Ngẩn ngơ tiếng đàn Đào Xá

Bên dòng sông Nhuệ hiền hòa, làng Đào Xá, xã Đông Lỗ, huyện Ứng Hòa, Hà Nội đẹp thơ mộng trong màu xanh cây lá. Bất cứ ai có dịp ngang qua đây, được nghe tiếng đàn của những người nông dân nơi này, chắc hẳn cũng có tâm trạng lâng lâng, phiêu bồng …

Những người nông dân chơi  nhạc hàn lâm

Là một ngôi làng thuần nông, người dân quanh năm chỉ biết cấy cày. Nhưng chất nghệ sỹ đã ăn sâu vào tâm thức của mọi người khi từ trong bụng mẹ. Chẳng thế mà, đã bao đời nay, khi nhắc đến Đào Xá,  nghệ sỹ cả nước đều phải khâm phục trước cái tài làm đàn của người dân nơi đây. Không chỉ người ngoài, mà ngay cả các nghệ nhân, người dân trong xã cũng không thể lý giải được vì sao mình có thể làm ra được những cây đàn đẹp mắt, âm thanh hay đến như vậy. Họ chỉ đơn giản nghĩ rằng do kinh nghiệm tích lũy lâu năm, và do cái tay khéo léo, thính tai nhạy cảm của người làm đàn…

Ông Đào Văn Soạn năm nay đã 74 tuổi và cũng là nghệ nhân làm đàn cao tuổi nhất của làng Đào Xá. Cánh cổng cổ trước nhà hình loan phượng đã rêu phong là bằng chứng cho một thời huy hoàng của dòng họ Đào vùng Đông Lỗ. Ông Soạn gật gù: “Xưa kia, nghề làm đàn thịnh vượng thì các cụ mới có tích lũy rồi xây cổng nhà hoa văn. Nhưng cái gì cũng có quy luật, hợp rồi tan như bây giờ chẳng hạn, con cháu họ Đào còn mấy ai trung thành với nghề nữa đâu”.

Theo ông Soạn, Đào Xá vốn chỉ biết làm lúa, trồng ngô ven bãi sông Nhuệ. Nhưng 200 năm trước, cụ Đào Xuân Lan đã đem nghề làm đàn về làng dạy cho con cháu. Khi ấy, các ông tây bà đầm xuất hiện ở nước ta đã kéo theo thứ nghề vốn rất hàn lâm này. Cụ Lan lúc ấy là thợ mộc, chuyên đi đóng đồ cho các gia đình người Pháp. Mỗi lần như vậy, cụ lại được nghe những tiếng đàn da diết do trẻ em Pháp tập luyện. Tiếng măng – đô – lin hòa âm với Anto dịu dàng, lúc lại như thúc giục khiến người thợ mộc cứ tò mò lẫn phấn khích.

Người thợ mộc quê mùa ấy muốn có một chiếc đàn cho riêng mình. Nhưng dù có khéo tay mày mò nhưng vẫn thất bại vì đàn đánh chẳng có giai điệu, âm sắc nào ra hồn. Đưa cho đứa bé Tây đánh thử, nó dè môi chê trách. Mấy lần nản chí nhưng nghĩ đến con cháu thân thuộc ở quê Đào Xá đang thiếu thốn đủ thứ, chỉ mong có cái nghề kiếm ra miếng ăn nên cụ Lan lại lao tâm khổ tứ tầm sư học đạo. Cụ Lan đã cuốc bộ theo chân nhóm buôn hàng sang Trung Quốc và đến một con phố nhỏ ở Thượng Hải học nghề làm đàn. Mấy năm trời ròng rã, người thanh niên Đào Xuân Lan đã học được cách làm hơn 13 loại đàn khác nhau. Từ các loại đàn của phương Tây đến đàn cổ truyền của Trung Quốc, cụ Lan đều sành. Khi về làng, cụ mới gọi con cháu họ Đào đến rồi truyền dạy tỉ mỉ. Từ cách làm đàn cho người Tây đến cách làm đàn cho người Việt. Từ vật liệu đến cách nghe âm điệu đều được cụ dạy bảo cho thành thục.

Thoáng cái đến nay đã 200 năm có lẻ từ khi họ Đào gắn bó với cái nghề này. Dẫu có lúc thăng, lúc trầm nhưng để nghề tồn tại được đến nay thì chao ôi bao nhiêu là kỳ tích lẫn những buồn vui khổ cực. “Vì thế mà trước khi ông cụ thân sinh của tôi nhắm mắt, tôi đã hứa đến chết chẳng bỏ nghề”, ông Soạn rưng rưng.

