Kỳ cuối: Đưa làng nghề truyền thống hội nhập quốc tế

Kỳ 1: Tỏa sáng bản sắc văn hóa từ các làng nghề truyền thống Hà Nội là mảnh đất hội tụ tinh hoa văn hóa dân tộc, nơi lưu giữ hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề truyền ...

Tạo đà bứt phá cho tinh hoa làng nghề Thủ đô

Làng nghề giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch văn hóa. Đây chính là lợi thế, cũng là tiềm năng không chỉ cho Ngành du lịch của thành phố Hà Nội mà cho cả sự phát triển của các làng nghề truyền thống của cả nước. Tuy nhiên, công tác phát triển nghề và làng nghề ở thành phố Hà Nội vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của Thủ đô. Mặc dù có tuổi đời hàng trăm năm, trong quá trình phát triển, các làng nghề phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, như năng lực cung ứng, chủ động nguồn nguyên liệu sản xuất tại chỗ còn hạn chế và phụ thuộc vào các tỉnh bạn. Mặt khác, quy mô sản xuất của các làng nghề còn nhỏ lẻ, nằm xen kẽ trong khu dân cư, cơ sở hạ tầng làng nghề chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, các hộ sản xuất kinh doanh thiếu vốn đầu tư,… Đối diện với thách thức này, không ít làng nghề đã bị mai một, thậm chí bị thất truyền.

Người tiêu dùng tham quan, tìm hiểu sản phẩm thủ công mỹ nghệ đạt chứng nhận OCOP tại Hội chợ triển lãm hàng lưu niệm, quà tặng Thủ đô năm 2025.

Với lòng đam mê gìn giữ và phát triển nghề truyền thống, nghệ nhân các làng nghề với bề dày kinh nghiệm và sự sáng tạo đã truyền lửa cho thế hệ sau, giúp nghề truyền thống ngày càng phát triển.

Câu chuyện tại làng nghề dệt lụa Vạn Phúc là minh chứng điển hình. Là một trong những làng nghề dệt lụa lâu đời với trên 1.000 năm tuổi. Làng hiện có hơn 200 hộ sản xuất và kinh doanh lụa với các mẫu mã the, lụa, gấm,... Làng dệt lụa Vạn Phúc được Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam công nhận làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất còn duy trì hoạt động đến nay.

Trải qua thời gian, dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, những nghệ nhân làng nghề vẫn khắc phục vươn lên và một lần nữa trở thành trung tâm của nền thủ công mỹ nghệ và niềm tự hào văn hóa. Người dân Vạn Phúc ý thức được tầm quan trọng của công tác gìn giữ làng nghề truyền thống, do đó, ngay ở đầu làng, có một khu trưng bày về bảo tồn nghề dệt lụa cho khách tham quan với chiếc máy dệt cổ và mô phỏng quy trình dệt lụa...

Các nghệ nhân mạnh dạn đổi mới công nghệ dệt lụa, đưa ra thị trường các sản phẩm tinh xảo trong từng đường nét hoa văn, đẹp về màu sắc. Các hộ kinh doanh còn đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để quảng bá sản phẩm, bán hàng, giúp cho hoạt động sản xuất ngày càng sôi động hơn. Nơi đây cũng trở thành địa điểm thu hút đông đảo du khách trong nước, quốc tế đến tham quan, trải nghiệm và mua sắm.

Cũng giàu tiềm năng không kém, làng nghề mây tre đan Phú Vinh đã và đang ngày càng hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, bởi những giá trị văn hóa lâu đời và sự sáng tạo của những người thợ làng nghề qua từng sản phẩm đặc trưng.

Hiện nay sản phẩm mây, tre, đan của làng nghề Phú Vinh đã được nhiều người tiêu dùng lựa chọn.

