Kỹ năng, Cảm xúc và Thực phẩm chức năng

Tiến sỹ Phan Thủy Chi – Phó Viện trưởng, Viện Đào tạo Quốc tế, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

Khi nói đến dinh dưỡng, thông thường ở một đất nước nghèo như Việt Nam, chúng ta nghĩ ngay đến các loại thực phẩm bổ dưỡng, như thịt, cá, trứng, sữa…

Gần đây mọi người đã nói nhiều hơn về vai trò của các loại rau củ quả như nguồn quan trọng cung cấp các vitamin khoáng chất. Mọi người nhận thức được cần có nguồn dinh dưỡng cân bằng thì cơ thể mới mạnh khỏe.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, chính các vitamin và khoáng chất có vai trò quyết định trong việc cơ thể hấp thụ các dưỡng chất như thế nào, có hiệu quả không, có cân đối không?

Nếu không được hấp thụ một cách cân đối, sự dư thừa thức ăn cũng nguy hiểm không kém so với sự thiếu thốn. Ngày nay, những thành tựu của ngành nông nghiệp cho phép đa số chúng ta có đầy đủ, thậm chí dư thừa thức ăn.

Con trẻ được nuôi tốt, và cao lớn hơn trước. Tuy nhiên, bên cạnh đó, bệnh tật cũng nhiều hơn. Các loại bệnh mất cân bằng chuyển hóa, bệnh của “nhà giàu”, trở nên phổ biến hơn. Ở đây, có vai trò quan trọng của vitamin và khoáng chất, những loại dinh dưỡng thường không nhìn thấy rõ.

Người mẹ nào cũng sẽ thấy áy náy khi các bữa ăn cho con thiếu thịt cá, song sẽ rất ít người nghĩ đến việc bữa ăn của gia đình mình đã đủ vitamin và khoáng chất hay chưa? Thậm chí nếu có nghĩ đến thì cũng không dễ giải quyết. Chúng ta chỉ biết chung chung là trong các loại thực phẩm, đặc biệt là rau quả có nhiều vitamin, trong một số thức ăn có khoáng chất.

Vấn đề thử thách nằm ở chỗ, hầu hết các sản phẩm nông nghiệp của chúng ta không còn được nuôi trồng một cách tự nhiên nữa, hoặc có được nuôi trồng tự nhiên thì đất đai đã cằn cỗi hơn và do đó không còn đảm bảo cung cấp đầy đủ các vitamin và khoáng chất như đáng ra chúng đã có. Những vitamin và khoáng chất – các vi chất này, chỉ cần rất ít song lại rất quan trọng.

Chúng cũng được tổng hợp và hình thành trong các loại thực phẩm qua quá trình phức tạp hơn, đòi hỏi môi trường sống tự nhiên, không dùng hóa chất, tăng trọng và các loại phân bón hóa học… trải qua cả những ngày đẹp trời lẫn khi dông bão, những ngày khô hạn và những mùa lũ lụt…

Trứng gà công nghiệp chắc chắn sẽ không nhiều khoáng chất và tốt tự nhiên như trứng gà nuôi thả; rau thơm trồng trong nhà kính có thể tươi tốt hơn song cũng không thơm và có nhiều vi chất như rau thơm trồng trên đất cằn. Nhiều loại thảo mộc mọc hoang dã trong thiên nhiên đã được dân gian dùng làm thuốc, và dường như môi trường càng trong lành tự nhiên, thiên nhiên càng khắc nghiệt, thì các cây cỏ đó càng chứa đựng những vi chất quý giá giúp cho con người khỏe hơn…

Ở đây đã có thể thấy được sự tương đồng đến kỳ lạ của những khái niệm đó trong giáo dục. Nếu nhìn nhận chương trình đào tạo cũng là cách cung cấp “thực phẩm” để nuôi dưỡng trí tuệ và tâm hồn cho con người phát triển, để sống hạnh phúc và thành công hơn, thì “nguồn thực phẩm trí tuệ” đó cũng cần đảm bảo lành mạnh và cân đối.

