Khát vọng kiến tạo thành phố Khoa học và Đổi mới sáng tạo của Thủ đô

Vẫn còn những điểm nghẽn

Được hình thành từ cuối năm 1998, Khu công nghệ cao Hòa Lạc là dự án tiên phong trong chiến lược đưa công nghệ cao trở thành động lực mới của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước. Từ một ý tưởng táo bạo cách đây gần ba thập kỷ, Hòa Lạc đang từng bước định hình diện mạo của một trung tâm nghiên cứu phát triển và sản xuất công nghệ cao quy mô quốc gia.

Hạ tầng kỹ thuật nơi đây được hoàn thiện dần; dòng vốn đầu tư khởi sắc; các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp công nghệ cao bắt đầu kết nối thành mạng lưới; sản phẩm công nghệ cao được sản xuất ngay tại chỗ; và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đang mở rộng cả về quy mô lẫn chất lượng.

Ông Vũ Xuân Hùng, Trưởng Ban Quản lý các Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp thành phố Hà Nội cho biết, Hòa Lạc được kỳ vọng trở thành “thỏi nam châm” thu hút đội ngũ trí thức, chuyên gia, doanh nghiệp công nghệ cao trong nước và quốc tế. Tại Đại hội lần thứ XVIII của Đảng bộ thành phố Hà Nội, đồng chí Tổng Bí thư tham dự và có bài phát biểu quan trọng, trong đó khẳng định Khu công nghệ cao Hòa Lạc cùng với các khu đổi mới sáng tạo sẽ là động lực công nghệ, trở thành một trong ba vùng sáng tạo của Thủ đô trong thời gian tới.

Qua hơn 25 năm hình thành và phát triển, Khu công nghệ cao Hòa Lạc đã thu hút được 109 dự án đầu tư với tổng số vốn đăng ký khoảng 121 nghìn tỷ đồng, tương đương khoảng 5 tỷ đô la Mỹ. Trong đó có sự góp mặt của các tập đoàn lớn như là Viettel, FPT, Vingroup, VNPT, Nidec của Nhật Bản, Hanwha của Hàn Quốc... cùng các cơ sở nghiên cứu đào tạo như là VKIST, NIC, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, Đại học Việt Pháp...

Dù mang khát vọng trở thành trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu cả nước, Khu công nghệ cao Hòa Lạc vẫn đang phải đối mặt với nhiều điểm nghẽn cũ kéo dài qua nhiều năm.

Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc .

“Khu công nghệ cao Hòa Lạc vẫn đang gặp phải nhiều “nút thắt” kìm hãm sự phát triển, đặc biệt là về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng khoa học - công nghệ, hạ tầng kết nối và hạ tầng xã hội. Công tác thu hút đầu tư, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, liên kết nghiên cứu - chuyển giao - sản xuất, cũng như các cơ chế chính sách đặc thù vẫn chưa đáp ứng yêu cầu”, ông Vũ Xuân Hùng cho hay.

Ông Vũ Xuân Hùng cho rằng, về thể chế Khu công nghệ cao Hòa Lạc vẫn thiếu các cơ chế thực sự vượt trội để tháo gỡ những vấn đề đang đặt ra. Hạ tầng xã hội còn thiếu hụt; hạ tầng kỹ thuật và kết nối chưa thuận tiện; hạ tầng khoa học - công nghệ mới chỉ có một số doanh nghiệp lớn đầu tư, hiện mới có khoảng 80 phòng thí nghiệm. Nguồn nhân lực chất lượng cao cũng còn hạn chế. Hiện khu có khoảng 29.200 người làm việc và học tập; theo kế hoạch, đến năm 2030 dự kiến có 99.000 người lưu trú thường xuyên và khoảng 230.000 người làm việc, học tập. Tuy nhiên, nhân lực công nghệ cao chủ yếu là hợp đồng ngắn hạn; thiếu đội ngũ chuyên gia dẫn dắt và định hướng đổi mới.

Đặc biệt, “nút thắt” lớn nhất là việc hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Liên kết giữa trường - viện - doanh nghiệp chưa phát huy được sức mạnh lan tỏa; chưa có các phòng thí nghiệm, khu triển khai thử nghiệm chuyên sâu; chưa tạo dựng được một đô thị khoa học - công nghệ thực sự sống động.

Theo ông Vũ Xuân Hùng, nếu được tiếp thêm nguồn lực, chính sách của các cơ quan có thẩm quyền và sự chung tay của cộng đồng nhà khoa học, các chuyên gia, doanh nghiệp, Khu công nghệ cao Hòa Lạc sẽ bước vào giai đoạn phát triển bứt phá, trở thành trung tâm công nghệ cao - đổi mới sáng tạo hàng đầu quốc gia, biểu tượng trí tuệ của Thủ đô, hạt nhân của đô thị khoa học phía Tây Hà Nội và là nơi hội tụ những con người dám mơ lớn, dám sáng tạo và dám tạo nên giá trị cho tương lai.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Trương Việt Dũng cũng cho biết, Thành phố đang khẩn trương hoàn thiện Đề án phát triển Khu công nghệ cao Hòa Lạc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, với kỳ vọng đưa nơi đây trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, nghiên cứu - phát triển và sản xuất công nghệ cao hàng đầu cả nước, góp phần quan trọng vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô và đất nước.

