Hồi ức về vị tướng cận vệ của Bác Hồ

Ký ức về người cha thân yêu

Ngôi nhà trên phố Phan Đình Phùng (Hà Nội) có nhiều kỷ niệm về vị tướng tài ba. Nơi đây, ông Đoàn Nam Tiến cũng lưu giữ nhiều kỷ vật, như những bức ảnh, cuốn sách, tư liệu về cha. Ông Tiến kể: “Gần như suốt cả cuộc đời, cha tôi lăn lộn ngoài chiến trường, lập được nhiều chiến công. Thế nhưng, điều các con, cháu nhận thấy ở ông là sự khiêm nhường, bình dị của cha. Trong suy nghĩ của ông dường như không hề có sự phân biệt chức vị.

Ông trân trọng tất cả mọi người, đối xử chân thành, hòa nhã, từ bà con hàng xóm, những người lính, cấp dưới của ông, tới những người bạn thân từng cùng vào sinh ra tử. Chúng tôi cũng rất kính trọng các vị khách của cha tôi”.

Ông Đoàn Nam Tiến chia sẻ những ký ức quý giá về người cha - tướng Nam Long, một vị tướng tài của Quân đội nhân dân Việt Nam, một nhân cách lớn.

Theo lời chia sẻ của ông Đoàn Nam Tiến, cả cuộc đời binh nghiệp, cha ông luôn coi "Chiến trường là nhà, đất nước là quê hương". Mọi chiến trường từ Bắc vào Nam, những trận đánh ác liệt nhất, lừng lẫy nhất, từ chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 tới ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 1975, đều có dấu ấn chỉ huy chiến đấu của Trung tướng Nam Long. Sau này, phải đến khi về hưu, ông mới có nhiều thời gian dành cho gia đình.

Trung tướng Nam Long tên thật là Đoàn Văn Ưu, người dân tộc Tày ở xã Đề Thám, huyện Hoà An, nay là phường Thục Phán, tỉnh Cao Bằng. Noi gương người anh họ Hoàng Đình Giong, một cán bộ lãnh đạo Đảng ở Cao Bằng thời ấy, ông sớm giác ngộ từ thuở 15, 16. Được kết nạp vào Đoàn Thanh niên Dân chủ tháng 2 năm 1937, ông làm liên lạc cho Xã ủy rồi Tổng ủy đến năm 1941, thường đảm nhận việc chuyển thư từ, tài liệu cho cách mạng.

Năm 1941, ông là một trong số những thanh niên ưu tú được Bác Hồ chọn đi học tại Trường quân sự Hoàng Phố (Trung Quốc) lấy tên là Vũ Nam Long để bảo vệ bí mật trong quá trình hoạt động cách mạng.

Với truyền thống hiếu học từ gia đình, ngay từ nhỏ, cha tôi đã nhận thức rất rõ đất nước đang bị chia cắt Bắc - Trung - Nam và ông có một ước mơ thống nhất đất nước, non sông nối liền một dải. Vậy nên ông mới lấy tên là Nam (nước Việt Nam) Long (Đồng bằng sông Cửu Long). Ông là chính trị viên Trung đội 2, Trung đội 4 Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân - tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

“Có một niềm vui và vinh dự cực lớn lao cho gia đình, đó là giữa năm 1945, cha tôi được điều về làm đội trưởng đội bảo vệ Bác Hồ ở Tân Trào, sau đó bảo vệ Bác về Thủ đô Hà Nội đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ngày 2/9/1945. Nhiệm vụ đó vô cùng quan trọng và mang ý nghĩa lịch sử gắn với vận mệnh của cả dân tộc. Cha tôi cùng các đồng đội đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, để lúc này, chúng ta đang được sống trong thời khắc trọng đại, kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập nước", ông Tiến tự hào.