Cũng giống như đối với thức ăn, thông thường, chúng ta hay quá chú ý đến các chất bổ dưỡng như thịt, cá mà quên mất vai trò của vitamin và khoáng. Chúng ta có thể quá chú trọng đến mảng “kiến thức” trong “thực phẩm trí tuệ” mà quên hoặc xem nhẹ vai trò của kỹ năng, thái độ và cảm xúc.

Chính kỹ năng, thái độ và cảm xúc sẽ quyết định kiến thức được hấp thụ thế nào, và sẽ được sử dụng ra sao trong cuộc sống sau này của người học. Như vậy, kiến thức là quan trọng, song có lẽ cách truyền tải kiến thức, đi kèm theo đó là các kỹ năng, thái độ nhận thức và cảm xúc của người học trong quá trình hấp thụ và ứng dụng kiến thức lại còn quan trọng hơn.

Chúng có thể được coi như vitamin và khoáng chất – vi chất quan trọng của cuộc sống con người. Nếu kiến thức không được cung cấp đúng cách, người học thiếu cảm xúc và nhận thức đúng đắn thì rất có thể sẽ sinh ra những học sinh, sinh viên, và sau này là người lao động “bệnh tật – bệnh tri thức”.

Đó có thể là bệnh rối loạn hấp thụ khi kiến thức được nhồi nhét quá nhiều mà học sinh lại hiểu được rất ít, và từ đó còn có thể sinh ra sợ ăn, chán ăn – sợ học, chán học. Đó cũng có thể là bệnh “béo phì” về tri thức, có thể rất giỏi về một lĩnh vực nào đó song lại hoàn toàn ngô nghê, khiếm khuyết trong cuộc sống đời thường; hoặc có thể thi rất giỏi song không biết chủ động làm việc; cũng có thể rất thông minh và uyên bác, song lại rất ích kỷ, thiếu khả năng thấu cảm và quan tâm, không đem lại hạnh phúc cho những người xung quanh, và bản thân họ vì thế cũng không có được thái độ sống tích cực để thực sự cảm thấy hạnh phúc.

Vậy, những vi chất của con người có thể lấy ở đâu? Cũng giống việc giảng dạy kiến thức trên lớp, chúng ta có thể nói với các em về tầm quan trọng của tình yêu thương, của sự hứng thú, của tinh thần trách nhiệm…

Song, những kỹ năng, thái độ và cảm xúc chỉ thực sự học được, lĩnh hội được qua trải nghiệm của mỗi người, cả trong và ngoài lớp học. Cuộc sống tự bản thân nó luôn có rất nhiều điều chúng ta không thể lựa chọn được, con người tất yếu sẽ gặp những hoàn cảnh khác nhau, lúc thuận lợi, khi khó khăn, lúc đầy màu hồng, khi dường như u ám… và cũng sẽ trải qua những cung bậc cảm xúc khác nhau, những vui những buồn, những lo lắng, ước mơ, hay niềm khắc khoải; những yêu thương, giận hờn, sự hưng phấn hay đôi khi là sự thất vọng… Điều quan trọng là con người được sống trong một môi trường lành mạnh, chưa bị cằn cỗi, lệch lạc để có thể tự tổng hợp những “vi chất” trí tuệ cần thiết cho cuộc sống của mình.

Một môi trường sống lành mạnh là môi trường mà trong đó con người được nâng đỡ, được hướng dẫn và được trải nghiệm để luôn giữ được niềm tin vào những giá trị bền vững của cuộc sống, rằng sự nỗ lực sẽ luôn được đền đáp, rằng sự quan tâm sẽ đem lại hạnh phúc cho mình và cho người khác, sự dũng cảm dám vượt qua thử thách sẽ là điều kiện để dẫn đến thành công.

