Giá điện hai thành phần: Hiện thực hóa mục tiêu minh bạch chi phí, tạo thị trường cạnh tranh?

Minh bạch, công bằng cho người sử dụng

Trong nhiều năm qua, câu chuyện giá điện luôn là vấn đề “nóng”, thu hút sự quan tâm đặc biệt của xã hội. Thực tế, biểu giá điện hiện hành chủ yếu được xây dựng trên cơ sở giá bán lẻ bình quân, áp dụng cho từng nhóm đối tượng như sinh hoạt, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ… Tuy nhiên, cơ chế này chưa phản ánh đầy đủ chi phí cố định và chi phí biến đổi trong sản xuất, truyền tải, phân phối điện.

Hệ quả là tình trạng bù chéo còn khá phổ biến. Một bộ phận người dùng phải trả cao hơn so với mức chi phí thực tế, trong khi một số nhóm khác lại hưởng lợi từ mức giá thấp. Điều này không chỉ gây thiếu công bằng trong xã hội, mà còn làm méo mó tín hiệu thị trường, kìm hãm động lực đầu tư, sử dụng điện hiệu quả…

Giá điện hai thành phần được kỳ vọng sẽ khuyến khích người dân sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả. (Ảnh minh họa)

Nhằm đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, ngày 20/8 vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 70-NQ/TW (Nghị quyết 70), trong đó chỉ ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp giao cho Chính phủ, Bộ Công Thương cùng các bộ, ngành liên quan phải khẩn trương triển khai, nhằm bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030 và tầm nhìn đến 2045.

Từ Nghị quyết 70, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương dự thảo Nghị quyết của Chính phủ để triển khai và phải trình trước ngày 20/9. Để đảm bảo thực hiện kịp thời chỉ đạo từ Chính phủ, đầu tháng 9 vừa qua, Bộ Công Thương đã tổ chức Hội nghị triển khai Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, trong đó, Bộ nhấn mạnh đến việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện chủ trương áp dụng giá điện 2 thành phần đã được quy định trong Điều 50 Luật Điện lực (sửa đổi) năm 2024 và Nghị định số 146/2025/NĐ-CP của Chính phủ.

Theo báo cáo của Cục Điện lực, giá điện 2 thành phần là cơ cấu giá phải trả cho công suất đăng ký sử dụng và điện năng thực tế sử dụng. Đây là điểm khác biệt so với cơ chế giá hiện nay - vốn chủ yếu dựa trên lượng điện năng tiêu thụ. Cách tính theo bậc thang như hiện nay mới chỉ phản ánh sản lượng tiêu thụ, chưa đúng bản chất chi phí cung ứng điện cho từng đối tượng khách hàng.

Thực tế, giá bán lẻ điện hiện hành được áp dụng theo cơ cấu bậc thang lũy tiến cho khách hàng sinh hoạt; theo giờ thấp điểm, cao điểm, giờ bình thường với nhóm sản xuất - kinh doanh; hoặc theo cấp điện áp với khối hành chính sự nghiệp. Tuy nhiên, nếu áp dụng giá bán lẻ điện hai thành phần, khách hàng sẽ trả một khoản chi phí cố định cho công suất đăng ký hằng tháng, cộng thêm chi phí dựa trên sản lượng điện năng tiêu thụ thực tế. Điều này vừa khuyến khích khách hàng sử dụng điện tiết kiệm, vừa phản ánh đúng chi phí đầu tư hạ tầng điện, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cho rằng: “Việc chuyển từ cơ chế một thành phần sang hai thành phần là cần thiết để thu đúng, thu đủ chi phí của ngành điện, bao gồm cả chi phí duy trì hạ tầng và chi phí điện năng. Khi đó, mức giá phản ánh chính xác hơn hành vi tiêu dùng điện của khách hàng, hướng tới sự minh bạch, công bằng và khuyến khích sử dụng điện hiệu quả. Tuy nhiên, đây là một thay đổi căn bản, chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam nên cần thời gian nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng trước khi triển khai.