Trung tướng Nam Long thời trẻ. Ảnh tư liệu

Nhắc về cha, ông Đoàn Nam Tiến cũng kể lại một câu chuyện đầy xúc động. Năm 1973 khi Đoàn Nam Tiến là một cậu bé 7 tuổi thì cha từ trong chiến trường ra Hà Nội cùng một số đồng đội. Về nguyên tắc, khi tới nơi, các đồng chí đều bỏ súng ra để lau, kiểm tra. Lúc đó, Đoàn Nam Tiến còn quá nhỏ, bao nhiêu năm ròng mới được gặp cha, thấy súng thì rất lạ. Cậu bé khi ấy lấy đôi tay nhỏ xíu của mình cầm khẩu súng hướng vào một người bảo vệ của cụ Hồ, súng đương nhiên không có đạn. Vậy mà rất nhanh, vị tướng gạt phăng khẩu súng xuống đất, bạt tai con, rồi nói: Súng chỉ nhằm vào kẻ thù, còn đây là đồng đội của cha.

Một kỷ niệm nữa với người cha đáng kính là khi Đoàn Nam Tiến học lớp 7, chuẩn bị được vào Đoàn: "Năm đó tôi cố gắng học tập tốt, tích cực tham gia các phong trào thi đua của trường lớp nên được kết nạp Đoàn. Tôi cảm thấy oai phong lắm, khai trong tờ lý lịch tôi ghi bố là tướng Nam Long. Ông cụ đọc rồi bảo bỏ đi, khiến tôi chẳng hiểu nổi vì sao. Giải thích cho tôi, cụ bảo, con khai lại đi, bố Nam Long, nghề nghiệp bộ đội, đừng có ghi tướng tá gì vào đây. Lúc đó tôi vẫn chưa hiểu được hết ý nghĩa. Sau này, tôi mới cảm nhận rõ về cha. Trong suốt cuộc đời, bố tôi chỉ nghĩ mình là Bộ đội cụ Hồ".

Một cuộc đời hoạt động sôi nổi

Theo lời kể của ông Đoàn Nam Tiến, Cách mạng tháng Tám thành công chưa bao lâu thì quân Pháp gây hấn ở Sài Gòn. Bởi vậy, một đơn vị Việt Minh tại Hà Nội đã sát nhập với Chi đội 3 và 4 Quân giải phóng từ Việt Bắc về được lệnh Nam tiến đánh giặc.

Khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông Nam Long đã nhờ Đại tướng xin cho ông “Nam tiến” đánh giặc. Vào đến Vinh, ông được Đại tướng Võ Nguyên Giáp giao cho làm Chính trị viên Chi đội 3 “Nam tiến”, chi viện cho mặt trận phía Nam thay cho ông Nguyễn Văn Rạng đi làm nhiệm vụ khác.

Chân dung Trung tướng Nam Long (bên trái). Ảnh tư liệu

Tới Nha Trang ông Nam Long gặp người anh họ là ông Hoàng Đình Giong (tức Vũ Đức, sau này hy sinh trong kháng chiến chống Pháp) và được giao cho đem Chi đội 3 vào thẳng phía Bắc Sài Gòn cùng với ông Phúc Thơ (bí danh của ông Mông Văn Vẩy). Vào đến Sài Gòn, ông Phúc Thơ được cử đi giữ chức vụ Ủy viên Quân sự miền Đông Nam Bộ, tướng Nam Long được cử làm Chính trị viên kiêm Chỉ huy trưởng Chi đội 3.

Chi đội 3 “Nam tiến” đã lập được nhiều chiến công, đi vào lịch sử, là đội Nam Tiến đầu tiên được nhân dân Nam Bộ yêu mến đặt tên là "Chi đội Nam Long" và cái tên tướng Nam Long cũng bắt đầu từ đó.

Do trang bị thiếu thốn, Chi đội lùi ra Xuân Lộc phối hợp với du kích người Thượng chặn quân địch từ Biên Hòa đánh ra. Tiếp theo, Chi đội 3 do tướng Nam Long chỉ huy phối hợp với các đơn vị chi viện từ Bắc vào bao vây quân Nhật và giải phóng thị xã Phan Thiết. Sau đó, chi đội Nam Long tiến ra phối hợp với một phân đội của tỉnh Quảng Ngãi cùng với du kích người Chăm, Cơ Ho… tấn công quân Nhật, giải phóng thị xã Phan Rang (24/11/1946). Sau hơn một tháng chiến đấu, chi đội Nam Long được lệnh về Tháp Chàm củng cố rồi lên Tây Nguyên chặn địch không cho đánh nống ra Ninh Hòa, Pleiku…

Từ đầu năm 1953 đến năm 1956, ông Nam Long lần lượt được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng, Đại đoàn phó rồi Đại đoàn trưởng Đại đoàn 304. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, trên cương vị Tham mưu trưởng, Đại đoàn 304 đã bao vây kiềm chế và tiêu hao quân Pháp ở Phân khu Hồng Cúm, không cho quân Pháp chi viện cho khu Mường Thanh, chặn đường tiếp tế và không cho quân Pháp trốn sang Lào.

