Đãi ngộ nghệ nhân để giữ nghề truyền thống

Nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể là những người nắm giữ và thực hành thành thạo các nghi lễ, diễn xướng dân gian, họ cũng là những người truyền dạy, bảo tồn những tinh hoa, bản sắc văn hóa của dân tộc cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Tài năng, trách nhiệm, nhiệt huyết và sự cống hiến của các nghệ nhân đã khiến họ thành những báu vật, bảo tàng sống, là linh hồn của các di sản văn hóa phi vật thể của xã hội, và bản thân họ cũng chính là di sản văn hóa.

Câu lạc bộ Ca trù Thái Hà biểu diễn.

Bà Trần Thị Vân Anh - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho biết, từ quy định của Luật Di sản văn hóa, sau khi có Nghị định số 62/2014/NĐ-CP ngày 25/6/2014 quy định về xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”, “Nghệ nhân Ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể và triển khai việc phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”, “Nghệ nhân Ưu tú” (NNND và NNƯT) trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, năm 2015, thành phố Hà Nội có 39 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng và truy tặng danh hiệu NNƯT. Năm 2019, trong đợt phong tặng lần 2, thành phố Hà Nội có 7 NNND và 37 NNƯT. Năm 2022, trong đợt phong tặng lần thứ 3, thành phố Hà Nội có 11 NNND và 55 NNƯT. Tổng 3 đợt là 131 nghệ nhân với 18 NNND và 113 NNƯT thuộc các loại hình: Nghệ thuật trình diễn dân gian, Tập quán xã hội và tín ngưỡng, Tri thức dân gian.

Tại Kỳ họp thứ X, Hội đồng nhân dân khóa XVI tháng 12/2022, Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND Quy định chế độ đãi ngộ, hỗ trợ “Nghệ sĩ Nhân dân”, “Nghệ sĩ Ưu tú”, Nghệ nhân và Câu lạc bộ tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể thành phố Hà Nội. Từ đó, ngày 28/4/2023, Sở Văn hóa và Thể thao ban hành văn bản số 1535/SVHTT-QLDSVH hướng dẫn triển khai thực hiện Nghị quyết tới Ủy ban nhân dân (UBND) các quận, huyện thị xã với việc hỗ trợ, đãi ngộ Nghệ nhân và Câu lạc bộ tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Ngày 16/6/2023, Sở Văn hóa và Thể thao ban hành quyết định số 488/QĐ-SVHTT về việc chi đãi ngộ, hỗ trợ NNND, NNƯT. Kinh phí đãi ngộ được chi trả vào tài khoản cá nhân các nghệ nhân do UBND các quận, huyện, thị xã tổng hợp. Đến nay, 14/18 NNND và 101/113 NNƯT còn sống (tính từ khi Nghị quyết được ban hành) đã nhận được kinh phí đãi ngộ theo Nghị quyết số 23 của Hội đồng nhân dân Thành phố với tổng kinh phí hơn 3,5 tỷ đồng. Các nghệ nhân rất phấn khởi khi nhận được kinh phí đãi ngộ, chính sách này có ý nghĩa to lớn, kịp thời động viên, khích lệ các nghệ nhân tiếp tục gìn giữ, bảo vệ, trao truyền, quảng bá, phát huy giá trị các di sản đang nắm giữ.

Có thể nói chính sách hỗ trợ nghệ nhân trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể đã được các cấp triển khai hiệu quả, đi vào thực tiễn. Hiện nay, các quận, huyện, thị xã đã và đang triển khai thực hiện, hỗ trợ kiện toàn, thành lập các Câu lạc bộ tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể theo Nghị định số 45/2010/NĐ-CP ngày 21/04/2010 của Chính phủ quy định về việc Tổ chức, hoạt động và quản lý Hội và các quy định liên quan để từ đó có thể được hưởng chế độ hỗ trợ tại Nghị quyết 23 với mức hỗ trợ các Câu lạc bộ lần đầu thành lập được 50 triệu đồng và hàng năm được hỗ trợ 20 triệu đồng để hoạt động.

Đến nay, đã có 2 Câu lạc bộ được thành lập là Câu lạc bộ Trống quân xã Khánh Hà (huyện Thường Tín) và Câu lạc bộ ca trù Yên Nghĩa (quận Hà Đông), 10 Câu lạc bộ đã thành lập Ban Vận động và đang hoàn thiện thủ tục thành lập Câu lạc bộ như: Câu lạc bộ Ca trù Lỗ Khê, Chanh Thôn, Câu lạc bộ múa bồng Triều Khúc, Câu lạc bộ tuồng xã Xuân Nộn…

Cũng theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, ngay sau khi Nghị quyết ban hành, thành phố Hà Nội đã bố trí nguồn kinh phí thực hiện Nghị quyết đến các quận, huyện, với tổng kinh phí là 13 tỷ 232 triệu. Chính sách hỗ trợ NNND, NNƯT, người kế cận nắm giữ di sản tham gia thực hành, trình diễn, truyền dạy, bảo vệ, phát huy giá trị các loại hình di sản văn hóa phi vật thể theo quy định tại khoản 3, mục II và khoản 3 mục III phụ lục 2 Nghị quyết số 23 trong đó có kinh phí hỗ trợ NNND truyền dạy: 500.000 đồng/người/buổi, NNƯT 300.000 đồng/ người/ buổi.

Các địa phương Đan Phượng, Phúc Thọ, Phú Xuyên, Bắc Từ Liêm, Hà Đông, Đông Anh, Hoài Đức, Quốc Oai, Thường Tín, Ứng Hòa, Tây Hồ, Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Thanh Xuân, Long Biên… đã hỗ trợ các Câu lạc bộ và nghệ nhân tổ chức nhiều lớp truyền dạy, nhiều đợt truyền dạy với các di sản như: Hát Ca trù, Hát trống quân, Hát Tuồng, Múa Rối nước, Hát Dô, Hát Chèo, Hát Chèo Tàu, Cồng chiêng của người Mường, Múa rối cạn, Nặn Tò he, Xẩm, Hát múa Bài bông, Hát múa Ải lao…

Các hoạt động trình diễn, giới thiệu di sản cũng đã được quy định mức hỗ trợ cụ thể nghệ nhân thực hành di sản góp phần tạo nên sức sống của di sản; trong các lễ hội truyền thống, các sự kiện văn hóa của địa phương và Thành phố, các hoạt động trên khu vực phố đi bộ, phố cổ đã thường xuyên đưa các tiết mục trình diễn của nghệ nhân đến với công chúng…

Có thể thấy, Nghị quyết có tác động xã hội tích cực tạo cơ chế đồng bộ, thống nhất trong quá trình thực hiện các biện pháp bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể, vinh danh đãi ngộ các nghệ nhân thực hành, truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn Thành phố. Qua đó động viện, khích lệ, giải quyết phần nào khó khăn trong đời sống của các nghệ nhân, khó khăn trong hoạt động của các câu lạc bộ trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn Thành phố.

Phương Bùi