Bước thử nghiệm quan trọng để hoàn thiện cơ chế

Để hiện thực hóa lộ trình cải cách, Bộ Công Thương đang khẩn trương hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 72/2025/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, lấy ý kiến các bộ, ngành trước khi trình Chính phủ. Một trong những điểm đáng chú ý, Bộ Công Thương sẽ áp dụng thí điểm giá điện hai thành phần từ ngày 1/1/2026, áp dụng trước tiên với nhóm khách hàng lớn - tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng trở lên. Điều này được xem là bước thử quan trọng để Bộ Công Thương hoàn thiện cơ chế trước khi triển khai rộng rãi. Tuy nhiên, một số ý kiến băn khoăn cho rằng, liệu việc sửa đổi Nghị định 72 là “gánh lỗ” cho EVN?

Chia sẻ về những băn khoăn trên, ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, cho biết: “Sửa đổi Nghị định 72 không phải để gánh lỗ cho EVN, mà để thiết lập một cơ chế minh bạch, có thể áp dụng lâu dài, nhằm bảo vệ lợi ích chung là an ninh năng lượng, ổn định kinh tế vĩ mô, niềm tin của nhà đầu tư và người dân”.

Ông Sơn cũng nhấn mạnh, tính minh bạch là yếu tố then chốt. Bộ Công Thương chịu trách nhiệm hoàn thiện cơ chế quản lý giá điện, còn Bộ Tài chính với vai trò đại diện phần vốn Nhà nước tại EVN, phải bảo đảm tính chính xác của số liệu, xác định rõ chi phí nào được phép đưa vào cơ chế điều chỉnh giá và chi phí nào là “lỗ” do hoạt động kinh doanh kém hiệu quả. “Đây là cơ chế kiểm soát chéo để bảo đảm tính minh bạch”, ông Sơn khẳng định.

Theo lộ trình, Việt Nam đang từng bước hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Khi thị trường này vận hành đầy đủ, người tiêu dùng có thể lựa chọn nhà cung cấp điện phù hợp, còn doanh nghiệp điện lực phải cạnh tranh để nâng cao hiệu quả và dịch vụ. Để làm được điều đó, việc cải cách biểu giá điện là yêu cầu tiên quyết. Bởi nếu còn tình trạng bù chéo, méo mó tín hiệu giá, sẽ không thể có một thị trường điện cạnh tranh thực sự.

Giá điện hai thành phần không chỉ công bằng hơn cho người dùng, mà còn tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng sạch, năng lượng tái tạo. Khi chi phí được minh bạch, các nhà đầu tư có cơ sở tính toán hiệu quả, tránh rủi ro từ việc thay đổi cơ chế giá bất thường. Đồng thời, chính sách này cũng góp phần khuyến khích, nâng cao ý thức tiết kiệm năng lượng, giảm áp lực lên hệ thống điện quốc gia. Tuy nhiên, điều quan trọng là chất lượng cung cấp dịch vụ điện phải được đảm bảo ổn định, liên tục, đó là điều mà nhiều doanh kỳ vọng.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Phạm Duy Khánh - Giám đốc Công ty TNHH Long Bảo Thịnh Phát, cho biết: Doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận, tuy nhiên ngành điện phải nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo cung ứng ổn định và liên tục. Bởi thời gian qua, việc mất điện vào thời gian cao điểm vẫn còn diễn ra, điều này ảnh hưởng rất lớn đến việc sản xuất của doanh nghiệp, nó không chỉ gây thiệt hại về kinh tế, mà còn làm ảnh hưởng uy tín của doanh nghiệp với khách hàng.

Những ý kiến này cho thấy cải cách giá điện là yêu cầu cấp thiết, không chỉ giải bài toán tài chính của ngành điện, mà còn liên quan trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, đời sống xã hội và niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp, nhà đầu tư.