Đô thị Hà Nội 60 năm xây dựng, phát triển: Bản sắc và hiện đại

Hồ Gươm - Không gian đặc trưng của Hà Nội.  Ảnh: Xuân Chính

Những bất cập và tồn tại trong quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị giữa bảo tồn và phát triển, bản sắc và hiện đại, kinh tế xã hội và đô thị, luật pháp cơ chế chính sách và thực tiễn... đang nổi lên, thậm chí là những thách thức không nhỏ.

Gìn giữ đặc sắc đô thị Hà Nội...

Theo KTS Lê Văn Lân, Hà Nội đáng yêu vì có những không gian đô thị đặc trưng. Nhiều di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc ẩn mình trong cảnh quan sông dài, hồ rộng và cây xanh.

Một khu phố cổ, tới nay tuy đã khác nhiều so với thế kỷ XVII, XVIII, vẫn có thể tìm gặp biết bao dáng dấp xưa cũ của Kẻ chợ. Có khu phố cũ và những công trình từ lúc người Pháp thực hiện khai thác thuộc địa lần thứ nhất, lần thứ hai, đến nay với nhiều kiến trúc sang trọng; có cả những công trình xây dựng mang mục đích xác lập sự thống trị…

Rồi hàng loạt công trình tiếp nhau, xây dựng từ sau Cách mạng Tháng Tám đến ngày đất nước thống nhất và đổi mới. Hà Nội đổi thay không ngừng. Trong sự thay đổi to lớn ấy, có thể làm những gì để giữ lại những bản sắc. Rồi còn nhiều làng cổ, làng nghề...

Trải dài lên tất cả là những không gian cảnh quan văn hóa đặc thù: Hồng Hà, Hồ Tây, Hồ Gươm... cho đến Sóc Sơn, Ba Vì, Hương Tích... Đối xử như thế nào với những đặc thù đô thị là trách nhiệm của nhiều thế hệ. Mỗi giải pháp quy hoạch, từng bản thiết kế công trình, những hạng mục kỹ thuật đô thị... đều không được làm lu mờ, che khuất, hay biến dạng xáo trộn những không gian đặc thù đó.

Cùng quan điểm nhận diện giá trị di sản để bảo tồn và phát huy, TS-KTS Đào Ngọc Nghiêm - Hội Quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội cho rằng, gần đây, thành phố đã nâng tầm nhiều giá trị di sản cả vật thể, phi vật thể, ban hành nhiều thể chế quản lý như quy hoạch phố cổ, phố cũ… Thế nhưng công việc này vẫn còn nhiều thách thức. Như vai trò của cộng đồng thế nào, huy động xã hội hóa thế nào, kế hoạch, lộ trình thực hiện ra sao cho phù hợp với thực tiễn… Có nhiều ví dụ minh họa cho việc bảo tồn di tích lịch sử, kiến trúc và các làng nghề, phố nghề trong nội đô lịch sử. Bài học từ quản lý theo quy hoạch làng Ngọc Hà, Nghi Tàm, Đại Yên, Linh Đàm… rất cần được quan tâm - TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm nhấn mạnh. 

Câu chuyện về năng lực quản lý... 

Ví dụ cho những hạn chế trong quản lý quy hoạch - kiến trúc, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm nêu: Quy hoạch chung Hà Nội năm 1998 định hướng giảm dân số nội đô từ 960.000 người xuống 800.000 người, nhưng thực tế đã tăng lên 1,2 triệu người.

Quá trình đô thị hóa và chênh lệch mức sống giữa đô thị và khu vực xung quanh đã dẫn đến tình trạng dịch cư vào nội đô tăng nhanh và không được kiểm soát. Hậu quả là hệ thống hạ tầng kỹ thuật - xã hội nội đô phải chịu sức ép lớn. Quy hoạch chung năm 2011 một lần nữa định hướng kiểm soát gia tăng dân số để giảm xuống 800.000 người; cùng với đó Luật Thủ đô quy định quản lý dân cư với quy mô, mật độ, cơ cấu theo quy hoạch với điều kiện đặc thù. Chính quyền thành phố đã ban hành quy định cụ thể hóa, song thực tế vẫn cần sự quyết tâm lớn trong tổ chức, thực hiện. 

Cũng theo TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, một vấn đề lớn trong thực thi quy hoạch, quản lý quy hoạch là việc di dời cơ sở công nghiệp, bệnh viện, trụ sở các ngành… không còn phù hợp với các khu chức năng đô thị trong quá trình phát triển. Định hướng này cũng được xác định từ quy hoạch chung năm 1998, khẳng định lại tại quy hoạch chung năm 2011 và Luật Thủ đô. Hà Nội đã có bước đi thích hợp, song rất cần Chính phủ sớm quyết định biện pháp, lộ trình với sự đồng lòng của các đơn vị quản lý hiện hữu các cơ sở này. 

Nhiều khu đô thị mới đang hình thành, tạo nên những không gian
hiện đại cho thành phố. Ảnh: Thu Giang

Có thể nêu ra nhiều điều chưa hài lòng trong quản lý đô thị hiện nay. Như câu chuyện về sự khấp khểnh của kiến trúc trên những tuyến phố mới mở không tương xứng với khối lượng tiền của bỏ ra. Hay chuyện đi bộ trên vỉa hè, không biết chừng nào có thể đi nhanh, an toàn, tự do ngắm thành phố và giao tiếp với mọi người chứ không phải bước lên, nhảy xuống và có lúc gặp những ánh mắt cau có, khó chịu của người bán hàng. Để thành phố đẹp cần nhiều kinh phí, nhưng cũng có những việc không tốn kém lắm, nếu làm được, phố phường sẽ quang đãng hơn như dẹp loạn biển quảng cáo, dẹp mấy quán nhậu ở ngã ba, ngã tư, học cách tôn trọng luật giao thông… - KTS Lê Văn Lân nói.

