Logistics xanh - “tấm vé” để hàng Việt khẳng định vị thế toàn cầu

Theo Báo cáo Chỉ số hiệu quả logistics năm 2023 của Ngân hàng Thế giới tại Hội thảo “Chuyển đổi Logistics xanh - xu hướng phát triển bền vững cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu” cho thấy, Việt Nam hiện đứng thứ 43/139 quốc gia, thuộc nhóm 5 nước dẫn đầu ASEAN.

Tuy vậy, thách thức lớn nhất vẫn nằm ở chất lượng hạ tầng và dịch vụ logistics chưa đồng đều, dẫn tới chi phí cao, phát thải lớn và khó duy trì chuỗi cung ứng bền vững. Điều này cho thấy, nếu không chuyển đổi sang logistics xanh, doanh nghiệp Việt sẽ đối diện nguy cơ bị tụt hậu ngay trên “sân nhà” toàn cầu.

Logistics xanh - “tấm vé” để hàng Việt khẳng định vị thế toàn cầu. (Ảnh minh họa)

Thực tế, các rào cản thương mại truyền thống dần được thay thế bằng những hàng rào kỹ thuật khắt khe hơn, đặc biệt là các tiêu chuẩn môi trường. Với nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Việt Nam, việc đáp ứng yêu cầu xanh không chỉ là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc.

Liên minh châu Âu đi đầu với Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon, sẽ áp thuế dựa trên lượng phát thải từ năm 2026; đồng thời ban hành chỉ thị về thẩm định tính bền vững doanh nghiệp, buộc nhà cung cấp tại các quốc gia đối tác, trong đó có Việt Nam, phải đáp ứng tiêu chuẩn ESG. Nếu không, họ sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

Tại diễn đàn, các chuyên gia cho rằng logistics xanh đóng vai trò sống còn đối với hàng Việt trên hành trình ra thế giới. Trước hết, đây là “tấm hộ chiếu” để doanh nghiệp thâm nhập thị trường toàn cầu, khi phát thải thấp trở thành lợi thế cạnh tranh và giá trị thương hiệu được gia tăng nhờ các chỉ số phi tài chính. Nhiều cảng lớn của Việt Nam như Tân Cảng - Cát Lái, Cái Mép đã chủ động áp dụng công nghệ thân thiện môi trường và được công nhận danh hiệu “Cảng xanh”.

Không chỉ dừng ở đó, logistics xanh còn giúp doanh nghiệp tối ưu vận hành. Việc đo lường phát thải, nhiên liệu tiêu thụ và lộ trình vận tải cho phép ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo để cắt giảm 15% chi phí nhiên liệu và rút ngắn 25% thời gian giao hàng. Cảng Tân Cảng - Cát Lái, sau khi triển khai hệ thống ePort, đã giảm đáng kể tình trạng ùn tắc, tiết kiệm chi phí và góp phần giảm khí thải.

Xa hơn, logistics xanh chính là “xương sống” trong quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng của Việt Nam. Thành phố Hồ Chí Minh đang mở rộng quy mô sau sáp nhập, đặt ra nhu cầu phát triển hệ thống logistics đa phương thức, gắn kết cảng biển, sân bay, khu công nghệ cao và các đô thị vệ tinh. Ưu tiên vận tải thủy, đường sắt và sử dụng năng lượng sạch cho vận tải đường bộ chặng cuối được xem là hướng đi tất yếu.

Để hiện thực hóa logistics xanh, nhiều kiến nghị đã được đưa ra. Trước hết, cần xây dựng bộ tiêu chí và thước đo cụ thể nhằm giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi. Bên cạnh đó, vấn đề tài chính xanh và tín dụng xanh cần được quan tâm, bởi chi phí đầu tư ban đầu cho phương tiện, kho bãi, công nghệ tiết kiệm năng lượng còn là gánh nặng với nhiều doanh nghiệp, nhất là nhóm vừa và nhỏ. Những gói tín dụng ưu đãi, thời gian ân hạn dài và thủ tục đơn giản sẽ là động lực quan trọng.

Ngoài ra, chính sách ưu đãi thuế, phí cho doanh nghiệp áp dụng công nghệ xanh cũng được xem là đòn bẩy thiết thực. Việc giảm thuế nhập khẩu xe tải điện, miễn giảm phí hạ tầng cho phương tiện đạt chuẩn khí thải cao hay ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp với đơn vị đạt chứng nhận logistics xanh sẽ khuyến khích mạnh mẽ sự chuyển đổi. Song song, cần khẩn trương phát triển thị trường tín chỉ carbon trong nước, tạo cơ chế để doanh nghiệp có giải pháp giảm phát thải hiệu quả có thể tái đầu tư từ nguồn thu này.

Một yếu tố không thể thiếu là hạ tầng. Các tuyến giao thông trọng điểm, hệ thống cảng thủy nội địa, trung tâm logistics cần được quy hoạch đồng bộ, gắn với mạng lưới vận tải đa phương thức. Đồng thời, mạng lưới trạm sạc công cộng cho xe điện phải được bổ sung vào quy hoạch giao thông, ưu tiên đặt gần cảng, khu công nghiệp và trục quốc lộ huyết mạch.

Về hạ tầng mềm, việc xây dựng hệ sinh thái dữ liệu logistics chung cho toàn vùng kinh tế trọng điểm phía Nam là yêu cầu cấp thiết. Hệ thống này sẽ kết nối cảng biển, hải quan và doanh nghiệp, đóng vai trò như một “sàn giao dịch thông minh”, giúp tối ưu hành trình vận tải và loại bỏ thủ tục chồng chéo.

Cuối cùng, nguồn nhân lực chất lượng cao cho logistics xanh cần được chú trọng. Mô hình hợp tác ba bên giữa Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp là lời giải cho việc chuẩn hóa đào tạo, từ kiến thức logistics xanh, quản trị chuỗi cung ứng bền vững đến kỹ năng số. Những chương trình hội thảo, diễn đàn thường xuyên sẽ giúp doanh nghiệp cập nhật kịp thời xu hướng quốc tế, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình thành công.

Có thể thấy, logistics xanh không chỉ là xu thế tất yếu, mà còn là chìa khóa để Việt Nam giữ vững lợi thế cạnh tranh trong thương mại toàn cầu. Khi được triển khai đồng bộ từ chính sách, hạ tầng, tài chính đến nhân lực, logistics xanh sẽ trở thành bệ phóng để hàng Việt khẳng định vị thế trên bản đồ xuất khẩu thế giới.