Kỳ 2: Khung pháp lý đột phá cho không gian sáng tạo

Những quy định mới không chỉ tạo hành lang pháp lý mà còn đưa ra ba mô hình tổ chức đa dạng: doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập và hợp tác xã. Sự linh hoạt này đáp ứng nhu cầu thực tế của từng loại hình không gian sáng tạo, từ những dự án mang tính thương mại cao đến các hoạt động có tính chất công ích. Từ thực tiễn tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, khu bãi giữa sông Hồng và làng gốm Bát Tràng đang minh chứng cho tiềm năng to lớn của khung pháp lý mới này.

Văn Miếu - điển hình cho mô hình đơn vị sự nghiệp công lập

Tiến sĩ Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã nhận định: "Mô hình đơn vị sự nghiệp công lập đặc biệt phù hợp với thực tiễn các địa điểm có lợi thế về không gian văn hóa và tài sản công". Ông đề xuất thành lập mô hình thí điểm trong thời gian 2-3 năm để kiểm nghiệm hiệu quả.

Du khách tham quan tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám, được thành lập từ năm 1988, đã trở thành minh chứng sống động cho tiềm năng của mô hình đơn vị sự nghiệp công lập trong phát triển công nghiệp văn hóa. Với 93 cán bộ nhân viên và việc đón tiếp hàng triệu lượt khách mỗi năm, đơn vị này đã thực hiện thành công sứ mệnh kép: bảo tồn di sản văn hóa và phát triển các hoạt động sáng tạo hiện đại.

Đặc biệt, chương trình trải nghiệm đêm Văn Miếu - Quốc Tử Giám được triển khai từ năm 2023 đã ứng dụng thành công công nghệ 4.0 với hệ thống thuyết minh tự động 12 ngôn ngữ, ứng dụng QR Code, trợ lý du lịch ảo AI và công nghệ VR 360. Tiến sĩ Lê Xuân Kiêu cho biết: "Chúng tôi đã ứng dụng 3D mapping để phát triển sản phẩm du lịch văn hóa, tạo ra không gian trải nghiệm hoàn toàn mới mà vẫn giữ được giá trị di sản truyền thống".

Mô hình này đã chứng minh rằng đơn vị sự nghiệp công lập có thể vừa đảm bảo tính công ích vừa tạo ra giá trị kinh tế, với khả năng liên kết với các tổ chức, cá nhân để vận hành trung tâm công nghiệp văn hóa một cách hiệu quả. Định hướng phát triển của Văn Miếu hướng tới trở thành không gian sáng tạo trên cơ sở khai thác giá trị di sản và đạo học, kết nối giữa khoa học, nghệ thuật và công nghệ.

Bãi giữa sông Hồng - không gian tiềm năng chờ khai phá

Trong khi đó, Khu bãi giữa sông Hồng đang được xem là "viên kim cương thô" trong kế hoạch phát triển không gian sáng tạo của Hà Nội. Với diện tích bãi nổi giữa khoảng 329 ha và bãi ven sông 63 ha, đây là không gian có tiềm năng lớn nhất để triển khai các quy định mới của Luật Thủ đô 2024. Tại Chương III, Điều 9, mục 1, phần a của dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân quy định về tổ chức và hoạt động của trung tâm công nghiệp văn hóa có quy định: "Thực hiện dự án đầu tư công có sử dụng đất để xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa tại khu vực bãi sông, bãi giữa sông Hồng và khu vực khác có lợi thế về vị trí không gian văn hóa theo quy hoạch được phê duyệt".

Điều này không chỉ phù hợp với quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng phê duyệt từ năm 2011, mà còn đáp ứng nguyện vọng của người dân về một không gian văn hóa sông Hồng đã được mong đợi từ lâu.