Hiện nay, sản phẩm mây, tre, đan của làng nghề Phú Vinh đã đặt chân vào được những thị trường khó tính như: Nhật Bản, Mỹ, Hà Lan, Đức, Tây Ban Nha... Mây, tre, đan cũng đã trở thành một hàng hoá có trong danh mục xuất khẩu sang thị trường các nước. Thị trường xuất khẩu mây, tre, đan ngày càng mở rộng và giá trị kim ngạch thu được ngày càng nhiều, được xếp vào nhóm các hàng hoá xuất khẩu quan trọng của nước ta hiện nay.

Với mong muốn phát triển làng nghề, mang lại thu nhập ổn định cho bà con trong làng, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Phương Quang đã nỗ lực khắc phục khó khăn, đặc biệt là thay đổi cách quảng bá thương hiệu để nhiều người biết đến sản phẩm làng nghề hơn. Bên cạnh đó, anh cũng tập trung cải tiến kỹ thuật, mẫu mã, áp dụng công nghệ vào sản xuất, ứng dụng công nghệ thông tin trong quảng bá sản phẩm, tìm kiếm thị trường, kết nối với khách hàng.

“Xây dựng thương hiệu không phải là việc làm trong một vài năm mà là cả một quá trình, đòi hỏi mỗi người làm nghề và doanh nghiệp phải có chiến lược đầu tư, kiên trì thì mới thành công. Thay vì quảng bá sản phẩm bằng cách truyền miệng, người nào biết tự tìm đến đặt hàng, tôi đã đẩy mạnh kênh bán hàng qua mạng bằng việc lập trang fanpage và trang web để nhiều người có thể tìm đến dễ dàng hơn. Đặc biệt, tôi cũng tập trung tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại, các hội trợ, lễ hội, chương trình OCOP Hà Nội... Càng tham gia nhiều, tiếp xúc với khách hàng càng giúp tôi thay đổi tư duy sản xuất, đặc biệt Chương trình OCOP Hà Nội có bộ tiêu chí chấm sao đã giúp chúng tôi tự hoàn thiện, thay đổi tích cực hệ thống hóa, hợp lý hóa trong quá trình sản xuất để đạt được sao cao trong bộ tiêu trí mà Thành phố đề ra”, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Phương Quang cho biết.

Đẩy mạnh số hóa để phát triển làng nghề

Trong xu thế của hội nhập quốc tế, đặc biệt là sự thích ứng với sự bùng nổ của công nghệ số, làng nghề gốm Bát Tràng đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử để giới thiệu, quảng bá và kết nối giao thương. Nhờ đó, làng nghề Bát Tràng những năm gần đây có đã có những bước tiến xa.

Trước đây khi chưa có sự phát triển của công nghệ, những sản phẩm của làng Bát Tràng làm ra chỉ có thể bán và giới thiệu sản phẩm tại chỗ. Nhưng hiện nay, cả một làng nghề sản xuất với tốc độ rất cao, nếu người làm nghề không quảng bá, không tiếp cận với những kênh thương mại điện tử để quảng bá, giới thiệu nhanh nhất đến với người tiêu dùng thì đó là thiệt thòi và không thể cạnh tranh nổi.

Là hộ kinh doanh ứng dụng thành công việc đưa sản phẩm gốm Bát Tràng lên sàn thương mại điện tử, nghệ nhân Nguyễn Tuấn Minh cho biết, sau khi xây dựng kênh bán hàng online qua các kênh Facebook, zalo, sàn thương mại điện tử,… hiện nay các trang mạng xã hội của cơ sở anh đã thu hút được hàng triệu người tiêu dùng. Nhờ đó, mỗi sản phẩm ra mắt đều được đông đảo người tiêu dùng ở các tỉnh, thành biết đến.

Người dân làng nghề ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của thị trường.

Cùng với việc chú trọng đưa sản phẩm làng nghề lên các sàn thương mại điện tử, các trang mạng xã hội để quảng bá, giới thiệu sản phẩm, tìm kiếm đối tác kinh doanh… thời gian qua, việc các làng nghề chú trọng đổi mới đầu tư công nghệ vào sản xuất đã góp phần giảm ô nhiễm môi trường, giúp nâng cao sự cạnh tranh cho các sản phẩm làng nghề. Nhờ đó, các sản phẩm làng nghề truyền thống ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng.

