Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo mô hình phát triển mới

Tham dự Toạ đàm có Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú; Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc; Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Đỗ Ngọc Thịnh; Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam Lê Hồng Hạnh, cùng nhiều chuyên gia khoa học pháp lý hàng đầu.

Phát biểu khai mạc Toạ đàm, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nêu rõ, Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị đã đánh giá: Nước ta đã hình thành một hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, trước yêu cầu thực hiện mô hình phát triển mới để đất nước vươn mình phát triển bứt phá từ nay tới năm 2045, thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện 4 Nghị quyết “trụ cột” của Bộ Chính trị, thì việc nghiên cứu, xây dựng Đề án “Đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo mô hình phát triển mới” là rất cấp thiết.

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh đã gợi mở một số vấn đề để các chuyên gia, nhà khoa học tập trung thảo luận. Cụ thể, về mục tiêu, Đề án hướng tới việc xác định cơ sở lý luận và thực tiễn để đề xuất các giải pháp đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo hướng bảo đảm bao quát được đầy đủ các lĩnh vực đời sống kinh tế, chính trị, xã hội cần điều chỉnh pháp luật, tinh gọn, thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định và dễ tiếp cận, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới, trước mắt cho giai đoạn 2026 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Toàn cảnh Tọa đàm.

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu Đề án còn đề xuất danh mục các văn bản cần sửa đổi, bổ sung, thay thế/bãi bỏ hoặc ban hành mới với lộ trình cụ thể cho giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đóng góp trực tiếp cho việc xây dựng Định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI.

Về phạm vi nghiên cứu của Đề án, dự kiến tập trung vào 6 nhóm nội dung chính: Nghiên cứu cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế về thiết kế cấu trúc của hệ thống pháp luật; Đánh giá thực trạng cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; Xác định yêu cầu đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; Xây dựng mô hình cấu trúc hệ thống pháp luật tối ưu; Đề xuất danh mục văn bản cần sửa đổi, bổ sung, thay thế/bãi bỏ hoặc ban hành mới; Xác định các giải pháp thực hiện, bảo đảm nguồn lực cho việc triển khai Đề án.

Báo cáo tại Toạ đàm, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý Nguyễn Văn Cương cho biết, bước đầu nghiên cứu cho thấy, hệ thống pháp luật hiện nay còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập cả về cấu trúc bên trong (bao gồm các ngành luật, chế định pháp luật và các quy phạm pháp luật) và cấu trúc bên ngoài (hệ thống văn bản quy phạm pháp luật).

Để hiện thực hoá mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 và 2045, cần phải xây dựng được hệ thống thể chế, pháp luật khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, khát vọng phát triển đất nước, khơi thông và giải phóng mọi nguồn lực, phát huy mọi động lực, biến thể chế, pháp luật thành lợi thế cạnh tranh quốc tế.

Muốn vậy, hệ thống pháp luật phải được thiết kế hợp lý cả về nội dung và cấu trúc, bảo đảm tính ổn định cần thiết để tăng tính khả đoán cho người dân và doanh nghiệp trước những thay đổi pháp luật để kịp thời thích ứng, vừa có độ mở, sự linh hoạt cần thiết, tiên liệu được tương lai để dễ tuân thủ, dễ thực hiện.

Điều này chỉ có thể đạt được thông qua việc tính toán, thiết kế một hệ thống pháp luật hợp lý hơn theo hướng thể chế hoá đầy đủ, kịp thời các chủ trương của Đảng về mô hình phát triển mới.

Đồng thời xác định rõ nguyên tắc thiết kế, bảo đảm tinh gọn, thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch và dễ tiếp cận, phục vụ kịp thời các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, hội nhập quốc tế, sự vận hành thông suốt của bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh phát biểu tại Tọa đàm.

Phát biểu tại Toạ đàm, GS.TS Võ Khánh Vinh, nguyên Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, cần đặt cấu trúc hệ thống pháp luật trong mối quan hệ rộng hơn với nội dung và kỹ thuật xây dựng pháp luật với pháp luật, hệ thống pháp luật và hệ sinh thái pháp luật ở nước ta; làm rõ hơn mối quan hệ giữa cấu trúc bên trong và cấu trúc bên ngoài của hệ thống pháp luật; mối quan hệ giữa các yếu tố của cấu trúc bên trong và cấu trúc bên ngoài; mối quan hệ giữa cấu trúc bên ngoài với các nguồn của pháp luật theo tư duy mới.

Đồng thời, cần giải mã rõ nội hàm mô hình phát triển mới và mối quan hệ biện chứng giữa mô hình này với đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật; cần luận giải một cách toàn diện vai trò, vị trí của Hiến pháp và luật trong cấu trúc hệ thống pháp luật; cần xây dựng mô hình cấu trúc tối ưu về luật trên các phương diện nội dung, hình thức và kỹ thuật pháp lý.

Bên cạnh đó, GS.TS Võ Khánh Vinh cũng đề xuất nghiên cứu thêm kinh nghiệm quốc tế, tập trung vào các nguyên lý và xu hướng tái cấu trúc hệ thống pháp luật của một số quốc gia như Trung Quốc, Singapore…

Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội GS.TS Phan Trung Lý nhìn nhận dù chọn cách tiếp cận “tái cấu trúc hệ thống pháp luật” thì cũng không thể tách rời vai trò của thể chế trong phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Vì vậy, vấn đề cấp thiết hiện nay là xác định hệ thống pháp luật đang vận hành như thế nào, cồng kềnh, chồng chéo ra sao và đang gây ra những “điểm nghẽn” gì. Từ đó, cần tái cấu trúc lại hệ thống pháp luật. Để làm được điều đó, phải đánh giá kỹ cả ưu điểm và nhược điểm của hệ thống hiện hành.

Theo GS.TS Phan Trung Lý, dự thảo Đề án cần bàn đến những vấn đề thiết thực hơn, không nên dừng lại ở khung lý luận. Đề án phải khiến người đọc, người thẩm định cảm nhận được rằng, dù đang bàn đến cấu trúc hay tái cấu trúc hệ thống pháp luật, thì mục tiêu cuối cùng vẫn là phát huy vai trò của thể chế, tháo gỡ “điểm nghẽn”, phục vụ phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới...