Lễ hội Tổng Nam Phù: Di sản nối ký ức – tương lai

Ông Nguyễn Xuân Phong – Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Thanh Trì khẳng định: “Thanh Trì là vùng đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống cách mạng và văn hóa lâu đời. Với 154 di tích lịch sử, 88 di tích được xếp hạng, cùng hàng chục lễ hội truyền thống, trong đó nổi bật nhất là Lễ hội Tổng Nam Phù, đây chính là di sản tinh thần vô giá mà các thế hệ cha ông để lại".

Màn trống hội tại Lễ kỷ niệm 930 năm Nhị vị Đại Thánh Bồ Tát nhập niết bàn và công bố Quyết định ghi danh Lễ hội Tổng Nam Phù vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Theo lời kể trong sử sách và truyền thuyết, dưới thời vua Lý Thánh Tông (1054 - 1072), hai công chúa sinh đôi Lý Từ Thục và Lý Từ Huy, sinh ra trong hoàng tộc cao quý, nhưng lại chọn từ bỏ nhung lụa để xuất gia tu hành, hoằng dương Phật pháp, gieo hạnh Bồ Tát giữa trần gian. Từ Thăng Long, hai bà lặng lẽ rời cung, lập am tại núi Trúc, nay là chùa Hưng Phúc (xã Ngũ Hiệp, huyện Thanh Trì), sau đó tiếp tục hành đạo tại chùa Hưng Long (xã Đông Mỹ). Dù bị vua cha triệu hồi và ngăn cản bằng cách đốt chùa, hai công chúa vẫn không lay chuyển tâm nguyện tu hành, một lòng sám hối, hướng thiện. Cảm động trước tấm lòng hiếu hạnh, nhà vua đã không chỉ cho phép xuất gia mà còn cấp ngân khố xây lại chùa.

Không chỉ tu hành tinh tấn, Nhị vị Công chúa còn có công lớn trong việc cải thiện đời sống nhân dân vùng Tổng Nam Phù. Các bà đã cấp lại cho dân hơn 3.000 mẫu ruộng, truyền dạy nghề nông, nghề thủ công truyền thống như làm bánh (Tranh Khúc), làm bún, đậu phụ (Đông Phù), đan lát (Tự Khoát), làm quang gánh (Việt Yên), làm lược (Tương Trúc)... Với tâm nguyện “hành đạo để giúp đời”, hai công chúa đã trở thành biểu tượng sống động của tinh thần từ bi, trí tuệ và lòng yêu nước thương dân sâu sắc.

Khi biết nhân duyên trần thế đã mãn, Nhị vị Bồ Tát sai người đốn cây thông cổ thụ, dựng am thất tại khu đất trống sau này gọi là Lăng Liên Hoa. Sau khi nhập định, các bà dặn dân làng: Làng nào lấp cửa am trước sẽ là Chủ lăng. Đúng trăm ngày sau, hai bà hóa Thánh. Dân làng Ninh Xá là những người đầu tiên lấp cửa am, nên được giữ gìn Chủ lăng đến ngày nay. Từ đó, nhân dân vùng Tổng Nam Phù tôn xưng Nhị vị là Bồ Tát – hiện thân của đạo hạnh và tình thương giữa đời thường.

Lễ hội truyền thống Tổng Nam Phù được tổ chức thường niên vào các ngày 14, 15, 16 tháng Ba âm lịch.

Lễ hội truyền thống Tổng Nam Phù được tổ chức thường niên vào các ngày 14, 15, 16 tháng Ba âm lịch, là một trong những lễ hội tâm linh đặc sắc, trang nghiêm, gắn liền với tín ngưỡng thờ Thánh, tinh thần Phật giáo và văn hóa dân gian lâu đời. Từ hơn 900 năm nay, lễ hội đã in sâu vào tâm thức người dân vùng Thanh Trì – Thường Tín như một biểu tượng thiêng liêng của lòng tri ân, hướng thiện và đoàn kết cộng đồng.

Điểm đặc sắc của lễ hội không chỉ là chiều dài lịch sử, mà còn nằm ở sự lan tỏa không gian và chiều sâu văn hóa cộng đồng. Sáu ngôi chùa linh thiêng gồm Hưng Phúc, Thanh Liêm (Ngũ Hiệp), Hưng Long (Đông Mỹ), Long Khách, Kim Cương (Duyên Hà), và Phổ Quang (Ninh Sở – Thường Tín) đã tạo nên một hệ thống liên kết tâm linh vững chắc, biểu tượng của sự giao hòa giữa hai vùng đất, hai dòng chảy tín ngưỡng và văn hóa.

Lễ hội kết hợp hài hòa giữa các nghi thức tâm linh truyền thống như lễ Mộc dục, rước kiệu Thánh, dâng hương, tế Thánh… với các hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc như múa rồng, hát chầu văn, trò chơi truyền thống. Không chỉ mang tính lễ nghi, đây còn là dịp hội tụ cộng đồng, khơi dậy bản sắc văn hóa, khuyến khích thế hệ trẻ kế thừa và tiếp nối tinh thần “uống nước nhớ nguồn”.

Lễ hội kết hợp hài hòa giữa các nghi thức tâm linh truyền thống.

Trong thời gian qua, chính quyền hai huyện Thanh Trì – Thường Tín đã tích cực phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao, Cục Di sản Văn hóa tiến hành nghiên cứu, khảo sát, tập hợp tư liệu và xây dựng hồ sơ đề nghị đưa lễ hội vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Ngày 19/2/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký Quyết định số 323/QĐ-BVHTTDL chính thức công nhận Lễ hội truyền thống Tổng Nam Phù là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia – đúng vào dịp kỷ niệm 930 năm ngày Nhị vị Bồ Tát nhập Niết bàn.

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Xuân Phong xúc động: “Sự kiện này là niềm tự hào không chỉ của nhân dân Thanh Trì – Thường Tín, mà còn là của Thủ đô Hà Nội và cả nước. Chúng tôi xin tri ân sâu sắc sự quan tâm của Bộ Văn hóa, các cấp ngành, và đặc biệt là những người dân đã gìn giữ ngọn lửa di sản suốt hàng trăm năm qua”.

Sáng 12/4/2025, tại Lăng Liên Hoa (xã Đông Mỹ), Ủy ban nhân dân huyện Thanh Trì và huyện Thường Tín long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 930 năm Nhị vị Đại Thánh Bồ Tát nhập niết bàn và công bố Quyết định ghi danh Lễ hội Tổng Nam Phù vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Tại buổi lễ, ông Nông Quốc Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa đã trao Bằng công nhận cho đại diện lãnh đạo hai huyện Thanh Trì và Thường Tín, khẳng định sự ghi nhận xứng đáng cho một di sản văn hóa có giá trị lịch sử – tâm linh – cộng đồng đặc biệt.

Đây không chỉ là dấu mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn giá trị văn hóa của địa phương, mà còn là dịp để tôn vinh công lao và đạo hạnh của hai vị công chúa triều Lý – những bậc chân tu đã hóa thân vì dân tộc.

Bảo Thoa