Phó Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Bùi Xuân Tùng thừa nhận, mặc dù bộ mặt kiến trúc đô thị cơ bản đã theo chiều hướng tốt, song vẫn còn tồn tại nhiều hình ảnh chưa đẹp. Nguyên nhân có nhiều, cả về kinh tế lẫn việc đầu tư nóng vội không theo quy hoạch nhưng cơ bản là do năng lực, trình độ quản lý hạn chế. Quy hoạch chưa đi trước, văn bản pháp lý không ban hành đầy đủ, kịp thời. Quản lý đô thị nặng về chỉ tiêu quy hoạch, chưa chú trọng đến kiến trúc công trình… 

… và nguồn vốn cho quy hoạch

Hà Nội đã và sẽ tiếp tục thông qua hàng loạt quy hoạch phát triển, do đó nhu cầu vốn và nguy cơ mất cân đối vốn đầu tư nói chung, vốn triển khai các quy hoạch phát triển nói riêng trên địa bàn là có thật và không dễ tìm lời giải tối ưu. Theo TS Nguyễn Minh Phong, nguồn vốn thực hiện quy hoạch cần đa dạng hóa, kết hợp giữa thị trường với hỗ trợ trực tiếp từ ngân sách.

Trên thực tế, cơ chế đổi đất lấy hạ tầng chỉ phù hợp dự án quy mô nhỏ, ngắn hạn. Với nhu cầu vốn cho hạ tầng trong 20 năm tới ước tính cả trăm tỷ USD thì triển vọng giải pháp này rất hạn chế, do cả sự eo hẹp của quỹ đất sạch, do nguy cơ gia tăng sự hoang phí, bong bóng bất động sản… Trong khi nguồn vốn từ ngân sách rất hạn chế bởi nguồn thu không dồi dào. Huy động vốn trái phiếu cũng bị giới hạn bởi nguyên tắc tự chi trả bằng nguồn ngân sách và cũng không thể phát hành tạo ra nợ đọng ngân sách kéo dài. 

Tương tự, nguồn ODA, BOO hay BOT cũng bị hạn chế về nguồn tự chi trả của ngân sách nhà nước. Rõ ràng, hình thức huy động FDI và PPP là có triển vọng khả thi hơn cả. Tuy nhiên, để triển khai tốt giải pháp huy động vốn này, cần tối đa hóa nguồn vốn của ngân sách để đầu tư cho hạ tầng cơ sở, tạo môi trường đầu tư thuận lợi.

Thêm nữa là việc rà soát quy hoạch, tối ưu hóa về kỹ thuật, giảm thiểu lượng vốn đầu tư lý thuyết để tăng cơ hội huy động thực tế. Ví dụ như việc gắn kết quy hoạch phát triển chợ và các đô thị với quy hoạch giao thông, từ đó tạo mô hình liên kết sinh lợi để các trung tâm thương mại hỗ trợ tiền của đầu tư xây dựng những con đường xung quanh. Cách làm này đã áp dụng thành công tại Manila và Bangkok. Cuối cùng, đòi hỏi bức thiết là công khai hóa, minh bạch hóa, cụ thể hóa thông tin quy hoạch và quản lý quy hoạch - TS Nguyễn Minh Phong nói.

Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Thế Thảo:

Phát triển theo hướng đa hệ, bản sắc, văn minh và hiện đại

Sau Ngày Giải phóng Thủ đô 10-10-1954 đến nay, TP Hà Nội đã phát triển không ngừng. Từ một thành phố tiêu thụ hàng hóa, quy mô nhỏ, nền công nghiệp chỉ với một vài cơ sở sản xuất hàng tiêu dùng, đời sống vật chất và tinh thần còn rất khó khăn; Hà Nội ngày nay không chỉ là Thủ đô, trung tâm đầu não chính trị, hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, kinh tế và giao lưu quốc tế, mà còn là một đô thị lớn, phát triển theo hướng đa hệ, bản sắc, văn minh và hiện đại. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển và đô thị hóa, thành phố đã và đang phải đối mặt với nhiều thách thức và cũng còn nhiều điều chưa hài lòng. Trước sức ép về sự gia tăng dân cư cơ học, giải quyết lao động việc làm, sự quá tải của hệ thống hạ tầng đô thị, giao thông, dịch vụ y tế, giáo dục, ô nhiễm môi trường sống và xâm hại di sản văn hóa, cảnh quan đô thị… trong khi nguồn lực cho đầu tư xây dựng ngày càng khó khăn và khan hiếm, năng lực thực thi, nhất là quy hoạch, xây dựng, quản lý, vận hành đô thị còn hạn chế. Những bất cập và tồn tại trong quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị như: giữa bảo tồn và phát triển, giữa bản sắc và tiên tiến, giữa kinh tế xã hội và đô thị, giữa luật pháp cơ chế chính sách và thực tiễn, giữa dân chủ và kỷ cương... đang là những vấn đề nổi lên, thậm chí là thách thức không nhỏ cần phải nỗ lực vượt qua.

Theo Gia Khánh/ HNM