Hà Nội quyết tâm giảm thiểu rác thải nhựa

Cần những giải pháp bền vững

Là trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị với tốc độ đô thị hóa nhanh, Thủ đô đang đối mặt với lượng rác thải nhựa gia tăng, đặc biệt tại các khu vực đông dân cư và trung tâm thương mại. Theo số liệu từ Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị, lượng rác thải rắn sinh hoạt mỗi ngày phát sinh khoảng 7.000 - 7.500 tấn, với mức trung bình 0,8kg/người/ngày.

Hiện tại, khoảng 62% lượng rác này được xử lý bằng phương pháp đốt rác phát điện, phần còn lại được xử lý bằng chôn lấp hợp vệ sinh. Theo đó, nếu thực hiện tốt phân loại rác tại nguồn sẽ giúp giảm 60 - 75% lượng rác là rác thực phẩm, giảm 15% - 20% lượng rác là rác tái chế, chỉ còn khoảng 25% - 30% rác thải phải mang đi chôn lấp hoặc xử lý tại các nhà máy.

Theo các chuyên gia, rác thải nhựa, với đặc tính khó phân hủy, có thể tồn tại trong môi trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Khi bị chôn lấp, chúng ngăn cản quá trình hấp thụ nước và dưỡng chất của đất, gây ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây trồng. Khi bị đốt, chúng thải ra các chất độc hại như dioxin và furan, gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Hình ảnh những dòng sông, con kênh ngập tràn rác thải nhựa đã trở nên quá quen thuộc, gây mất mỹ quan đô thị và tiềm ẩn nguy cơ tắc nghẽn hệ thống thoát nước.

Rác thải nhựa với đặc tính khó phân huỷ có thể tồn tại trong môi trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm.

Trong khi mối nguy hại của rác thải nhựa là rất rõ ràng thì công tác quản lý ô nhiễm nhựa tại Hà Nội nói riêng và nhiều đô thị lớn nói chung hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Hệ thống thu gom rác thải nhựa chưa được tách biệt với rác sinh hoạt, dẫn đến việc tái chế gặp trở ngại. Ngoài ra, ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn hạn chế, trong khi hạ tầng tái chế chưa đáp ứng được nhu cầu. Ô nhiễm rác thải nhựa vì thế là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng với Thành phố.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn, tình trạng rác thải nói chung và ô nhiễm do rác thải nhựa nói riêng ngày càng nghiêm trọng, trở thành một trong những thách thức lớn nhất mà các quốc gia phải đối mặt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, môi trường sống. Vì vậy, cần phải có những giải pháp bền vững, đồng bộ để giải quyết vấn đề này.

Cơ sở pháp lý quan trọng

Luật Thủ đô sửa đổi năm 2024, có hiệu lực từ đầu năm nay, đã bổ sung nhiều quy định quan trọng nhằm kiểm soát ô nhiễm nhựa, lần đầu tiên quy định cụ thể trách nhiệm phân loại rác tại nguồn, cấm sử dụng bao bì nhựa khó phân hủy trong một số ngành nghề, đồng thời khuyến khích sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường.

Tại Điều 28 của Luật, các biện pháp giảm phát thải nhựa được cụ thể hóa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt. Ngoài ra, Thành phố cũng sẽ áp dụng các công cụ kinh tế môi trường như ưu đãi thuế với cơ sở tái chế và xử phạt hành vi vi phạm quy định về chất thải nhựa.

Nhiều chuyên gia nhận định, Luật Thủ đô 2024 đi một bước xa hơn khi quy trách nhiệm trực tiếp và cho phép Thành phố chủ động ban hành các cơ chế phù hợp đặc thù đô thị lớn. Đây là tiền đề pháp lý quan trọng để Hà Nội hiện thực hóa mục tiêu giảm 50% rác thải nhựa sinh hoạt vào năm 2030.

Với yêu cầu sớm triển khai các quy định trong Luật, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đang lấy ý kiến góp ý về dự thảo Nghị quyết quy định về biện pháp giảm phát nhựa thực hiện điểm D khoản 2 Điều 28 Luật Thủ đô. Theo đó, dự thảo đã đưa ra các biện pháp cụ thể giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, sinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn Thành phố với từng lộ trình nhất định.

Học sinh Trường Tiểu học Hoàng Diệu hào hứng tham dự hoạt động đổi chất thải tái chế lấy quà.

Cụ thể, để giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, dự thảo yêu cầu: Từ ngày 1/1/2030, các doanh nghiệp sản xuất có sử dụng nhựa trong các sản phẩm, bao bì sử dụng tối thiểu 25% nhựa tái chế trong các sản phẩm, bao bì đó. Từ ngày 1/1/2031, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu và trường hợp sản xuất, nhập khẩu bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường.

Để giảm phát thải nhựa trong hoạt động kinh doanh, dịch vụ: Từ 1/1/2026, các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch không cung cấp miễn phí túi ni lông khó phân hủy để chứa, đựng sản phẩm, hàng hoá. Từ 1/6/2026, không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch, trừ sản phẩm, hàng hóa có bao bì nhựa khó phân hủy sinh học.

Đặc biệt, dự thảo cũng quy định rõ lộ trình sử dụng rác thải nhựa với các hoạt động sinh hoạt chung: Từ 1/1/2026, không sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần; không sử dụng băng rôn, chai, cốc, ống hút, bát, đũa nhựa.... dùng một lần tại công sở và trong các hội nghị, hội thảo, cuộc họp và ngày lễ, ngày kỷ niệm và các sự kiện khác; ưu tiên lựa chọn các sản phẩm tái chế, thân thiện với môi trường. Từ 1/6/2026, không sử dụng vật dụng làm bằng nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để chứa đựng, tiếp xúc với thực phẩm. Từ 1/1/2032 không sử dụng sản phầm, hàng hoá chứa vi nhựa.

Góp ý cho dự thảo, nhiều ý kiến cho rằng hiện nguồn phát sinh chất thải bức xúc nhất là chất thải rắn sinh hoạt và chủ yếu đến từ các khu dân cư. Vì vậy, đối tượng cần hướng tới của nghị quyết là người dân, chứ không phải doanh nghiệp.

Do đó, việc phân loại rác thải 3R (tiết giảm - tái sử dụng - tái chế) phải là biện pháp cốt lõi, cần được tập trung nguồn lực để làm tốt khâu phân loại tại nguồn và đối tượng thực hiện chính là người dân. Để thực hiện được việc này cần xây dựng các cách tiếp cận khác nhau trong phân loại rác tại nguồn đối với hộ gia đình, khu chung cư, siêu thị...