Cải tạo sông Tô Lịch, nối dài những “mạch xanh”

Cụ thể hoá Luật Thủ đô

Nhiều năm qua, thành phố Hà Nội đã miệt mài tìm cách hồi sinh sông Tô Lịch, dòng sông gắn bó với lịch sử Thăng Long. Thành phố đã nạo vét bùn, lắp đặt hệ thống xử lý mùi, trồng bè thủy sinh và gần đây nhất là dẫn nước từ Hồ Tây, bổ cập nguồn nước đã xử lý từ Nhà máy Yên Xá. Nhờ đó, một số đoạn sông đã trong hơn, mùi hôi giảm, phần nào khơi lại niềm tin của người dân. Song, như các chuyên gia đô thị nhận định, tất cả mới chỉ dừng lại ở giải pháp cục bộ, để sông Tô Lịch thực sự sống lại, trở thành mạch xanh xuyên suốt gắn với đời sống người dân, Hà Nội cần một dự án tổng thể, đồng bộ và lâu dài.

Dự án này không chỉ xuất phát từ nhu cầu thực tiễn mà còn có cơ sở pháp lý quy hoạch rõ ràng. Luật Thủ đô (sửa đổi, hiệu lực từ 1/1/2025) đã tạo hành lang thể chế để Hà Nội huy động nguồn lực xã hội, nâng cao chuẩn quản lý quy hoạch, kiến trúc và bảo vệ không gian xanh. Cùng với đó, hai bản quy hoạch chung cấp quốc gia gồm: Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065 đều nhấn mạnh việc phát triển “mạch xanh - mặt nước” làm trụ cột cấu trúc đô thị, hướng đến một Thủ đô xanh, văn minh, hiện đại.

Nói như vậy để thấy rằng, nếu được triển khai, đây không chỉ đơn thuần là một công trình hạ tầng, cảnh quan, mà à bước đi cụ thể hóa Luật Thủ đô (sửa đổi) và các bản quy hoạch chung, mang theo kỳ vọng hồi sinh dòng chảy lịch sử, nối liền mạch xanh xuyên đô thị, đồng thời kiến tạo hình ảnh một Hà Nội văn minh, hiện đại.

Dòng sông Tô Lịch đã trong xanh hơn sau khi được triển khai nhiều giải pháp đồng bộ.

Một điểm đáng chú ý là dự án không tách rời mà gắn chặt với giải pháp “hồi sinh” dòng sông, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, nguyên Kiến trúc sư trưởng thành phố Hà Nội, từng nhấn mạnh: “Muốn hồi sinh Tô Lịch, phải coi đó là công trình vừa kỹ thuật, vừa văn hóa. Không gian hai bờ phải là công viên công cộng đúng nghĩa, chứ không thể biến thành khu dịch vụ thương mại. Chỉ khi nào người dân được tiếp cận, sử dụng và gắn bó, dự án mới thực sự có sức sống.”

Mới đây, cũng lấy dẫn chứng về sông Tô Lịch, tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét báo cáo kết quả giám sát về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cũng nhấn mạnh: “Trong khi chúng ta làm rất nhiều dự án hạ tầng chiến lược, đường Vành đai 3, Vành đai 4, tại sao Hà Nội không có một dự án “ra tấm ra món” cho sông Tô Lịch?”

Nối dài những “mạch xanh”

Thực tế, với hàng trăm nghìn mét khối nước thải sinh hoạt đổ ra mỗi ngày, sông Tô Lịch nhiều năm qua luôn trong tình trạng ô nhiễm nặng. Việc bổ cập nước từ Hồ Tây và Yên Xá chỉ là giải pháp khởi đầu, điều cốt lõi là phải gắn hệ thống công viên với hạ tầng thoát nước, giám sát chất lượng nước và duy trì dòng chảy liên tục.

Chia sẻ ở cả góc độ chuyên gia lẫn người dân, GS Hà Đình Đức, Công dân Thủ đô ưu tú rất mong muốn dòng sông Tô Lịch được cải tạo. Theo GS Hà Đình Đức, việc cải tạo công viên Tô Lịch chính là hành động bảo tồn ký ức đô thị. Dòng sông gắn với huyền thoại, lịch sử, với những ngôi làng cổ và dấu tích kinh thành xưa. Biến hai bờ sông thành không gian công cộng, nơi có thể tổ chức triển lãm, biểu diễn nghệ thuật, sinh hoạt văn hóa ngoài trời, đồng nghĩa với việc đưa lịch sử, văn hóa trở lại đời sống đương đại. Đây cũng là cách để gắn kết di sản với phát triển, làm cho Hà Nội không chỉ hiện đại, mà còn giàu bản sắc.

Cũng có ý kiến cho rằng, công viên Tô Lịch là cơ hội để huy động nguồn lực tư nhân theo tinh thần Luật Thủ đô, giảm áp lực ngân sách. Nhưng đi kèm phải là sự minh bạch trong xác định giá trị quỹ đất, cơ chế giám sát, kiểm toán độc lập, và trách nhiệm vận hành sau đầu tư. Nếu thiếu những yếu tố này, dự án có thể rơi vào nguy cơ “đẹp ban đầu, xuống cấp nhanh”, điều từng xảy ra với một số không gian công cộng khác.

Bên cạnh đó, dự án cũng cần được thiết kế đồng bộ, tổng thể phù hợp với Quy hoạch chung và các đồ án thiết kế đô thị. Nếu chỉ vì đường dạo, bậc ngồi, sân chơi không ăn khớp với cao độ kè, với hạ tầng thoát nước và giao thông ven sông, công viên sẽ khó phát huy giá trị. Đặc biệt, quan trọng hơn cả, người dân phải được coi là chủ thể sử dụng, tham gia từ khâu góp ý thiết kế đến vận hành sau này. Khi cộng đồng có tiếng nói, công viên sẽ được gìn giữ như “tài sản chung” chứ không chỉ là công trình của chính quyền.

Những minh chứng trên cho thấy, dự án công viên hai bờ sông Tô Lịch nếu được chấp thuận sẽ phải thể hiện đầy đủ ở ba trục song hành: Môi trường, phúc lợi đô thị và bản sắc văn hóa, đặt trên nền khung pháp lý đặc thù của Thủ đô. Dự án, nếu được triển khai đúng tinh thần “xanh - công bằng - tiếp cận”, sẽ không chỉ hồi sinh một dòng sông, mà còn nối liền “mạch xanh”, trở thành biểu tượng mới của Thủ đô Hà Nội trong hành trình xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại, bền vững.