Kỳ 1: Tỏa sáng bản sắc văn hóa từ các làng nghề truyền thống

Thăng Long - Hà Nội với bề dày lịch sử là nơi hội tụ, giao thoa, chắt lọc và lan tỏa các giá trị văn hóa của dân tộc. Trong đó, các làng nghề truyền thống với nét văn hóa độc đáo đã và đang trở thành những điểm du lịch thu hút rất đông khách du lịch tới tham quan, trải nghiệm.

Đặc sắc sản phẩm làng nghề truyền thống

Hà Nội là nơi tập trung số lượng làng nghề và các nghệ nhân nhiều nhất cả nước với 1.350 làng nghề và làng có nghề, hội tụ 47/52 nghề truyền thống của cả nước. Mỗi làng nghề đều mang bản sắc riêng, với những sản phẩm độc đáo theo phong cách văn hóa địa phương, có sức cạnh tranh cao trên thị trường trong nước và quốc tế. Nổi bật như các sản phẩm gốm sứ, dệt, thêu, ren, đồ gỗ mỹ nghệ, chế biến nông sản...

Người dân tham quan, trải nghiệm các công đoạn dệt lụa tại làng lụa Vạn Phúc

Theo ước tính, làng nghề mang lại việc làm cho khoảng 1 triệu lao động, giá trị sản xuất xấp xỉ 1 tỷ USD và 200 triệu USD cho giá trị kim ngạch xuất khẩu mỗi năm. Số liệu từ Sở Công thương Hà Nội cho thấy, làng nghề với những sản phẩm truyền thống bắt mắt, tinh xảo đã mang lại những giá trị kinh tế không nhỏ, có khoảng 100 làng đạt ngưỡng doanh thu 10 - 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng đạt từ 20 - 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng thu về trên 50 tỷ đồng/năm.

Trải qua bao thăng trầm, các làng nghề của Hà Nội vẫn giữ được nét đẹp riêng vốn có. Với bề dày lịch sử cùng câu chuyện ý nghĩa ẩn giấu trong từng sản phẩm, những làng nghề bền bỉ phát triển theo thời gian đã khắc sâu trong tâm hồn của mỗi người con Hà Nội. Từ những bàn tay khéo léo của các nghệ nhân, biết bao sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo đã ra đời, vượt qua thời gian để tồn tại và phát triển cho đến ngày nay. Với sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, các làng nghề tại Hà Nội đang dần khẳng định vị thế vững chắc trên thị trường quốc tế.

Những năm gần đây, các làng nghề truyền thống của thành phố Hà Nội có sức hấp dẫn du khách trong và ngoài nước bởi những giá trị văn hóa lâu đời và sự sáng tạo của những người thợ lành nghề qua từng sản phẩm thủ công đặc trưng, như làng nghề dệt lụa Vạn Phúc, làng nghề mây tre đan Phú Vinh, làng chuồn chuồn tre Thạch Xá, làng nón Chuông, làng sơn mài Hạ Thái, làng quạt Chàng Sơn, làng gốm Bát Tràng, làng cốm Mễ Trì... Việc phát triển du lịch làng ghề, gắn kết sản phẩm thủ công mỹ nghệ với thị trường du lịch được coi là định hướng chung của thành phố Hà Nội hiện nay.

Nhận thức rõ ưu thế vượt trội riêng có đó, thời gian qua thành phố Hà Nội đã có nhiều cơ chế, chính sách vượt trội để phát triển làng nghề. Cụ thể, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 09-NQ/TU về “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, trong đó khẳng định ưu tiên phát triển làng nghề và sản phẩm thủ công truyền thống; Ủy ban nhân dân Thành phố ban hành Quy hoạch phát triển nghề, làng nghề đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030; phê duyệt Đề án tổng thể phát triển làng nghề giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050...

Người dân làng lụa thực hiện công đoạn dệt lụa.

Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cũng đã bổ sung một số quy định nhằm ưu tiên, thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, xây dựng Hà Nội trở thành 1 trong 3 trung tâm công nghiệp văn hóa của cả nước, tạo nền tảng và động lực định vị thương hiệu “Thành phố sáng tạo” trong lĩnh vực thiết kế của UNESCO.

Thành phố đã tập trung triển khai chương trình phát triển mỗi xã một sản phẩm (OCOP), xây dựng hơn 3.000 sản phẩm OCOP. Các làng nghề tạo ra những sản phẩm độc đáo, tinh xảo, mang lại giá trị sản xuất hàng tỷ đồng mỗi năm và tạo ra nhiều việc làm cho lao động địa phương, góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế nông thôn, tạo tiền đề thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới.