56225

Ông Soạn đang chế tác đàn bầu

56226

“Các nghệ nhân làng Đào Xá chẳng ai được học nhạc cả, ấy vậy mà ai cũng thẩm nhạc rất chuẩn. Tiếng đàn sai tông sai nhịp một chút là biết. Người làm đàn phải đa tài lắm, vừa là anh thợ mộc, vừa là anh thợ điện, vừa là anh nhạc sỹ để cộng hưởng lại thành một nghệ nhân”, nghệ nhân Đào Văn Soạn nói

Đàn Đào Xá ngân xa

Theo ông Soạn, ngay từ khi ông tổ nghề Đào Xuân Lan dạy cho con cháu thứ nghề lạ lẫm này, những cây đàn đầu tiên “xuất làng” đã tạo được thương hiệu. Những ông tây bà đầm đến các giáo sư  âm nhạc Pháp có mặt ở Việt Nam đều rất thích. Họ bắt đầu đặt hàng làng Đào Xá làm những cây đàn tốt nhất. Từ ghita, măng – đô – lin, anto đến bănggio đều được các thợ lành nghề họ Đào chế tác một cách cẩn thận. Đến những năm 1880, hầu hết các loại đàn có mặt trên đất nước ta đều là do thợ Đào Xá làm ra. Tiếng đàn Đào Xá còn ngân xa tới tận các nước phương Tây như Pháp, Anh, Mỹ, Ý… Bởi với người phương Tây lúc bấy giờ, chỉ có đàn Đào Xá mới là món quà sang trọng và có ý nghĩa khi từ Á Châu trở về. Và vì thế, số lượng con cháu họ Đào tham gia làm nghề lên tới hàng trăm người.

Thời kỳ sau này, khi âm nhạc nước ta phát triển thì đàn Đào Xá đã trở thành một thương hiệu không thể thay thế. Các đoàn văn công xưa như Hoa Mai, Lúa Mới, Đoàn Ca múa nhạc trung ương đều dùng đàn của Đào Xá trong các dịp biểu diễn. Theo ông Soạn: “Đàn Đào Xá không những bền đẹp mà còn chuẩn về âm thanh. Người nước ngoài họ sành đàn lắm, đàn không đạt chuẩn thì không bao giờ họ mua. Vả lại, ở Việt Nam không có làng nào sản xuất đàn theo lối gia truyền nên những người thợ cũng phải giữ thương hiệu cho làng”.

Hiện nay, trong nhà của ông Soạn có trưng bày hàng trăm loại đàn khác nhau. Có những cây đàn hàng trăm năm tuổi được bảo quản rất kỹ lưỡng, bởi đó là báu vật gia truyền.

Cách làm đàn của họ Đào cũng rất cầu kỳ. Vật liệu gỗ để làm đàn phải đảm bảo quy tắc: Thành gỗ trắc, mặt gỗ vông. Hai loại gỗ này được lựa chọn để làm đàn theo bí quyết riêng mà không ai trong họ Đào được tiết lộ ra ngoài. Thứ đến là da trăn và da kỳ đà cũng được dùng để làm phần mặt âm của nhạc cụ. Da của hai loại động vật này được phơi sấy cẩn thận, ngâm ủ bảo quản trên gác bếp cho hết mùi rồi đem căng trên mặt của nhạc cụ. Những cây đàn tam được bọc da trăn trông vừa sang trọng lại hết sức thân thuộc.
Các loại nhạc cụ dân tộc như sáo, nhị, đàn cò, đàn nguyệt, đàn bầu ở Đào Xá đều được các nghệ nhân chế tác theo phương thức bí truyền mà cụ Xuân Lan tổ nghề đã chỉ dạy. Cũng chất liệu ấy, cũng hình dáng ấy nhưng tiếng đàn Đào Xá luôn ấm áp, có thanh có sắc như cái hồn thoát xác phàm tục để bay vào cõi thiên thai. “Đàn tranh cổ truyền vốn chỉ có 16 dây thôi, nhưng chúng tôi đã chế tác được loại đàn tranh lên tới 21 dây. Hơn được 5 dây cũng là thêm được những giai điệu thăng giáng khác nhau. Đó cũng là kỳ tích làm đàn của họ Đào chúng tôi sau 200 năm”, ông Soạn khoe.

Với những cây đàn tranh vô tiền khoáng hậu như vậy nhưng giá cả cũng chỉ ở mức vài ba triệu đồng. Ấy vậy mà công sức bỏ ra làm đàn không phải là ít. Từ chọn vật liệu, tạo hình dáng cho đàn đến các khâu phức tạp khác phải mất cả tháng trời tỉ mẩn so dây, cắt gọt cho âm thanh vừa chuẩn vừa dịu.

