Ông Thành hoàng Người Pháp

Alexandre Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 tại Thụy Sĩ. Do những biến động của thời cuộc, gia đình ông chuyển đến sống tại Pháp. Đến tuổi trưởng thành, Yersin đã theo học ngành Y tại Thụy Sĩ, Đức và sau đó tại Paris Pháp. Là học trò xuất sắc của bác sĩ Pasteur chuyên sâu về lĩnh vực vi trùng học, Yersin đã nghiên cứu phát minh ra huyết thanh ngừa bệnh dại và cùng bác sĩ Roux tìm ra vắc xin chữa bệnh dịch hạch. Tên tuổi ông đã được ngành y rất nhiều nước trên thế giới biết đến. Năm 24 tuổi Yersin nhập quốc tịch Pháp và làm việc cho một hãng tầu thủy với tư cách bác sĩ chuyên bảo vệ sức khỏe cho các thủy thủ.

Một tình yêu kỳ lạ với mảnh đất hình chữ S

Năm 26 Yersin dời nước Pháp theo một con tầu sang Đông Dương. Tầu cặp bến Nha Trang, Yersin vô cùng ngỡ ngàng trước vẻ đẹp kiêu hùng của rừng núi và sự tráng lệ của bờ biển khu vực này. Vẻ đẹp ấy đã khiến ông quyết định gắn bó cả đời với mảnh đất mà ông tin chắc còn nhiều hấp dẫn tiềm ẩn với một người khao khát khám phá, phát minh như ông. Năm 1891, để dồn sức cho công cuộc thám hiểm miền Trung Việt Nam và nghiên cứu dịch bệnh, Yersin đã thôi việc ở hãng tầu biển và về sống tại Nha Trang, Khánh Hòa. Năm 1892, 1893 ông thành lập một đoàn thám hiểm gồm 7 người bắt đầu khám phá vùng đất Ban Mê Thuột, sang Cămpuchia, ra Phú Quốc rồi lên Di Linh, Lâm Đồng. Tại đây Yersin phát hiện ra cao nguyên Lâm Viên (vùng đất Đà Lạt ngày nay). Ngày 21 tháng 6 năm 1893, Yersin thốt lên kinh ngạc khi phát hiện ra bình nguyên tràn đầy cây xanh và sự hoành tráng của dãy Langbiang với một kiểu khí hậu ôn đới dịu mát tuyệt vời tại mảnh đất miền Trung Việt Nam quanh năm nắng gắt. Ông đã đề nghị Toàn quyền Pháp ở Đông Dương xây dựng những nhà nghỉ cho người Pháp trên cao nguyên này. Nó rất giống với các khu nghỉ dưỡng tại châu Âu và đó là sự khởi đầu cho thành phố Đà Lạt ngày nay. Sau khi phát hiện ra cao nguyên Lâm Viên, Yersin lại chỉ huy các nhà thám hiểm khám phá tiếp miền Trung ra Đà Nẵng, lên Đắc Lắc, sang Atôpơ Lào... vẽ bản đồ và đánh dấu nhiều điểm nghỉ mát lý tưởng ở khu vực này. Năm 1894, Yersin đã có kế hoạch thám hiểm tiếp các miền đất thuộc Tây Nguyên Việt Nam, nhưng ở Hồng Kông Trung Quốc xảy ra bệnh dịch hạch lớn. Nó tràn sang Đông Dương rất nhanh gây ra tử vong cho nhiều người. Toàn quyền Pháp cử ông sang Hồng Kông để nghiên cứu dịch bệnh. Cùng với các nhà khoa học khác ông đã tìm ra nguyên nhân truyền bệnh là từ chuột. Lập tức ông trở lại Paris, Pháp để cùng các đồng nghiệp nghiên cứu huyết thanh chữa dịch hạch.