Đồng thời, tiêu diệt và bắng sống toàn bộ 2.000 quân Pháp ở Hồng Cúm định tháo chạy về Thượng Lào. Chiến công đó đã góp phần vào sự toàn thắng của trận quyết chiến chiến lược Điện Biên Phủ - một trong những trận tiêu diệt lớn và gọn nhất trong lịch sử chiến đấu của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Miền Bắc được giải phóng, ông Nam Long được cử sang học tập ở Học viện Voroshilov (Liên Xô cũ) từ năm 1956 đến năm 1959. Từ năm 1959 đến 4/1961, ông là Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Pháo binh. Từ tháng 4/1961 đến 4/1962, ông là Phó Tư lệnh Quân khu Tả Ngạn. Từ tháng 5/1966 đến 4/1973 ông được cử vào chiến đấu ở miền Nam trên cương vị Phó Tư lệnh B4.

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, ông chỉ huy cách quân đánh vào thành phố Huế trong khi người đồng hương của ông là tướng Đàm Quang Trung chỉ huy đánh Quảng Trị.

Tháng 4/1975, với tư cách là Đặc phái viên Bộ Quốc phòng, ông cùng các Quân đoàn chủ lực tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh và có mặt ở Dinh Độc Lập vào những giờ phút đầu tiên tiếp nhận sự đầu hàng của Dương Văn Minh. Suốt từ năm 1974 đến năm 1986, ông là Phó viện trưởng Học viện Quân sự cấp cao (nay là Học viện Quốc phòng).

Từ năm 1989, ông được nghỉ hưu. Tham gia Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Cựu chiến binh Việt Nam lần thứ nhất năm 1990, ông là một thành viên tích cực, góp phần vào thành công của Đại hội. Từ năm 1994, ông là Trưởng Ban liên lạc truyền thống Cựu chiến binh Sư đoàn 304 tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Ông Đoàn Nam Tiến chia sẻ, khi nói về cha mình, điều đọng lại sâu nhất trong ông đó chính là sự khiêm nhường và lối sống bình dị.

Ông Nam Long mất vào 1/7/1999. Hơn 50 năm hoạt động cách mạng trong đó có đến 45 năm là cán bộ Quân đội Nhân dân Việt Nam từ những ngày đầu thành lập, cuộc đời của tướng Nam Long là một cuộc đời chiến đấu sôi nổi và liên tục. Luôn luôn đi đầu, luôn luôn có mặt ở những nơi chiến sự ác liệt nhất.

Ông Đoàn Nam Tiến chậm rãi mở từng tấm ảnh, lật từng trang báo tư liệu, như muốn gìn giữ và chia sẻ với người viết những ký ức quý giá về người cha - một vị tướng tài của Quân đội nhân dân Việt Nam, một nhân cách lớn của đời.

Giọng ông trầm lại khi nói về điều đọng lại sâu nhất đó chính là sự khiêm nhường và lối sống bình dị của cha. “Ông ghét nhất là sự giả dối. Với những ai nói dối, ông tuyệt nhiên không giao tiếp. Còn lại, trong mắt cha tôi, chức vị chưa bao giờ là thước đo con người. Ông trân trọng tất cả, từ bà con lối xóm, những người lính, cấp dưới, cho đến những người bạn đồng đội từng vào sinh ra tử. Ai cũng được ông đối đãi chân thành, hòa nhã,” ông Tiến bồi hồi.

Ông Tiến kể, anh chị em trong gia đình được dạy dỗ từ nhỏ rằng, hễ là khách của cha, bất kể họ là ai thì đều phải kính trọng. Những lời dạy ấy, theo năm tháng, đã trở thành một phần máu thịt, nối dài nhân cách của người cha, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng con cháu và cả những người từng biết đến ông.