Thị trường carbon: Cú hích tài chính khí hậu

“Tài chính khí hậu không chỉ góp phần bảo vệ hành tinh và giảm phát thải, mà còn mở ra cơ hội kinh tế đáng kể nếu chúng ta biết tận dụng một cách hiệu quả”, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách Nông nghiệp và Môi trường chia sẻ tại Diễn đàn Thị trường carbon trong kỷ nguyên mới vừa qua.

Năm 1992, ba trụ cột phát triển bền vững gồm kinh tế - xã hội - môi trường lần đầu tiên được Liên hợp quốc xác lập. Cũng năm ấy, Công ước khung về biến đổi khí hậu ra đời, mở đường cho những nỗ lực toàn cầu ứng phó với khủng hoảng khí hậu. Sau đó là Nghị định thư Kyoto (1997), Thỏa thuận Paris (2015), và gần đây nhất là những cam kết mạnh mẽ tại COP26, nơi Việt Nam chính thức tuyên bố mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Cam kết sớm và rõ ràng này là cơ hội để Việt Nam tái định vị hình ảnh quốc gia có trách nhiệm toàn cầu, nhưng cũng đặt ra bài toán khó về nguồn lực. Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, các quốc gia phát triển từng hứa hỗ trợ 100 tỷ USD/năm cho các nước đang phát triển từ năm 2009, nhưng mãi tới 2022 mục tiêu này mới lần đầu được đáp ứng. Gần đây, con số đó đã nâng lên 300 tỷ USD/năm, dự kiến sẽ tăng tới 1.300 tỷ vào năm 2035, trong đó, thị trường carbon là công cụ then chốt để huy động nguồn tài chính khí hậu.

Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng, nơi thị trường carbon không chỉ là nghĩa vụ, mà là cơ hội phát triển xanh đầy tiềm năng. (Ảnh minh họa)

Thực tế, để tiếp cận các dòng vốn xanh quốc tế, Việt Nam cần đáp ứng ba điều kiện: Có tài chính xanh, có công nghệ xanh, và quan trọng hơn cả, có năng lực tiếp nhận, chuyển giao và vận hành các công nghệ mới. Trong ba yếu tố này, điểm yếu nhất hiện nay lại chính là thể chế và nhân lực.

“Chúng ta đang thiếu nguồn lực có năng lực hấp thụ dòng vốn xanh, vận hành công nghệ giảm phát thải và đảm bảo tính minh bạch của thị trường carbon”, ông Nguyễn Đình Thọ nhận định.

Trong bản cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) năm 2022, Việt Nam cam kết giảm 15,8% phát thải khí nhà kính nếu không có hỗ trợ quốc tế, tương đương giảm từ 88 triệu tấn xuống còn 74 triệu tấn CO2. Nếu được hỗ trợ, mức giảm có thể đạt 43,5% (còn 45 triệu tấn). Chính phủ đã cam kết dành khoảng 1 tỷ USD để thực hiện mục tiêu cơ sở này và cần thêm khoảng 5 tỷ USD để đạt mức cam kết tối đa.

Điều đó cho thấy rõ: Không thể đạt NDC nếu thiếu các giải pháp tài chính cụ thể. Trong bối cảnh đó, thị trường carbon được kỳ vọng là cú hích lớn.

Ông Nguyễn Đình Thọ dẫn lại bài học từ Mỹ, nơi từng tiên phong các cơ chế tín chỉ xe điện từ những năm 2000. Câu chuyện của Tesla là ví dụ điển hình: Doanh thu từ tín chỉ xe điện mang về cho Elon Musk tới 2,76 tỷ USD trong năm 2024, tương đương 33% lợi nhuận và hàng trăm tỷ USD giá trị vốn hóa thị trường. Một chính sách môi trường đúng đắn có thể tạo ra động lực kinh tế khổng lồ.

Tuy nhiên, thị trường carbon không phải cuộc chơi dễ dãi. Trong lĩnh vực năng lượng, chi phí để giảm một tấn CO2 là 150 USD, nhưng giá tín chỉ trên thị trường có thể thấp hơn rất nhiều. Trong nông nghiệp, lâm nghiệp, giá tín chỉ chỉ khoảng 1-1,6 USD/tấn, trong khi chi phí thực tế có thể lên tới 300 USD/tấn. Nếu bán tín chỉ giá rẻ, nhưng không thực hiện được giảm phát thải, Việt Nam có thể phải bù lỗ rất lớn.

Vì vậy, bài toán không chỉ là “có tham gia hay không”, mà là tham gia như thế nào. Việt Nam cần bước vào thị trường carbon một cách khôn ngoan để tận dụng tài chính khí hậu, thúc đẩy chuyển đổi công nghệ, giảm phát thải và huy động thêm nguồn lực cho quốc gia, doanh nghiệp và người dân.

Hiện nay, các giải pháp tài chính khí hậu quốc tế ưu tiên cho ba nhóm chính: Giảm nhẹ phát thải, thích ứng với biến đổi khí hậu và các giải pháp hỗn hợp. Những lĩnh vực có cơ hội tiếp cận nguồn lực gồm năng lượng, giao thông, nông, lâm nghiệp, sử dụng nước và tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, các nước thu nhập trung bình như Việt Nam mới tiếp cận được khoảng 27% tổng tài chính khí hậu toàn cầu. Muốn nâng tỷ lệ đó, không chỉ cần cam kết, mà cần cả năng lực thực thi.

Từ bài học quốc tế đến bối cảnh nội tại, thông điệp mà ông Nguyễn Đình Thọ đưa ra là rõ ràng: Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng, nơi thị trường carbon không chỉ là nghĩa vụ, mà là cơ hội phát triển xanh đầy tiềm năng, nếu chúng ta biết “chơi đúng luật” và chuẩn bị kỹ năng cuộc chơi.

Bảo Thoa