Tiến sĩ Lê Thị Việt Hà - giảng viên Bộ môn Văn hóa doanh nghiệp, Viện Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) đánh giá cao dự thảo này và cho rằng việc phát triển không gian sáng tạo dựa trên tiềm năng sông Hồng sẽ mang lại giá trị đáng kể cho Thủ đô. Là người từng tu nghiệp tại Hàn Quốc, Tiến sĩ Lê Thị Việt Hà dẫn chứng một ví dụ điển hình về cách người Hàn Quốc đã biến một dòng suối bị chôn vùi thành điểm du lịch nổi tiếng: "Cheonggyecheon vốn là một dòng suối dài gần 6km chảy qua trung tâm Seoul, từng bị chôn lấp dưới lớp bê tông suốt gần 50 năm để xây dựng đường cao tốc Cheonggye phía trên, xung quanh là những khu nhà tồi tàn... nhưng người Hàn Quốc đã "hồi sinh" nó một cách thần kỳ. Hiện nay, nơi đây đã trở thành điểm du lịch xanh lý tưởng và là biểu tượng của Thủ đô Seoul".

"Ở các nước phát triển, không gian sáng tạo đóng vai trò rất lớn trong việc tạo dựng bản sắc đô thị và mang lại nguồn lợi không nhỏ. Người Hàn Quốc rất giỏi trong "văn hoá hoá kinh doanh" và 'kinh doanh hoá văn hoá". Công nghiệp văn hoá là viên gạch nền tảng của kinh tế sáng tạo. Khai thác giá trị không gian sáng tạo là một bước đi hiệu quả và đầy tiềm năng ở Hàn Quốc", Tiến sĩ Lê Thị Việt Hà chia sẻ.

Tuy nhiên, để phát triển khu vực bãi giữa sông Hồng thành trung tâm công nghiệp văn hóa, vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Công tác quản lý đất đai, trật tự xây dựng, trật tự đô thị, vệ sinh môi trường tại khu vực này còn tồn tại nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, những đề xuất về việc xây dựng các công trình dịch vụ tiện ích, các công trình văn hóa nghệ thuật còn gặp nhiều vướng mắc về quy định sử dụng bãi sông trong Quy hoạch phòng chống lũ và Quy hoạch đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình.

Bát Tràng dẫn đầu với mô hình Bảo tàng sinh thái

Nếu nói về mô hình Khu phát triển thương mại và văn hóa thành công, Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng do Nghệ nhân Hà Thị Vinh chủ trì là một trong những ví dụ điển hình nhất. Với nguyên tắc "Người dân là chủ sở hữu, là chủ thể vận hành và người dân tự hưởng lợi", mô hình này đã thể hiện tinh thần của Luật Thủ đô 2024.

Nghệ nhân Hà Thị Vinh, hậu duệ đời thứ 15 trong dòng họ có truyền thống làm nghề gốm sứ ở Bát Tràng, hiện là Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội. Bà đã đầu tư xây dựng "Trung tâm Tinh hoa làng nghề Việt" với thiết kế độc đáo gồm 7 khối vòng xoay hình xoắn ốc lấy cảm hứng từ bàn xoay gốm, trên diện tích 3.700 m² với 6 tầng chức năng khác nhau.

Thành công của mô hình Bát Tràng không chỉ ở tạo việc làm cho 400 nghệ nhân và nhân viên, mà còn ở việc 80% sản phẩm sử dụng công nghệ hiện đại được chấp nhận tại thị trường khó tính như châu Âu và Nhật Bản. Sản phẩm Quang Vinh đã đạt OCOP 5 sao cấp quốc gia, thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa truyền thống và hiện đại. Mô hình này đang được đánh giá là tiềm năng để trở thành Khu phát triển thương mại và văn hóa đầu tiên theo Luật Thủ đô 2024.

Luật Thủ đô 2024 với các quy định về Trung tâm công nghiệp văn hóa và Khu phát triển thương mại văn hóa đã mở ra kỷ nguyên mới cho sự phát triển của không gian sáng tạo tại Hà Nội. Sự kết hợp giữa khung pháp lý đột phá, chính sách ưu đãi hấp dẫn và các mô hình thành công như Văn Miếu - Quốc Tử Giám hay Bát Tràng đang tạo ra động lực mạnh mẽ cho sự chuyển mình của Thủ đô.

Thành công của những mô hình tiên phong này không chỉ chứng minh cho tính khả thi của Luật mà còn mở ra con đường để Hà Nội trở thành "ngọn hải đăng" của cả nước trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa. Với quyết tâm chính trị cao và sự ủng hộ của cộng đồng, những không gian sáng tạo mới đang hình thành sẽ góp phần quan trọng vào việc xây dựng Thủ đô "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại" như khát vọng của toàn dân tộc.

Phương Bùi

(còn tiếp)