Gắn bó hơn 30 năm với các công đoạn trong quá trình sản xuất lụa truyền thống, trong đó có công đoạn vẽ hoa văn cho lụa, từ việc thiết kế hoa văn bằng tay trên giấy khổ lớn, sau đó mang đi scan rồi tiến hành đục lỗ để dệt, mỗi bản vẽ phải mất khoảng một tháng để hoàn thành, nghệ nhân Đỗ Văn Hiển (làng dệt Vạn Phúc) đã tự học hỏi, ứng dụng công nghệ vào sản xuất nghề truyền thống.

Ông sử dụng phần mềm để đồ họa các mẫu hoa văn. Từ chỗ vẽ một mẫu hoa văn mất khoảng một tháng, với máy tính, ông Hiển đã rút ngắn được thời gian còn 3 ngày và độ chính xác của những bản vẽ máy tính cao hơn vẽ thủ công rất nhiều.

“Trước đây người thợ phải ngồi tỉ mẩn kẻ hàng ngàn ô carô nhỏ li ti trên một tờ giấy, mỗi ô tương ứng với một hoạ tiết, phải kẻ hàng trăm tờ giấy như thế, sau đó là vẽ hoạ tiết, chấm tổ chức nền rồi cho ra máy đục thủ công, đục từng ô một. Cách làm này thường mất nhiều thời gian mà sản phẩm thu được nhiều khi không theo ý muốn, do lỗi trong quá trình làm thủ công là rất cao. Nhưng khi vẽ trên máy vi tính bằng phần mềm đồ họa, tôi có thể chỉnh sửa đến từng dấu chấm nhỏ, khi vẽ xong in ngay ra giấy để kiểm tra sai sót, chỗ nào sai sẽ điều chỉnh sửa lại, chính vì vậy mà tiết kiệm rất nhiều công đoạn và độ chính xác tuyệt đối”, nghệ nhân Hiển chia sẻ.

Để cải tiến bắt nhịp với thị hiếu của khách tiêu dùng, trên tinh thần vừa giữ nét truyền thống, vừa cải tiến, ông Hiển đã cho ra những mẫu hoa văn hiện đại hay theo nhu cầu đặt của khách hàng. Trong quá trình dệt, ông Hiển cũng tìm ra những phương pháp cải tiến khung dệt để đem lại hiệu quả cao nhất.

Tuy nhiên thực tế hiện nay quá trình chuyển đổi số chỉ diễn ra tại số ít làng nghề và dừng lại ở việc quảng bá, giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm qua các kênh phân phối online. Số cơ sở sản xuất ứng dụng công nghệ và thương mại điện tử trong kinh doanh còn khiêm tốn.

Để hỗ trợ các làng nghề thực hiện hiệu quả chuyển đổi số trong sản xuất, kinh doanh, trong những năm vừa qua, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành và triển khai thực hiện nhiều Đề án, Kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp trên địa bàn như: Đề án Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn năm 2019 - 2025; Đề án Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn giai đoạn 2021 - 2025; Kế hoạch hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2021 - 2025.

Cùng đó Thành phố triển khai nhiều chính sách mạnh mẽ để thúc đẩy hỗ trợ doanh nghiệp; hỗ trợ khởi nghiệp và khởi nghiệp sáng tạo như: Hỗ trợ chữ ký số, hoá đơn điện tử cho các doanh nghiệp thành lập mới; tổ chức các khoá đào tạo… Tháng 1/2025, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã phê duyệt “Đề án tổng thể phát triển làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”.

Với những kế hoạch cụ thể mà Thành phố đã và đang triển khai, được xem là “đòn bẩy”, tạo điều kiện cho các làng nghề phát triển bền vững và vươn xa, gắn với bảo tồn giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa; góp phần tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho lao động, qua đó đóng góp vào chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nâng cao tốc độ tăng trưởng khu vực nông thôn.