Cuộc sống hiện đại mở ra hững cơ hội không cùng cho con người, song cũng lấy đi rất nhiều những điều tự nhiên của cuộc sống. Trẻ em không còn được tham gia vào cuộc sống cân bằng giữa lao động, học tập và vui chơi, để được cảm nhận niềm vui bình dị của lao động khi được thu hoạch những luống rau do chính tay mình vun trồng, quét được khoảng sân sạch sẽ cho nhà mình và cho lũ trẻ trong xóm chơi cùng, hay trải qua những khó khăn mà qua đó ý chí được tôi luyện, ước mơ biến thành quyết tâm: những bữa cơm thiếu thốn quặn thương mẹ thương em làm cho những đứa trẻ mới lớn âm thầm hứa với mình phải học thật giỏi để thoát khỏi đói nghèo…

Cuộc sống hiện đại với vật chất đầy đủ và nhiều cám dỗ, trong khi bố mẹ bận bịu với guồng quay hối hả của công việc, nhà cao cửa khóa then cài cũng như lịch học dầy đặc của các em làm cho chúng thiếu thốn và thậm chí mất dần đi nhu cầu, cũng như khả năng chia sẻ, bộc lộ.

Chương trình học ở nhà trường chú trọng mục tiêu thi cử, mang đậm tính luyện thi và đối phó, đã lấy mất đi của các em niềm vui và hứng thú của sự khám phá, tính tò mò khoa học… Tất cả những điều đó làm cho các em lớn lên, dường như được chăm lo học hành, ăn uống đầy đủ, song lại thiếu những “vi chất” quan trọng của cuộc sống – các “vitamin” kỹ năng, cảm xúc.

Với dinh dưỡng, khái niệm thực phẩm bổ sung hay thực phẩm chức năng đã trở nên khá quen thuộc, như một cách để bổ sung, bù đắp và làm cân bằng trở lại tháp dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Với giáo dục, sự mở ra và phát triển nhanh chóng của các lớp đào tạo kỹ năng cũng có thể coi như những một dạng “thực phẩm bổ sung” cho các chương trình đào tạo đang thiếu hụt và thiên lệnh trong nhà trường.

Nhìn lại IBD@NEU – chương trình Cử nhân quốc tế tại trường Đại học Kinh tế Quốc dân, thấy thật vui vì IBD đã đi đúng đường. Một chương trình đào tạo với kiến thức chuẩn quốc tế, được bổ sung bằng các môn học bổ trợ và các hoạt động ngoại khóa phong phú, được điều hành bởi một đội ngũ những con người có năng lực, có kinh nghiệm và có tâm với sự nghiệp giáo dục, thực sự là nguồn “thực phẩm trí tuệ cân bằng” cho sinh viên.

Đây là nơi vẫn còn dồi dào những khoáng chất giá trị của cuộc sống: lòng yêu thương, tinh thần trách nhiệm, niềm tin vào những điều tốt đẹp của cuộc sống, niềm vui của sự chia sẻ… Có lẽ đây cũng là một trong những lí do lí giải vì sao các sinh viên IBD tốt nghiệp ra trường được đánh giá cao và nhiều em đã đặc biệt thành công. Con người sinh ra có những tố chất và tiềm năng khác nhau.

Nhiệm vụ của giáo dục là cho các em cơ hội để phát triển tiềm năng của bản thân một cách tối đa. Một môi trường giáo dục lành mạnh và cân bằng là điều mà IBD đã có và vẫn đang tích cực xây đắp và hoàn thiện, để ở đó, các em được trang bị vững vàng về kiến thức, khỏe mạnh về thể chất và tâm hồn, trở thành những con người hạnh phúc, những công dân có ích cho đất nước, sẵn sàng đón nhận những cơ hội và sứ mệnh của mình trong thế giới rộng mở ngày nay.

TS. Phan Thủy Chi, Phó Viện trưởng, Viện Đào tạo quốc tế,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội