Phận đời kỳ lạ của cậu bé chăn trâu

Những năm cuối thế kỷ thứ XIX, những người nông dân nghèo khó lam lũ từ miệt đất Gò Công, Tiền Giang kéo nhau về Bạc Liêu khai khẩn đất hoang. Họ tập trung ở vùng đất Cái Dầy, bên những con kênh đào để cải tạo đất trồng lúa. Lúc ấy thực dân Pháp đã chiếm xong Nam kỳ và tiến hành khai thác thuộc địa. Trong số người khai khẩn đất đai ấy có vợ chồng một tá điền không mảnh đất cắm dùi. Người cha phải cho con trai lớn của mình là Trần Trinh Trạch đến ở đợ, chăn trâu cho một bá hộ trong vùng. Nhưng đứa trẻ chăn trâu lam lũ ấy lại trở thành một gương mặt tiêu biểu cho các cự phú miền Nam để lại bao nhiêu giai thoại cho đến ngày nay.

Tượng thờ vợ chồng Trần Trinh Trạch

Đi lên từ phận làm thuê

Khoảng đầu những năm 1880, thực dân Pháp có lệnh tất cả các bá hộ trong vùng phải cho con cái đi học trường Pháp. Âm mưu của chúng là nắm con cái các  gia đình có chức sắc để phục vụ mục tiêu “ khai hóa” của chúng. Nhưng người dân Nam bộ trong lòng vẫn rất ghét Pháp chiếm đóng Nam kỳ nên không muốn cho con em họ đến trường do người Pháp dạy. Ông bá hộ của Trần Trinh Trạch mới nghĩ ra mẹo tìm người đóng thế cho con trai mình. Cậu bé ở đợ chăn trâu Trần Trinh Trạch cùng độ tuổi với con trai bá hộ lọt vào mắt xanh của ông chủ. Hôm sau Trạch được ông bá hộ gọi lên nhà trên, bắt mặc bộ quần áo trắng mới tinh mà chỉ có các cậu chủ mới mặc, và nhận nhiệm vụ mới đi học trường Tây. Nghe ông chủ nói, Trạch toát hết mồ hôi, quỳ sụp xuống xin được tiếp tục chăn trâu. Thậm chí người ta nói cậu bé Trần Trinh Trạch sợ quá còn đái ướt hết quần. Nhưng rồi cậu vẫn phải nghe lời ông chủ. Quyết định kỳ lạ này của bá hộ đã khiến cuộc đời của đứa bé chăn trâu và gia đình cậu ngoặt sang một hướng không ngờ tới.

Được chu cấp đầy đủ, Trần Trinh Trạch vốn thông minh đã nhanh chóng hòa nhập với con cái nhà giầu và học hành tiến tới. Học hết cấp tiểu học, học tiếng Pháp và cả Quốc ngữ cậu bé Trạch trở thành người có trình độ nhất trong vùng. Sau khi tốt nghiệp, Trần Trinh Trạch được cử làm thư ký làng rồi thư ký quận và lên tỉnh phụ trách việc thu thuế. Các điền chủ hàng năm phải lên tỉnh kê khai đóng thuế đất tiếp xúc với một chàng trai thông thạo công việc và rất sẵn lòng giúp đỡ mọi người nên đem lòng cảm mến. Trong số đó có ông bá hộ Bì là người nổi tiếng giầu có trong tỉnh Bạc Liêu. Bá hộ Bì lúc ấy có hàng ngàn héc ta ruộng. Một lần ông mời chàng trai ở sở thuế về chơi. Trong lúc ăn cơm ông có ý giới thiệu với cô con gái mình và muốn gả nàng cho Trần Trinh Trạch. Cuộc đời chàng chăn trâu này thật hết sức may mắn cứ như có bàn tay sắp đặt sẵn của Chúa. Trạch lại nghe theo sự sắp xếp của ông bá hộ Bì trong chuyện tình duyên. Một đám cưới to nhất vùng được tổ chức suốt 3 ngày. Sau đó bố vợ bảo con rể thôi cái chức thu thuế cho Tây về nhà làm ruộng. Ông chia cho hai vợ chồng Trạch một số đất và vốn để làm ăn. Không ai ngờ Trần Trinh Trạch là người có khả năng làm giầu đầy tiềm năng. Với số vốn bố vợ cho, sẵn có chút kinh nghiệm khi làm sở thuế lại biết tiếng Tây cùng một lối sống mẫu mực, tiết kiệm, Trần Trinh Trạch đã trúng thầu sở cầm đồ duy nhất ở tỉnh Bạc Liêu và có kế hoạch rất khoa học việc canh tác nông nghiệp trên mấy chục hecta đất của mình.

Chả mấy thời gian vợ chồng Trần Trinh Trạch đã vươn lên là một bá hộ giầu có ngang hàng với những người giầu có nhất ở tỉnh Bạc Liêu. Có vốn, có đầu óc, bá hộ Trạch thâu tóm luôn hãng rượu Bình Tây độc quyền bán rượu ở tỉnh này. Ông còn nghĩ ra một cách làm ăn khác đem lại sự giầu có rất nhanh là vay vốn từ ngân hàng Pháp tại Sài Gòn về cho nông dân vay lại ăn chênh lệch. Mấy người con khác của bá hộ Bì cũng được chia ruộng như vợ chồng Trạch nhưng không chí thú làm ăn, chỉ chuyên tâm vào ăn chơi, cờ bạc thế là họ đem ruộng cầm cố cho Trần Trinh Trạch. Không một ai có tiền chuộc lại, hàng chục ngàn hecta đất đã trở thành tài sản riếng của chú bé chăn trâu ngày nào.

Dinh cơ của Trần Trinh Trạch nay là khách sạn Công tử Bạc Liêu

Ông chủ của một vùng đất rộng hơn lãnh thổ quốc đảo Singgapo

Vào nhưng năm 30, 40 của thế kỷ XX, với ưu thế độc quyền phân phối rượu, độc quyền hoạt động cầm đồ và các hoạt động kinh doanh khác, Trần Trinh Trạch đã thâu tóm được tới trên 200.000 héc ta đất trồng lúa và làm muối ở các tỉnh miền Tây Nam bộ. Diện tích đất của ông ta lúc rộng nhất được ước tính gấp hơn 3 lần lãnh thổ Singgapo. Như vậy vào độ tuổi 60, Trần Trinh Trạch đã trở thành người giầu có nhất Nam kỳ lúc bấy giờ. Năm 1927, Trần Trinh Trạch làm chánh hội trưởng của Ngân hàng Việt Nam, ngân hàng đầu tiên do người Việt thành lập và điều hành. Trụ sở của ngân hàng đặt tại Sài gòn. Có tiền của Trần Trinh Trạch xây dựng một khu biệt thự sang trọng và to lớn nhất ở thị trấn Bạc Liêu. Thiết kế do kỹ sư người Pháp đảm nhiệm. Toàn bộ vật liệu xây dựng được chở từ Pháp sang. Các thiết bị trang trí nội thất được đặt mua từ Mỹ, Ý, và Trung Quốc... Trải qua hơn 100 năm, đến nay khu biệt thự này vẫn giữ được vẻ sang trọng bề thế của nó. Hiện nay biệt thự mang tên khách sạn “ Công tử Bạc Liêu” do nghành du lịch Bạc Liêu quản lý. Đặc biệt căn phòng mà công tử Bạc Liêu ở ngày trước lúc nào cũng đông khách đăng ký thuê ở. Phía bên phải tòa biệt thự người ta vẫn giữ nguyên gian phòng thờ vợ chồng đại điền chủ Trần Trinh Trạch. Ở đó có hai bức tượng bán thân bằng đồng tạc chân dung ông Trạch và vợ ông bà Phan Thị Muồi. Đây là tác phẩm của nhà điêu khắc người Thụy Sĩ tên là Bernard tạc sau một tuần lễ đo vẽ , chụp ảnh hai vợ chồng vị điền chủ. Nghe nói nhà điêu khắc trên đã đem các số liệu về Thụy Sĩ để tạc. Mấy tháng sau ông trở lại Bạc Liêu với hai tác phẩm này.

Vợ chồng Trần Trinh Trạch có 7 người con trong đó 3 con trai. Có thể nói cả đời ông Trạch sống, tiêu sài rất chừng mực. Ông cũng chỉ có một người vợ. Trần Trinh Trạch làm việc cật lực và thành công trong nhiều lĩnh vực kinh doanh. Thực dân Pháp với tư cách là lực lượng Đồng minh chống phát xít kêu gọi người Việt Nam ủng hộ ngân quỹ với khẩu hiệu: “Rồng Nam phun lửa diệt Đức tặc”, ông Trạch đã bỏ ra một số tiền lớn giúp Pháp, vì thế ông được Pháp bố trí cho một chân Hội đồng tỉnh. Người ta gọi bằng cái tên ông Hội đồng Trạch là thế. Cuối đời ông rất đau buồn nhận ra các con đều là một lũ phá gia chi tử nên ông chuyên tâm làm phúc để lộc lại cho con cháu. Sau lễ thượng thọ 70, sức khỏe ông giảm sút. Cậu con trai thứ hai là Trần Trinh Huy lái xe đưa ông đi Vũng Tầu chơi “dối già”. Một buổi chiều tắm biển xong ông thấy mệt, Ba Huy lái xe đưa ông về Sài Gòn để điều trị, nhưng trên đường đi ông đã qua đời, hưởng thọ 71 tuổi.

Tang lễ ông Hội đồng Trạch kéo dài 7 ngày và là đám tang to nhất thời ấy. Tất cả những người đến đám tang đều được tặng một khoản tiền trị giá một giạ lúa và ăn uống thoải mái . Đoàn người đưa tiễn ông đại điền chủ  giầu nhất Nam kỳ về cõi vĩnh hằng dài hàng cây số. Cuộc đời ông Trần Trinh Trạch thật vẻ vang khi ông vươn lên từ một kẻ ở đợ chăn trâu. Nhưng con cái ông sau này thì không nối được chí cha. Họ cũng nổi tiếng, thậm chí nổi tiếng hơn ông nhưng nổi tiếng bởi  ăn chơi phung phí tài sản mà ông để lại. Trong số đó có cậu con trai mà ông yêu quý nhất, tin tưởng nhất là Trần Trinh Huy.

Kỳ hai: Người Việt Nam đầu tiên mua và lái máy bay riêng

Nguyễn Phúc Nhàn