Tái hiện Tết Đoan ngọ trong cung đình xưa tại Hoàng thành Thăng Long

Nhiều hoạt động hấp dẫn

Từ ngày 20/5, Triển lãm "Tết Đoan ngọ xưa và nay" được tổ chức theo hai chủ đề chính tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long. Chủ đề đầu tiên về Tết Đoan ngọ dân gian truyền thống được trưng bày tại Nhà 19C với không gian được tái hiện một cách dung dị và chân thực.

Du khách sẽ được chiêm ngưỡng và tìm hiểu về các phong tục đặc sắc như thờ cúng tổ tiên, "giết sâu bọ", đeo bùa túi chỉ ngũ sắc, và hái thảo mộc làm thuốc. Đặc biệt, các hiện vật trưng bày đã được phục dựng lại theo nguồn tư liệu ảnh quý giá của Henri Oger, Nguyễn Văn Huyên và Bảo tàng Quai Branly (Pháp).

Không gian triển lãm "Tết Đoan ngọ xưa và nay" tại Hoàng thành Thăng Long.

Điểm nhấn đặc biệt của triển lãm là hình tượng con giáp - linh vật rắn của năm Ất Tỵ được kết từ các loại lá cây thân thuộc, tạo thành một tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt và là điểm check-in ấn tượng cho du khách.

Chủ đề thứ hai về Tết Đoan ngọ trong cung đình thời Lê Trung Hưng được trưng bày tại Nhà N14. Không gian này được diễn giải qua hệ thống tranh vẽ và mô hình hiện vật phỏng dựng, tái hiện sinh động các nghi lễ cúng tế tổ tiên, lễ thiết triều, lễ ban quạt. Mô hình chiếc quạt lớn có đề bài thơ đặc biệt ghi dấu sự kiện vua Lê Hiến Tông làm thơ đề trên quạt vào dịp Tết Đoan ngọ năm 1503, thể hiện tâm tư trăn trở trong việc chính sự, trị vì đất nước. Không gian lễ ban quạt được phỏng dựng qua mô hình quan Tư lễ ban quạt, kèm theo bộ sưu tập quạt đa dạng của nghệ nhân Lân Tuyết bao gồm cả quạt truyền thống và quạt nghệ thuật.

Bên cạnh đó, để di sản đến gần hơn với cộng đồng, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội còn tổ chức chương trình trình diễn, giao lưu với các nghệ nhân vào hai buổi sáng thứ Bảy ngày 31/5/2025 và Chủ nhật ngày 1/6/2025 từ 9h00 đến 11h30 tại Nhà 19C, Khu di sản Hoàng thành Thăng Long. Các hoạt động bao gồm nghệ thuật thư pháp trên quạt và nghệ thuật kết lá tạo hình, giúp du khách và các em học sinh, sinh viên có cơ hội trải nghiệm và học hỏi những tri thức quý báu từ các nghệ nhân. Mọi thông tin chi tiết được đăng tải trên website hoangthanhthanglong.vn.

Tết Đoan ngọ - Nét đẹp văn hóa truyền thống

Tết Đoan ngọ, còn gọi là "Tết giết sâu bọ", diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, là một trong những lễ Tết truyền thống quan trọng của dân tộc Việt Nam. Như câu ca dao "Tháng Tư đong đậu nấu chè. Ăn Tết Đoan ngọ trở về tháng Năm", Tết này mang ý nghĩa sâu sắc về việc tìm về cội nguồn, nhớ ơn tổ tiên và cầu mong sức khỏe, bình an.

Mô hình chiếc quạt lớn có đề bài thơ đặc biệt ghi dấu sự kiện vua Lê Hiến Tông làm thơ đề trên quạt vào dịp Tết Đoan ngọ năm 1503, thể hiện tâm tư trăn trở trong việc chính sự, trị vì đất nước.

Trong cung đình thời Lê Trung Hưng, Tết Đoan ngọ được tổ chức trang trọng với các nghi lễ như cúng tế tổ tiên, thiết triều và đặc biệt là lễ ban quạt. Vua Lê thường làm thơ đề trên quạt để khuyên răn các bề tôi, thể hiện sự quan tâm đến thần dân với ý nghĩa "ban phúc lành, sức khỏe, bình an".

Ngoài dân gian, Tết Đoan ngọ có những phong tục độc đáo gắn liền với đời sống nông nghiệp. Phong tục "giết sâu bọ" đặc trưng nhất, theo quan niệm xưa, tháng 5 âm lịch thời tiết nóng nực, cơ thể có "sâu bọ" trú ngụ cần trừ bỏ. Các gia đình thường ăn trứng luộc, rượu nếp, bánh ú tro, chè kê, sau đó ăn trái cây chua chát để tiêu diệt sâu bọ. Trẻ nhỏ được bôi rượu hùng hoàng vào trán, thóp, rốn để trấn an.

Phong tục đeo bùa túi và chỉ ngũ sắc cũng phổ biến. Các túi bùa được may theo hình quả, con vật hoặc đồ vật, bên trong đựng hạt mùi khô và bột hùng hoàng. Chỉ ngũ sắc với màu ngũ hành được tin là trừ tà, mang may mắn.

Đặc biệt, người xưa hái thảo mộc vào giờ ngọ (11h-13h) khi dương khí thịnh nhất. Các loại như ngải cứu, đinh lăng, tía tô, bồ công anh được hái về phơi khô làm trà và thuốc chữa bệnh. Ngải được kết hình con giáp treo trước cửa nhà để tránh đau ốm và trừ tà.

Một điểm nổi bật trong triển lãm là việc tái hiện bài thơ ngự chế của vua Lê Hiến Tông đề trên quạt năm 1503. Khi Lễ Bộ tả thị lang Dương Trực Nguyên tâu xin đắp đê bên sông Tô Lịch để phòng lụt hạn, vua đã ban thơ ngự chế khuyên răn các quan phải quan tâm đến thiên tai và đời sống nhân dân.

Chương trình "Tết Đoan ngọ xưa và nay" không chỉ là một hoạt động triển lãm mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về truyền thống văn hóa dân tộc. Qua việc tái hiện những phong tục, lễ nghi xưa, chương trình góp phần làm sống lại văn hóa phi vật thể cung đình và dân gian, tạo điều kiện cho cộng đồng "thực hành di sản" một cách sinh động và ý nghĩa.

Việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể như Tết Đoan ngọ không chỉ giúp gìn giữ bản sắc dân tộc mà còn tạo ra những trải nghiệm giáo dục có giá trị cho du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, với việc kết hợp giữa nghiên cứu lịch sử, phục dựng hiện vật và tổ chức các hoạt động tương tác, chương trình đã tạo ra một không gian văn hóa sống động, nơi di sản không còn là những hiện vật tĩnh lặng mà trở thành những câu chuyện được kể lại một cách sinh động.

Tết Đoan ngọ với những giá trị văn hóa đặc sắc không chỉ là di sản quý báu cần được bảo tồn mà còn là nguồn cảm hứng để phát huy trong đời sống hiện đại. Chương trình tại Hoàng thành Thăng Long chính là minh chứng cho nỗ lực không ngừng trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đồng thời khẳng định vai trò của di sản trong việc giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa dân tộc.