Một nhà khoa học đa tài

Tìm ra thuốc và căn nguyên truyền loại bệnh nguy hiểm này, Yersin đã trở lại Việt Nam cùng năm đó và lập một phòng thí nghiệm để sản xuất huyết thanh đầu tiên tại Nha Trang. Ông xây dựng một trại nuôi ngựa ở Suối Dầu, Nha Trang để lấy nguyên liệu sản xuất huyết thanh. Thời gian này Yersin đã xuất ngũ khỏi quân đội Pháp với hàm đại tá để chuyên sâu nghiên cứu thuốc trị bệnh cho người dân. Nhờ các phát minh của ông nhiều bệnh truyền nhiễm ở Việt Nam đã được ngăn chặn. Để mở rộng mạng lưới nghiên cứu, Yersin đã yêu cầu xây dựng tại Hà Nội trường Y khoa Đông Dương, nay là đại học Y Hà Nội do chính ông làm hiệu trưởng. Yersin còn mở một trường thực hành tại phố Lò Đúc (Viện Yersin ngày nay). Ngoài những cơ sở Hà Nội, Yersin tiến hành xây dựng nhiều viện nghiên cứu khám chữa bệnh ở Nha Trang, Sài Gòn, Đà Nẵng, Đà Lạt, Huế... Thành tựu về y học của Yersin thật rực rỡ. Một loại vi khuẩn do ông tìm ra đã được y học thế giới rất khâm phục. Nó được đặt tên là Yersiniapestis để vinh danh ông.

Ngoài chuyên môn chính của một bác sĩ, Yersin còn yêu thích nghiên cứu cây trồng. Ông là người đi đầu trong việc đưa cây cao su vào trồng ở Việt Nam. Ông mở hai nông trại ở Suối Dầu và Hòn Bà để trồng cây canh ki na lấy nguyên liệu sản xuất ký ninh. Nhận thấy chất đất vùng Tây Nguyên phù hợp với cây cao su ông đã đưa nó từ Nam Mỹ về để trồng ở đây và ngày nay đã trở thành một ngành xuất khẩu đứng hàng đầu thế giới. Ngoài các đam mê đó ông còn xây dựng ống thiên văn trên nóc nhà để quan sát và dự báo thời tiết cho những người đánh cá trong các làng chài nơi ông sinh sống.

Có thể nói Alexandre Yersin là người yêu quý và có mối duyên nợ đặc biệt với đất nước Việt Nam. Ông đã chọn Việt Nam làm nơi gắn bó cả sự nghiệp và cuộc đời mình. Trước khi từ trần vào ngày 1 tháng 3 năm 1943 ông đã viết trong di chúc muốn được chôn cất tại Suối Dầu, Nha Trang và kiên quyết phản đối nếu ai định đem thi hài ông đi nơi khác. Mọi tài sản ông tặng cho Viện Pasteur Nha Trang. Ông cũng căn dặn phải tổ chức tang lễ ông thật giản dị, không đọc điếu văn. Tuy nhiên đã có hàng ngàn người dân nghèo trong vùng đã đến tiễn đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Người dân quý mến gọi Yersin là Ông Năm thầy thuốc ( theo cấp bậc có năm vạch trên quân hàm của ông). Một ngôi miếu thờ ông đã được người dân góp công của xây dựng ở Suối Dầu để tưởng nhớ công lao đức độ của người thày thuốc hết lòng vì người bệnh. Người dân làng Tân Xương ở Suối Dầu còn tôn ông làm Thành hoàng của làng mình. Hàng loạt đường phố ở Hà Nội, Sài Gòn, Nha Trang, Huế, Thủ Dàu Một, Đà Nẵng, Đà Lạt... đã được mang tên Yersin. Viện Pasteur Nha Trang được coi là viện bảo tàng về Yersin hiện còn lưu giữ rất nhiều hiện vật về người thầy thuốc lừng danh này.

Ngày nay khu tưởng niệm Yersin ở Suối Dầu Nha Trang trở thành điểm du lịch tâm linh. Năm 1990, quần thể di tích này đã được công nhận và xếp hạng là di tích cấp quốc gia. Đây là trường hợp duy nhất các công trình tôn vinh một người nước ngoaì được xếp hạng di tích tại Việt Nam. Năm 2013, kỷ niệm 150 năm sinh Alexandre Yersin nhiều kỷ niệm tưởng nhớ ông đã được tổ chức ở Pháp và Việt Nam. Một bộ tem chân dung Yersin được phát hành và một đề xuất truy tặng danh hiệu Công dân danh dự Việt Nam cho nhà bác học Yersin đã được đề xuất. Ông xứng đáng là người thầy thuốc chân chính hết lòng vì người bệnh. Với Việt Nam ông đã trở thành một phần máu thịt khi gắn trọn tình yêu và cuộc sống với con người và mảnh đất mà ông hết lòng yêu quý ngay từ thời trai trẻ.

Lê Nguyên Quảng