộng. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm chuẩn hóa, minh bạch toàn bộ hoạt động vệ sinh môi trường, khắc phục những bất cập trước đây khi chi phí chủ yếu tính toán dựa trên hợp đồng, thiếu căn cứ khoa học.

Đáng chú ý, trong dự thảo định mức lần này, đơn vị chủ trì không chỉ đưa ra con số khái quát, mà quy định chi tiết định biên lao động, mức tiêu hao nhiên liệu, vật liệu cho từng phương tiện. Ví dụ: xe tải thùng ≤1,5 tấn cần 0,645 công nhóm/tấn và 2,919 lít xăng/tấn; xe cuốn ép 5-10 tấn cần 0,072 công nhóm/tấn và 3,417 lít dầu diesel/tấn. Ngoài ra còn có quy định về cự ly vận chuyển, hệ số điều chỉnh theo điều kiện địa bàn. Những dữ liệu cụ thể này cho phép tính toán minh bạch chi phí, đồng thời là cơ sở để đấu thầu công khai, hạn chế thất thoát ngân sách.

"Định mức kinh tế - kỹ thuật trong thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, vệ sinh công cộng" sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm chuẩn hóa, minh bạch toàn bộ hoạt động vệ sinh môi trường, khắc phục những bất cập trước đây khi chi phí chủ yếu tính toán dựa trên hợp đồng, thiếu căn cứ khoa học.

Việc áp dụng định mức mang lại ba mục tiêu lớn. Thứ nhất, minh bạch tài chính: ngân sách được sử dụng công khai, hiệu quả, giảm lãng phí và thất thoát. Thứ hai, công bằng với người lao động: khối lượng công việc của công nhân vệ sinh được lượng hóa rõ ràng, không còn tình trạng khoán chụp giật, qua đó bảo đảm quyền lợi và chế độ chính sách. Thứ ba, khuyến khích đổi mới công nghệ: doanh nghiệp nào đầu tư phương tiện hiện đại, tiết kiệm nhiên liệu, năng suất cao sẽ có lợi thế khi tham gia đấu thầu dịch vụ công ích, thúc đẩy xã hội hóa lĩnh vực vệ sinh môi trường.

Tuy nhiên, triển khai định mức và chính sách mới chắc chắn sẽ gặp khó khăn. Khó khăn đầu tiên là thay đổi thói quen, các đơn vị đã quen cách làm cũ, nay phải áp dụng chuẩn mực mới. Khó khăn thứ hai là sự đồng thuận xã hội, người dân cần hiểu rằng chi phí tính theo định mức không phải gánh nặng, mà là sự minh bạch và công bằng. Khó khăn thứ ba là kiên trì trong tuyên truyền phân loại rác, chỉ khi người dân bỏ rác đúng giờ, đúng nơi, đúng loại, cả hệ thống mới vận hành trơn tru, hiệu quả.

Theo Quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn 2050, mục tiêu đặt ra rất rõ: đến năm 2030, 100% rác sinh hoạt phát sinh được thu gom, xử lý đạt quy chuẩn, tỷ lệ chôn lấp dưới 10%. Đến năm 2050, Hà Nội hướng tới không còn chôn lấp rác trực tiếp, tất cả đều được xử lý bằng công nghệ hiện đại: Đốt phát điện, phân loại hữu cơ làm phân vi sinh, tái chế, kết hợp xã hội hóa để thu hút doanh nghiệp tham gia.

Rõ ràng, định mức kinh tế - kỹ thuật và dự thảo giá dịch vụ vệ sinh môi trường chính là hai mảnh ghép bổ sung cho nhau. Một bên tạo hành lang pháp lý, công cụ quản lý minh bạch; bên kia tạo cơ chế tài chính bền vững. Khi cả hai được triển khai đồng bộ, có sự đồng thuận xã hội, Hà Nội sẽ từng bước giải quyết bài toán rác thải, một trong những vấn đề lớn nhất của đô thị hiện đại để hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô xanh, sạch, văn minh và đáng sống.