Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Thiếu hành lang pháp lý đồng bộ

Có nên bỏ ngỏ thị trường?

Thực tế cho thấy, dù mới được du nhập vào thị trường Việt Nam một vài năm trở lại đây, thế nhưng, sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang cho thấy mức tiêu thụ ngày càng gia tăng. Đặc biệt, do chưa ban hành chính sách quản l‎ý cụ thể, nên toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang lưu thông trên thị trường hiện nay đều là hàng hóa nhập lậu, không có nguồn gốc xuất xứ và tiềm ẩn nhiều rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Lực lượng chức năng kiểm tra, xử lý một cơ sở kinh doanh thuốc lá điện tử. Ảnh: Phạm Hạnh

Một số thống kê đưa ra tại Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” diễn ra mới đây cho thấy, thuốc lá điện tử nhập lậu hiện chiếm tới 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam. Chia sẻ về nội dung này tại hội thảo, bà Hà Thị Doánh, đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý Thị trường (Bộ Công Thương) cho biết, nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, hiện tại, do hành lang pháp lý chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, hiện tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Các sản phẩm nhập lậu này không rõ nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ liên quan đến hàng hóa, không bảo đảm an toàn chất lượng.

Thực tế cho thấy, thời gian qua, lực lượng chức năng đã kiểm tra và xử lý nhiều trường hợp kinh doanh, buôn bán thuốc lá thế hệ mới không rõ nguồn gốc. Tiêu biểu như ngày 23/3 vừa qua, Cục Quản lý thị trường (QLTT) tỉnh Phú Thọ đã kiểm tra đột xuất hộ kinh doanh Vape Pod System tại thị trấn Cẩm Khê (huyện Cẩm Khê, Phú Thọ), phát hiện cửa hàng này đang kinh doanh hàng hóa là máy hút thuốc lá điện tử và tinh dầu (dùng cho máy hút thuốc lá điện tử) với tổng số lượng gần 100 đơn vị sản phẩm, các sản phầm này đều không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc hợp pháp.

Cũng xử lý về vi phạm này, ngày 7/3/2024, Cục QLTT Thành phố Hồ Chí Minh đã kiểm tra điểm kinh doanh trên đường Lê Văn Khương, phường Hiệp Thành, quận 12. Qua kiểm tra, lực lượng chức năng đã phát hiện 46 chai tinh dầu dùng cho máy hút thuốc lá điện tử; 42 đầu đốt; 20 máy hút thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc xuất xứ. Tổng giá trị hàng hóa hơn 18 triệu đồng. Trước đó, cuối năm 2023, Cục QLTT Hà Nội đã kiểm tra liên tiếp 4 cơ sở kinh doanh thuốc lá điện tử tại quận Đống Đa và quận Hai Bà Trưng. Kết quả, lực lượng chức năng đã thu giữ 10.539 sản phẩm dùng cho thuốc lá điện tử (gồm máy hút thuốc lá điện tử, tinh dầu dùng cho thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng), tổng giá trị hàng hóa vi phạm gần 2 tỉ đồng...

Từ các vụ việc trên cho thấy, mặc dù ở Việt Nam hiện nay các loại thuốc lá thế hệ mới chưa có chính sách quản lý, chưa được phép lưu hành; tuy nhiên, người tiêu dùng vẫn có thể tiếp cận các sản phẩm này dễ dàng cả ở trên mạng và chợ truyền thống. Trong khi đó, việc kinh doanh, buôn bán thuốc lá thế hệ mới nhập lậu ngày càng trở nên tinh vi và khó kiểm soát hơn. Đề cập đến vấn đề kiểm soát và quản lý thuốc lá thế hệ mới, đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục QLTT Hà Thị Doánh cho rằng, Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này.

Cần khung khổ pháp lý đồng bộ

Với sự phát triển nhanh chóng của sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ở cả Việt Nam và tại các nước trên thế giới hiện nay có thể thấy, không chỉ ở Việt Nam, mà tại nhiều nước trên thế giới, thuốc lá thế hệ mới đang cho thấy sự gia tăng nhanh chóng. Trong đó, để kiểm soát và quản lý thuốc lá thế hệ mới, một số quốc gia đã áp dụng lệnh cấm kinh doanh với sản phẩm này, tuy nhiên, việc này cho thấy không khả thi, bởi nó không giải quyết được tận gốc mọi vấn đề. Thực tế, khi người tiêu dùng có nhu cầu, nhưng không thể tìm được nguồn cung hợp pháp, người tiêu dùng đã và sẽ tiếp tục tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với rất nhiều hệ lụy về sức khỏe và kinh tế, xã hội.

Vậy làm sao để quản lý thuốc lá thế hệ mới, trao đổi về nội dung này tại Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách”, ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng Ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam-VTA) chia sẻ, hiện Việt Nam đang thiếu một khung pháp lý phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, dẫn đến nhiều hệ lụy về kinh tế - xã hội, gây thất thu thuế. Ngoài ra, việc chưa có chính sách quản lý cũng đang gây bất cập trong việc xử lý nguồn thuốc lá thế hệ mới nhập lậu; làm bị động cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá thế hệ mới...“Đã đến lúc cần có sự đánh giá nghiêm túc từ các chuyên gia và đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về vấn đề này”, ông Nhân đề cập.

Để có giải pháp đồng bộ, hiệu quả trong quản lý thuốc lá thế hệ mới, một số chuyên gia cũng kiến nghị, các cơ quan Nhà nước nên khảo cứu kinh nghiệm quốc tế để đưa ra hướng quản lý toàn diện đối với các sản phẩm này, dựa trên tính phù hợp với định nghĩa của hệ thống pháp luật Việt Nam, cũng như trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý Nhà nước.

Đồng thời, Chính phủ cần có sự tăng cường hợp tác với các chủ thể của ngành thuốc lá, các hiệp hội tiêu dùng, tổ chức nghiên cứu - khoa học uy tín độc lập để nắm bắt xu hướng phát triển của thuốc lá mới, đặc điểm cấu tạo và sự phát triển của từng loại sản phẩm, cập nhật bằng chứng khoa học đúng đắn, tiếp tục hoàn thiện khung chính về quản lý, giảm thiểu tác hại, nâng cao nhận thức thực chất đối với người sử dụng.

Đỗ Đạt