Đề án tập trung vào các nhóm giải pháp chiến lược gồm đẩy mạnh hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, hạ tầng khoa học công nghệ và giao thông kết nối. Trong đó, ưu tiên hàng đầu là bảo đảm cung cấp điện chất lượng cao, điện sạch; nước sạch cho sinh hoạt và sản xuất; viễn thông, cáp quang và dịch vụ thiết yếu “đến chân hàng rào” dự án.

“Một trọng tâm quan trọng khác là thu hút đầu tư có chọn lọc, hướng vào công nghệ lõi; phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; xây dựng chính sách vượt trội về thu nhập, nhà ở, thuế, bảo hiểm, visa cho chuyên gia; ưu đãi thực chất cho doanh nghiệp R&D và trung tâm dữ liệu; thí điểm các mô hình sandbox công nghệ”, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội chia sẻ.

Ứng dụng robot trong sản xuất tại Nhà máy Hanwha Aero Engines (Khu công nghệ cao Hòa Lạc).

Bên cạnh đó, thành phố Hà Nội cũng thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính theo hướng “một cửa tại chỗ, điện tử liên thông”. Ban Quản lý Hòa Lạc sẽ được phân quyền tối đa, nhằm bảo đảm môi trường đầu tư minh bạch, thuận lợi, hiệu quả. Song song là nhiệm vụ thu hút nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài, chuyên gia đầu ngành và tài năng trẻ…

Tầm nhìn kiến tạo Khu công nghệ cao Hòa Lạc

Thành phố Hà Nội xác định phát triển Khu công nghệ cao Hòa Lạc không chỉ là đầu tư một khu công nghệ, mà là hiện thực hóa khát vọng xây dựng một "thành phố Khoa học và Đổi mới sáng tạo" của Thủ đô - nơi hội tụ chất xám, công nghệ lõi và các mô hình kinh tế tri thức tiên tiến; hướng tới xây dựng Hòa Lạc trở thành "trái tim đổi mới sáng tạo" của Hà Nội, kết nối chặt chẽ các mắt xích nghiên cứu - phát triển (R&D), sản xuất, khởi nghiệp và thương mại hóa công nghệ.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Trương Việt Dũng cho hay, Thành phố đang triển khai hàng loạt nhiệm vụ trọng tâm, trong đó ưu tiên lớn nhất là thể chế. Hà Nội đã có bước đột phá với Luật Thủ đô (sửa đổi) và đặc biệt là 6 nghị quyết chuyên đề về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là nghị quyết đầu tiên trên cả nước. Thành phố không chủ trương “đi đầu” mà mong muốn “tiên phong dẫn dắt”, tạo khuôn mẫu để các địa phương khác áp dụng thống nhất.

Hà Nội dành quyết tâm chính trị và nguồn lực mạnh mẽ để phát triển Hòa Lạc. Riêng năm 2026, Thành phố dự kiến chi 4% ngân sách cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tương đương 9.088 tỷ đồng

“Khát vọng xây dựng Thung lũng Silicon của Việt Nam đang được hiện thực hóa bằng các bước đi cụ thể. Hà Nội kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp, các viện trường và đội ngũ trí thức chung tay kiến tạo, và Thành phố cam kết đồng hành, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho mọi dự án công nghệ cao tại Hòa Lạc”, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội nhấn mạnh.

Khu công nghệ cao Hòa Lạc đang đứng ở thời điểm đặc biệt, nơi những quyết sách lớn, chiến lược phát triển dài hạn và khát vọng công nghệ của Thủ đô gặp nhau. Khi thể chế được cởi mở, hạ tầng được hoàn thiện, nhân lực tinh hoa được thu hút và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo được đầu tư đúng cách, Hòa Lạc có đủ nền tảng để vươn lên ngang tầm các mô hình nổi tiếng trên thế giới. Đó không chỉ là câu chuyện xây dựng một khu công nghệ cao, mà là kiến tạo một không gian trí tuệ, nơi hội tụ những con người dám nghĩ lớn, dám làm thật và dám tạo nên giá trị mới cho tương lai của Hà Nội nói riêng, Việt Nam nói chung.

Quang cảnh Khu công nghệ cao Hòa Lạc.