Ông Soạn bảo, những năm gần đây, nghề làm đàn cũng mai một đi. Thanh niên không ai theo nghề gia truyền nữa. Cả làng bây giờ cũng chỉ còn dăm ba nhà giữ nghề. “Nói là giữ nghề cho oai, chứ để sống được với nghề thì không khác nào đem ngọn lửa nhỏ ra cửa cho gió lùa. Trước sau gì thì lửa cũng tắt, nghề cũng tàn”, ông Soạn suy tư.

 “200 năm làm đàn đã đủ chứng minh sự đa tài của người Đào Xá. Có thời, tất cả đàn ở Việt Nam là do người Đào Xá làm ra. Ở các xí nghiệp sản xuất đàn ngày xưa vùng Hà Nội, Thanh Hóa, Sài Gòn hầu hết là người Đào Xá. Họ đi lập nghiệp ở khắp mọi nơi và tạo được thương hiệu đàn Đào Xá”, ông Phùng Ngọc Sơn, Trưởng ban văn hóa xã Đông Lỗ cho biết.

Tuấn Trung

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Hà Nội thí điểm mô hình thu gom rác trực tiếp

Hà Nội thí điểm mô hình thu gom rác trực tiếp

(LĐTĐ) Nhằm nâng cao chất lượng thu gom, vận chuyển rác trên địa bàn, từ ngày 18/12, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (Urenco) đã thí điểm thu gom rác trực tiếp tại phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, qua đó thu được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Đặc sắc chương trình nghệ thuật “Tây Hồ toả sáng”

Đặc sắc chương trình nghệ thuật “Tây Hồ toả sáng”

(LĐTĐ) Tối ngày 22/12, tại Không gian Văn hóa sáng tạo quận Tây Hồ, Trung tâm Văn hóa Thông tin và Thể thao quận phối hợp với Ủy ban nhân dân (UBND) phường Yên Phụ tổ chức chương trình nghệ thuật “Tây Hồ tỏa sáng”, với sự tham gia, cổ vũ của đông đảo nhân dân và du khách.
Thanh Trì: Triển khai cho vay ưu đãi gần 700 triệu đồng tháng 12

Thanh Trì: Triển khai cho vay ưu đãi gần 700 triệu đồng tháng 12

(LĐTĐ) Vừa qua, Liên đoàn Lao động huyện Thanh Trì phối hợp với Quỹ trợ vốn công nhân, viên chức nghèo Thủ đô (Quỹ trợ vốn) triển khai chương trình cho vay ưu đãi, giải ngân vốn vay tháng 12/2024 cho 17 đoàn viên công đoàn.
Lần đầu tiên ngành Thuế thu đạt 1,7 triệu tỷ đồng

Lần đầu tiên ngành Thuế thu đạt 1,7 triệu tỷ đồng

(LĐTĐ) Vượt qua nhiều khó khăn, thách thức, cơ quan thuế triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp quản lý thu, công tác thuế năm 2024 đưa toàn ngành về đích với tổng số thu ước đạt 1.732.000 tỷ đồng.
Luật Thủ đô 2024: Cơ hội để Hà Nội phát triển thương mại văn hóa

Luật Thủ đô 2024: Cơ hội để Hà Nội phát triển thương mại văn hóa

(LĐTĐ) Việc sửa đổi Luật Thủ đô đã mang lại những điều chỉnh quan trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển văn hóa, nhằm bảo đảm Hà Nội tiếp tục phát huy vai trò trung tâm văn hóa của cả nước.
Triển lãm “Thiên Quang”: Tôn vinh nghề thủ công truyền thống

Triển lãm “Thiên Quang”: Tôn vinh nghề thủ công truyền thống

(LĐTĐ) Triển lãm “Thiên Quang” khai thác câu chuyện về ánh sáng thiêng liêng của Trời và Đất soi chiếu Thăng Long - nơi hội tụ văn hóa, lịch sử và tinh hoa nghề thủ công truyền thống.
Ăn thử xúc xích Cocktail của TH true FOOD: Tên nghe “wow”, còn hương vị thì sao?

Ăn thử xúc xích Cocktail của TH true FOOD: Tên nghe “wow”, còn hương vị thì sao?

(LĐTĐ) Là người có thói quen trung thành với các sản phẩm đã mua cả trăm lần, tôi vẫn quyết định phá lệ một lần, ăn thử xúc xích Cocktail của TH true FOOD, để xem hương vị có gây bất ngờ như cái tên hay không.

