Đánh thức “dải lụa xanh” trong tâm thức người dân Thủ đô

Đánh thức “dải lụa xanh”

Tô Lịch là dòng sông cổ, gắn liền với sự ra đời và phát triển của Thăng Long từ ngàn năm trước. Từ buổi vua Lý Công Uẩn dời đô, dòng sông đã được xem như một trục huyết mạch của kinh thành. Trong thơ ca, nhạc họa, Tô Lịch hiện lên như một dải lụa xanh mềm mại, êm đềm chảy qua làng mạc, phố phường.

Nhưng từ khi đô thị hóa nhanh chóng, Tô Lịch bị biến thành kênh thoát nước thải. Dòng sông thơ mộng trở thành “vết thương hở” giữa lòng Thủ đô, mang theo sự nuối tiếc và day dứt của bao thế hệ. Trong nhiều thập niên, sông bị biến thành “dòng sông chết” vì không còn lưu thông nước tự nhiên, thay vào đó là nguồn thải sinh hoạt. Do đó, Hà Nội đã xây dựng kế hoạch dẫn nước từ sông Hồng bổ cập vào Tô Lịch, đồng thời tận dụng nguồn nước dồi dào từ hồ Tây sau xử lý.

Từ năm 2024, dự án thử nghiệm đã cho thấy hiệu quả tích cực: Khi dòng nước từ hồ Tây chảy qua, nhiều đoạn sông trở nên trong hơn, giảm đáng kể mùi hôi, dòng chảy ổn định. Giai đoạn tiếp theo sẽ đồng bộ hóa với việc lấy thêm nước từ sông Hồng qua hệ thống cống ngầm, bảo đảm Tô Lịch luôn có dòng chảy quanh năm.

Những người dân sống cạnh sông Tô Lịch cảm nhận sự thay đổi từng ngày bởi từ chỗ phải đóng kín cửa vì mùi hôi, giờ đây họ có thể thảnh thơi ngồi bên hiên nhà, ngắm dòng sông và tận hưởng làn gió mát.

Bên cạnh việc bổ cập nước, yếu tố cốt lõi là ngăn chặn nguồn ô nhiễm trực tiếp. UBND thành phố Hà Nội đã chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ xây dựng hệ thống cống gom nước thải dọc hai bờ Tô Lịch, toàn bộ nước thải sinh hoạt sẽ được thu gom và chuyển về các nhà máy xử lý tập trung, thay vì xả thẳng xuống sông.

Trong đó, Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây đóng vai trò đặc biệt quan trọng: Nước sau xử lý sẽ được bổ sung trở lại Tô Lịch, vừa bảo đảm dòng chảy, vừa cải thiện chất lượng nước. Đây là mô hình khép kín, kết hợp giữa xử lý – tuần hoàn – tái bổ cập, giúp dòng sông duy trì sự sống bền vững.

Song hành với hệ thống cống gom, Thành phố cũng đặt ra mục tiêu hoàn thành cơ bản hệ thống kè bờ trước ngày 30/8 và cũng đã cơ bản hoàn thành, kịp chào mừng 80 năm Quốc khánh. Các tuyến kè được thiết kế không chỉ để bảo vệ bờ, chống sạt lở, mà còn tích hợp đường dạo, ghế ngồi, không gian sinh hoạt cộng đồng.

Việc kè bờ sẽ đi kèm với trồng cây xanh, xây dựng công viên ven sông, biến Tô Lịch từ một “kênh thoát nước” thành một dải công viên sinh thái xuyên suốt, kết nối các khu dân cư. Đây là bước đi quan trọng để biến con sông thành “không gian xanh” của Hà Nội.

Nước sau xử lý của nhà máy xử lý nước thải hồ Tây được bổ sung trở lại Tô Lịch, vừa bảo đảm dòng chảy, vừa cải thiện chất lượng nước.

Có thể nói, quy trình hồi sinh Tô Lịch được triển khai theo ba trục song song: Tạo dòng chảy bổ cập, ngăn nguồn ô nhiễm, chỉnh trang cảnh quan. Chỉ đạo quyết liệt từ Trung ương, sự vào cuộc của chính quyền thành phố và nỗ lực của các đơn vị thi công đã tạo nên một hành trình tổng thể, toàn diện.

Khi hoàn thành, Tô Lịch không chỉ được hồi sinh về mặt môi trường, mà còn trở thành biểu tượng của ý chí, của sự đồng thuận xã hội, và của khát vọng xây dựng một Hà Nội “Xanh – Sạch – Đáng sống”, nơi màu xanh Tô Lịch hòa quyện cùng màu xanh Thủ đô trong hành trình phát triển bền vững.