Quảng bá tinh hoa làng nghề

Việc phát triển các làng nghề gắn với công nghiệp văn hóa không chỉ góp phần giữ nghề, làm giàu từ nghề mà còn thúc đẩy phát triển văn hóa, góp phần tạo nên bản sắc, thương hiệu của Thủ đô Hà Nội. Thông qua bản sắc, thương hiệu đó sẽ góp phần định vị vị trí của Hà Nội trên trường quốc tế, Thủ đô nghìn năm văn hiến, Thành phố vì hòa bình, Thành phố sáng tạo.

Thực tế, các làng nghề thường là những làng văn hóa cổ với kiến trúc độc đáo, một số làng nghề là làng khoa bảng như làng dao kéo Ða Sĩ có rất nhiều người đỗ đạt. Làng lụa Vạn Phúc một trong những làng nghề có lịch sử lâu đời nhất về nghề dệt, hiện nay đã hình thành một khu trải nghiệm đầy đủ các công đoạn cho ra đời một sản phẩm thủ công hoàn thiện.

Người dân tham quan, mua sắm sản phẩm tại làng gốm Bát Tràng.

Làng Bát Tràng hiện nay vẫn giữ được Văn chỉ ghi danh những người đỗ đạt, đình làng thường xuyên trở thành nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Làng gốm sứ Bát Tràng không chỉ nổi tiếng với các sản phẩm gốm, sứ độc đáo mà còn bảo tồn được một quần thể kiến trúc giá trị như Đình Bát Tràng - nơi còn lưu giữ được đạo sắc phong qua các thời kỳ.

Với những nét đẹp truyền thống riêng có tại các làng nghề, khách du lịch đến với làng nghề Hà Nội không chỉ bởi các sản phẩm thủ công mỹ nghệ đa dạng, phong phú, mang đậm tính dân tộc mà còn bởi cơ hội được tham quan nơi sản xuất, tiếp xúc với thợ thủ công, trực tiếp tham gia làm thử một vài công đoạn sản xuất.

Bên cạnh đó, phát triển du lịch tại các làng nghề giúp giải quyết tốt bài toán đầu ra cho sản phẩm làng nghề, xuất khẩu trực tiếp, cũng như quảng bá nét đẹp văn hóa các làng nghề của Hà Nội. Thời gian qua, một số làng nghề đã thực hiện khá tốt việc gắn sản xuất với du lịch, như làng nghề gốm Bát Tràng, nghề dệt lụa ở Vạn Phúc, nghề mây tre đan ở Phú Vinh, làng sơn mài Hạ Thái...

“Những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch làng nghề không chỉ thể hiện ở những con số tăng trưởng lợi nhuận kinh tế, ở việc giải quyết nguồn lao động địa phương mà hơn thế nữa, còn là một cách thức gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hoá truyền thống. Đó là những lợi ích lâu dài không thể tính được trong ngày một ngày hai. Chúng tôi đang hướng phát triển làng nghề thành một điểm du lịch hấp dẫn, chuyên nghiệp như Bát Tràng. Các xưởng liên kết lại với nhau để đào tạo nghề cho con em trong vùng, đồng thời trang bị kiến thức làm du lịch. Đặc biệt, chuẩn bị cơ sở vật chất để hình thành xưởng nơi có thể hướng dẫn khách du lịch được trải nghiệm làm một vài khâu trong quy trình sản xuất sản phẩm sơn mài”, nghệ nhân ưu tú làng nghề sơn mài Hạ Thái Nguyễn Thị Hồi khẳng định.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi giới thiệu các sản phẩm của làng nghề sơn mài Hạ Thái.

Với sự phát triển, đổi mới của các làng nghề, vừa qua làng gốm sứ Bát Tràng và làng dệt lụa Vạn phúc đã được Hội đồng Thủ công Thế giới trao bằng công nhận làng nghề thủ công thế giới. Đáng chú ý, trong 60 năm thành lập, Hội đồng Thủ công Thế giới mới công nhận cho 66 làng nghề trên toàn thế giới. Bát Tràng và Vạn Phúc của Hà Nội là các làng nghề thủ công thế giới thứ 67 và 68. Việt Nam cũng là quốc gia thứ 28 có làng nghề được vinh danh.

Với việc 2 làng nghề được trở thành làng nghề thủ công trên thế giới giúp Hà Nội khẳng định vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới; đồng thời là cơ hội để các làng nghề nâng cao năng lực cạnh tranh, bảo tồn giá trị truyền thống, mở rộng thị trường, đẩy mạnh giao lưu văn hóa quốc tế, thúc đẩy phát triển bền vững.

Dấu mốc làng gốm Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc vươn mình ra “biển lớn” đã trở thành động lực mạnh mẽ, thúc đẩy các làng nghề khác hướng tới sân chơi toàn cầu. Để giữ vững vị thế và tạo đà bứt phá, các làng nghề Hà Nội cần một hướng đi bền vững, kết hợp giữa giá trị truyền thống và tư duy sáng tạo đang trở thành yếu tố sống còn.