Lạm dụng ChatGPT khiến bộ não “lười biếng”

Não bộ hoạt động kém đi khi dựa vào AI

Trong một nghiên cứu kéo dài 4 tháng, các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm Truyền thông (Media Lab) – MIT đã tiến hành thí nghiệm trên 54 người từ 18 đến 39 tuổi, chia làm 3 nhóm: Một nhóm dùng ChatGPT để hỗ trợ viết bài luận, một nhóm tìm kiếm thông tin qua Google và một nhóm tự viết hoàn toàn. Trong suốt quá trình, hoạt động của não được ghi lại bằng thiết bị điện não đồ (EEG) tại 32 vùng khác nhau.

Kết quả cho thấy, nhóm sử dụng ChatGPT có mức kết nối thần kinh giảm tới 47% so với nhóm viết tay. Hoạt động ở các dải sóng não quan trọng liên quan đến khả năng tập trung, sáng tạo và xử lý ngôn ngữ cũng thấp hơn rõ rệt.

Ảnh minh họa.

Nội dung bài luận của nhóm ChatGPT bị đánh giá là thiếu chiều sâu, lặp lại và “vô hồn”, theo nhận xét của hai giáo viên tiếng Anh tham gia chấm điểm. Khi được yêu cầu viết lại bài mà không dùng công cụ hỗ trợ, nhóm này gần như không nhớ nội dung và tiếp tục thể hiện mức độ tập trung thấp. Trái lại, nhóm tự viết hoặc chỉ sử dụng Google vẫn giữ được mức hoạt động thần kinh cao và thể hiện sự chủ động rõ rệt.

Theo tác giả chính của nghiên cứu - tiến sĩ Nataliya Kosmyna, kết quả cho thấy một thực trạng đáng lo ngại: Khi người dùng quá phụ thuộc vào ChatGPT, não bộ bắt đầu “ủy quyền” quá trình tư duy cho AI, từ đó làm suy giảm khả năng phản biện và sáng tạo. Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng đến cả quá trình học tập lẫn khả năng làm việc trí óc độc lập.

Đặc biệt, tiến sĩ Kosmyna cảnh báo, bộ não đang trong giai đoạn phát triển như ở trẻ em và thanh thiếu niên sẽ bị ảnh hưởng nặng nề hơn nếu tiếp xúc với AI một cách thiếu kiểm soát. Việc để học sinh, sinh viên sử dụng ChatGPT thường xuyên mà không có định hướng đúng có thể cản trở sự phát triển kỹ năng tư duy chủ động.

Cô đơn và giảm tương tác xã hội

Không chỉ ảnh hưởng đến nhận thức, lạm dụng ChatGPT còn có thể làm gia tăng cảm giác cô đơn và tách biệt xã hội. Một nghiên cứu độc lập khác của MIT Media Lab phối hợp với OpenAI, đã theo dõi cách gần 1.000 người dùng tương tác với ChatGPT trong 4 tuần liên tục.

Kết quả cho thấy những người sử dụng chatbot AI với tần suất cao có xu hướng cảm thấy cô lập hơn so với những người dùng ít. Họ dần thay thế các tương tác xã hội thực tế bằng trò chuyện với chatbot. Mặc dù chế độ giọng nói của ChatGPT giúp một số người bớt cảm thấy cô đơn, paradox (nghịch lý) lại xuất hiện: Những người vốn cô đơn lại có xu hướng phụ thuộc vào chatbot nhiều hơn, làm tình trạng thêm trầm trọng.

Bác sĩ tâm thần Zishan Khan cũng cảnh báo việc phụ thuộc vào AI trong giao tiếp và học tập có thể làm giảm khả năng ghi nhớ, xử lý thông tin và dẫn đến rối loạn tâm lý, nhất là ở nhóm người trẻ.

Cần sử dụng AI một cách chủ động và tỉnh táo

Dù sở hữu khả năng hỗ trợ hiệu quả trong công việc và học tập, ChatGPT không nên bị xem là “bộ não thay thế”. Các chuyên gia nhấn mạnh: AI cần được sử dụng như một công cụ hỗ trợ, không phải vật thay thế cho tư duy con người.

Khi con người chủ động kiểm soát quá trình học hỏi, sáng tạo và phản biện, kết hợp với sự hỗ trợ của AI, não bộ mới có điều kiện phát triển bền vững. Trong khi đó, việc quá lệ thuộc vào công nghệ có thể khiến não “lười biếng”, giảm hiệu suất và gây hậu quả dài hạn cho sức khỏe tâm thần.

Đáng chú ý, sau khi nghiên cứu được công bố, chính ChatGPT lại được dùng để tóm tắt bài báo này, nhưng trong một số trường hợp, AI “tưởng tượng” ra dữ kiện không có thật, chẳng hạn như nói rằng thí nghiệm dùng GPT-4o dù thực tế không hề đề cập. Điều này càng làm dấy lên mối quan ngại về việc AI có thể làm sai lệch thông tin nếu người dùng thiếu kiểm chứng.

Trong bối cảnh AI phát triển nhanh chóng, lời cảnh báo từ giới khoa học là rất kịp thời, đừng để công nghệ thay thế nỗ lực cá nhân. Thay vào đó, hãy học cách kết hợp trí tuệ con người với công nghệ một cách thông minh, chủ động và có trách nhiệm. Chỉ như vậy, AI mới thật sự là cánh tay hỗ trợ chứ không phải cái bóng che mờ năng lực con người.

T.An (t/h)