Quyết tâm giữ màu xanh Hà Nội

Những số liệu mới nhất, khung cảnh sông Tô Lịch trong mơ của tương lại đang dần hình thành, nước sông trong hơn, bùn đen giảm mạnh ở các đoạn đã nạo vét và tách dòng, mùi hôi cũng giảm đáng kể. Cùng với đó là bờ kè được hoàn trả, cây xanh – thảm cỏ được bổ sung dọc tuyến đường Láng, Nguyễn Khang… tạo nên dải cảnh quan liên hoàn. Những người sống cạnh sông Tô Lịch cảm nhận sự thay đổi từng ngày bởi từ chỗ phải đóng kín cửa vì mùi hôi, giờ đây họ có thể thảnh thơi ngồi bên hiên nhà, ngắm dòng sông và tận hưởng làn gió mát.

Bà Nguyễn Thị Lệ, 62 tuổi, trú tại phường Láng chia sẻ: “Tôi đã sống ở đây hơn 30 năm. Trước kia, mở cửa ra là ám ảnh vì mùi xú uế. Nay dòng sông trong hơn, có chỗ còn thấy cá bơi lấp loáng. Tôi chưa bao giờ nghĩ có ngày Tô Lịch lại đổi thay như vậy. Người dân chúng tôi rất mong thành phố giữ được dòng sông xanh lâu dài.”

Nước sau xử lý của hồ đầm sen sẵn sàng bổ cập cho sông Tô Lịch.

Cùng chung niềm vui, anh Phạm Văn Hùng, một lái xe công nghệ thường xuyên chạy qua tuyến đường Láng, nói: “Ngày nào tôi cũng đi dọc sông. Trước đây đi qua hay phải bịt khẩu trang. Giờ không khí thoáng hơn hẳn. Cảm giác đi làm cũng nhẹ nhõm, tự hào khi thấy Hà Nội quyết tâm làm được điều mà bao năm nay ai cũng nghĩ là quá khó”. Những chia sẻ ấy, tuy giản dị, nhưng là minh chứng cho sự thay đổi rõ rệt và niềm tin ngày càng lớn vào hiệu quả của dự án hồi sinh Tô Lịch.

Dẫu vậy, theo các chuyên gia, chặng đường hồi sinh Tô Lịch vẫn còn nhiều thách thức, GS.TS Nguyễn Ngọc Sinh – Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên & Môi trường Việt Nam cho rằng, việc hồi sinh Tô Lịch phải được đặt trong tổng thể cải tạo lưu vực sông. Chúng ta không thể chỉ xử lý một đoạn sông, mà cần đồng bộ cả hệ thống thoát nước, xử lý nước thải, chỉnh trang cảnh quan.

Còn theo PGS.TS Trần Minh Hải, chuyên gia môi trường đô thị, để duy trì màu xanh Tô Lịch, Hà Nội cần một chiến lược tổng thể: Duy trì dòng chảy bổ cập quanh năm, tránh tình trạng “nước chết” mùa khô. Kiểm soát chặt chẽ chất lượng nước thải đầu ra từ các khu dân cư, cơ sở sản xuất. Xây dựng cơ chế giám sát cộng đồng, để người dân trực tiếp tham gia bảo vệ dòng sông.

Hôm nay, khi hành trình hồi sinh Tô Lịch đã đi được hơn nửa chặng đường, “màu xanh của sông Tô Lịch” đã quay trở lại cùng với tâm thức của nhiều người dân Thủ đô.

“Không chỉ là việc của chính quyền hay ngành môi trường, mà hồi sinh Tô Lịch cần sự tham gia của toàn xã hội. Khi mỗi người dân có ý thức giữ gìn, khi hệ thống quản lý vận hành chặt chẽ, lúc đó mới có thể khẳng định dòng sông đã thực sự hồi sinh bền vững,” ông Trần Minh Hải khẳng định.

Ở góc độ chuyên môn, các nhà khoa học môi trường cũng đề nghị kiểm soát chặt các nguồn ô nhiễm mới với các dự án nhà ở, dịch vụ mọc lên dọc tuyến; cập nhật các hệ thống thoát nước mùa mưa. Họ coi sông Tô Lịch là “phép thử” cho năng lực quản trị môi trường đô thị Hà Nội và sẽ là mô hình mẫu để nhân rộng cho Kim Ngưu, Lừ, Sét… vốn có bối cảnh ô nhiễm tương tự.

Một lần nữa cần khẳng định, “màu xanh Tô Lịch” hôm nay không chỉ là màu của dòng nước đã bớt đen ngòm, không còn mùi xú uế, mà còn là màu của niềm tin, của quyết tâm và trách nhiệm. Giữ được màu xanh ấy cũng chính là giữ lấy màu xanh của Hà Nội, màu của công viên, của hồ nước, của hàng cây rợp bóng, của một thành phố xanh – sạch – đẹp trong khát vọng phát triển bền vững.