Tin khác

Vòng 17 Premier League: MU thua tơi tả, Liverpool thắng tưng bừng

Vòng 17 Premier League: MU thua tơi tả, Liverpool thắng tưng bừng

(LĐTĐ) Vòng 17 Premier League diễn ra trong sự thất vọng của cổ động viên MU, trong khi đó, Liverpool đã kiếm được 3 điểm trọn vẹn trên sân Tottenham để chắc ngôi đầu bảng.
Bán kết AFF Cup 2024, Singapore vs Việt Nam: Văn Toàn không thi đấu

Bán kết AFF Cup 2024, Singapore vs Việt Nam: Văn Toàn không thi đấu

(LĐTĐ) Theo lịch thi đấu, trận bán kết lượt đi giữa đội tuyển Việt Nam và đội tuyển Singapore sẽ diễn ra vào ngày 26/12 trên sân khách. Điều đáng tiếc trong trận đấu này tiền đạo Văn Toàn không thể thi đấu.
Trận đấu Việt Nam và Singapore, vừa mở bán đã cháy vé

Trận đấu Việt Nam và Singapore, vừa mở bán đã cháy vé

(LĐTĐ) Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF) xác nhận toàn bộ hạng vé xem trận đấu giữa Việt Nam và Singapore phát hành qua đường online đã được bán hết trong 15 phút.
Chờ đón tiếng dương cầm của Đặng Thái Sơn tại Nhà hát Hồ Gươm ngày 21/12

Chờ đón tiếng dương cầm của Đặng Thái Sơn tại Nhà hát Hồ Gươm ngày 21/12

(LĐTĐ) Diễn ra vào tối ngày 21/12, “Đặng Thái Sơn Returns” concert là đêm nhạc được mong chờ bậc nhất tại Hà Nội trong những ngày cuối năm, với những ngón đàn huyền thoại của nghệ sĩ dương cầm Đặng Thái Sơn, kết hợp cùng Dàn nhạc Giao hưởng Mặt trời (Sun Symphony Orchestra - SSO) đẳng cấp quốc tế.
Nguyễn Xuân Son lập cú đúp, đội tuyển Việt Nam có chiến thắng 5 sao

Nguyễn Xuân Son lập cú đúp, đội tuyển Việt Nam có chiến thắng 5 sao

(LĐTĐ) Nguyễn Xuân Son lập cú đúp. Vĩ Hào, Quang Hải và Tiến Linh là chủ nhân của những pha lập công còn lại. Việt Nam thắng 5-0 và vào bán kết với ngôi nhất bảng B.
Nhận định trận đấu Việt Nam vs Myanmar: Thắng nhẹ để vào bán kết

Nhận định trận đấu Việt Nam vs Myanmar: Thắng nhẹ để vào bán kết

(LĐTĐ) Trận Việt Nam vs Myanmar diễn ra lúc 20h00 ngày 21/12 ở lượt thứ 5 bảng B của AFF Cup 2024 (ASEAN Cup 2024).
Aston Villa vs Man City: Chủ nhà khó kiếm 3 điểm

Aston Villa vs Man City: Chủ nhà khó kiếm 3 điểm

(LĐTĐ) Vào lúc 19h30, ngày 21/12/2024, trong khuôn khổ vòng 17 giải Ngoại hạng Anh, Aston Villa sẽ có trận đối đầu với Man City trên sân nhà Villa Park (thành phố Birmingham).
Tottenham vs Liverpool: Chiến thắng không hề dễ dàng

Tottenham vs Liverpool: Chiến thắng không hề dễ dàng

(LĐTĐ) Vào lúc 23h30, ngày 22/12, trận cầu tâm điểm vòng 17 Ngoại hạng Anh sẽ diễn ra giữa Tottenham vs Liverpool.
NSND Trần Hiếu xúc động nhận Kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp biểu diễn âm nhạc Việt Nam"

NSND Trần Hiếu xúc động nhận Kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp biểu diễn âm nhạc Việt Nam"

(LĐTĐ) Trong không gian ấm cúng tại Hà Nội, Hội bảo vệ quyền của Nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam (APPA) vừa tổ chức buổi lễ trao Kỷ niệm chương và quà tri ân cho 15 nghệ sĩ biểu diễn đợt 3 đang sinh sống và làm việc tại khu vực phía Bắc.
Á quân Giọng hát hay Hà Nội Đinh Xuân Đạt ra mắt MV đầu tay "Hoàn Kiếm"

Á quân Giọng hát hay Hà Nội Đinh Xuân Đạt ra mắt MV đầu tay "Hoàn Kiếm"

(LĐTĐ) Ngày 19/12, Á quân Giọng hát hay Hà Nội Đinh Xuân Đạt đã chính thức phát hành MV đầu tay "Hoàn Kiếm", một sáng tác của nhạc sĩ Giáng Son với phần lời từ Nhà thơ Nguyễn Vĩnh Tiến. Đây không chỉ là ca khúc quan trọng đã góp phần đưa anh đến ngôi vị Á quân của cuộc thi năm nay, mà còn đánh dấu Đinh Xuân Đạt là thí sinh đầu tiên trong mùa giải nhanh chóng cho ra mắt sản phẩm âm nhạc chuyên nghiệp.
Xem thêm
Phiên bản di động