Góp ý cho sự phát triển của Khu công nghệ cao Hòa Lạc, ông Nguyễn Tử Quảng, CEO Tập đoàn BKAV cho rằng, trong nhiều thập kỷ, chúng ta vẫn đau đáu câu hỏi: Vì sao những mô hình như Silicon Valley (Mỹ), Tân Trúc (Đài Loan) hay Trung Quan Thôn (Trung Quốc) thành công, còn Hòa Lạc - khởi công từ năm 1998 vẫn chưa đạt kỳ vọng? Đúc kết trải nghiệm trực tiếp tại Silicon Valley và Trung Quan Thôn, cùng quá trình 24 năm xây dựng BKAV giúp ông Quảng nhận ra bản chất vấn đề nằm ở cấu trúc nền tảng của hệ sinh thái công nghệ cao.

Theo ông Quảng, điều thường thấy khi đến thăm các mô hình thành công trên thế giới là những tòa nhà hiện đại, những tập đoàn hàng đầu. Nhưng “ánh hào quang” đó không phải điểm khởi đầu. Silicon Valley bắt đầu từ những gara nhỏ - nơi HP, Intel hay sau này Google hình thành; Trung Quan Thôn khởi nguồn từ một nhà nghiên cứu đơn độc cố gắng lập công ty tư nhân đầu tiên của Trung Quốc…

Dù bối cảnh khác nhau, các mô hình thành công đều hội tụ 4 yếu tố cốt lõi: Một “kiến trúc sư trưởng”, người dấn thân, có tầm nhìn, kết nối trường đại học - doanh nghiệp - nhà nước; Một đại học kỹ thuật hàng đầu, làm trung tâm cung cấp nhân lực và tư duy công nghệ - như vai trò của Stanford, Berkeley hay Thanh Hoa; Doanh nghiệp dẫn dắt, trưởng thành từ môi trường đại học và sẵn sàng “tất tay” vì công nghệ; Quỹ đầu tư mạo hiểm, giúp hiện thực hóa các ý tưởng ở giai đoạn khởi đầu khó khăn nhất.

Đối chiếu với Hòa Lạc, theo ông Quảng, chúng ta thiếu sự gắn kết bền chặt với một đại học kỹ thuật. Bên cạnh đó, Hòa Lạc cần được kết nối với khu Cầu Giấy - trung tâm doanh nghiệp công nghệ của Hà Nội để hình thành một Smart City kiểu mẫu, tạo không gian sáng tạo liên tục, trước khi mở rộng ra toàn Thủ đô và cả nước. Nếu xây đúng cách, với sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị, ông Quảng bày to niềm tin Hòa Lạc có thể trở thành Silicon Valley của Việt Nam.

Ông Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhìn nhận thẳng thắn những hạn chế kéo dài nhiều năm của Khu công nghệ cao Hòa Lạc xuất phát chủ yếu từ việc hệ sinh thái công nghệ chưa đầy đủ.

“Sự thiếu vắng quỹ đầu tư mạo hiểm là một trong những rào cản lớn nhất đối với hệ sinh thái khởi nghiệp, đặc biệt với doanh nghiệp công nghệ và công nghệ cao. Gần hai thập kỷ qua, Việt Nam vẫn chưa hình thành được một quỹ đúng nghĩa. Việc lập quỹ bằng ngân sách Nhà nước vướng nhiều ràng buộc; khu vực tư nhân cũng gặp khó; nhà đầu tư nước ngoài thì dè dặt, còn các quỹ trong nước nếu có cũng mới dừng ở dạng “hỗ trợ doanh nghiệp”, chưa mang bản chất mạo hiểm. Trong bối cảnh đó, Hà Nội đã tiên phong xây dựng quỹ đầu tư mạo hiểm, mở ra tín hiệu tích cực để Hòa Lạc nuôi dưỡng kỳ vọng hình thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hoàn chỉnh”, ông Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ chia sẻ.

Ông Phạm Đại Dương, Phó Trưởng ban Chính sách Chiến lược Trung ương cho rằng nguyên nhân khiến nhiều nhà đầu tư chưa mặn mà lên Hòa Lạc chính là thiếu nhà ở, dịch vụ, tiện ích; những việc này “không thể trông chờ doanh nghiệp tự lo”. Do vậy, Thành phố cần sớm ban hành một cơ chế đặc thù để giải quyết nhà ở cán bộ, công nhân viên; hoàn thiện dịch vụ đô thị; bổ sung các tiện ích đồng bộ như một khu đô thị hiện đại.

Song song với đó, ông nhấn mạnh việc thu hút đầu tư phải bám sát 11 công nghệ chiến lược. Hòa Lạc không phải khu công nghiệp “lấp đầy bằng mọi giá”, mà phải đặt ra tiêu chí sàng lọc nhà đầu tư, ưu tiên doanh nghiệp thật sự thuộc lĩnh vực công nghệ cao và đổi mới sáng tạo. Thứ hai là phải có tiêu chí để thu hút đầu tư. Ngoài ra, Ban quản lý khu phải thực sự “lăn xả”, chủ động phối hợp với các sở ngành, địa phương để tháo gỡ vướng mắc…