Kỳ 2: Chính sách đổi mới và dài hạn

Khuyến khích phát triển dài hạn, không chỉ ứng cứu ngắn hạn

Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp hiện nay phần lớn tập trung vào miễn, giảm thuế hoặc hỗ trợ tạm thời sau dịch. Tuy nhiên, để doanh nghiệp tư nhân có thể lớn mạnh và phát triển bền vững, cần nhiều hơn các chính sách dài hạn. Đó có thể là các ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, hỗ trợ tiếp cận quỹ chuyển đổi số, hay phát triển cụm ngành để các doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia chuỗi giá trị.

Bên cạnh đó, đầu tư vào hạ tầng giao thông, logistics và nền tảng số hóa không chỉ giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường, mà còn giảm chi phí sản xuất - một lợi thế cạnh tranh thiết yếu trong bối cảnh hội nhập.

Dù chuyển đổi số được xác định là xu hướng tất yếu, nhưng thực tế cho thấy phần lớn doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, vẫn “đứng ngoài cuộc chơi”. Lý do phổ biến là thiếu nhân sự chuyên môn, lo ngại chi phí, và chưa hiểu rõ giá trị của chuyển đổi số.

Theo chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong, nguyên Trưởng phòng nghiên cứu kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tễ - xã hội Hà Nội, phần lớn doanh nghiệp “đã, đang và sẽ tiếp tục chuyển đổi số”, chỉ là ở các mức độ khác nhau. “Nhiều doanh nghiệp áp dụng phần mềm hóa đơn điện tử, phần mềm quản trị, đó cũng là bước đầu của chuyển đổi số. Nhưng để thực sự tạo giá trị gia tăng và tham gia vào nền kinh tế số, họ cần được hướng dẫn cụ thể, hỗ trợ đúng thời điểm và đúng nhu cầu”, ông Nguyễn Minh Phong nói.

Cần xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp. (Ảnh minh họa: BT)

Một trong những điểm yếu lớn của khu vực tư nhân Việt là thiếu liên kết - cả trong nội bộ doanh nghiệp và giữa doanh nghiệp với các đơn vị nghiên cứu, trường đại học hay chính quyền. Mô hình “mạnh ai nấy làm” khiến doanh nghiệp không tận dụng được lợi thế quy mô, không chia sẻ được nguồn lực và thường bị động khi thị trường biến động.

Để khắc phục tình trạng này, theo chuyên gia, cần xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp, trong đó chính quyền địa phương đóng vai trò kết nối thị trường, định hướng ngành hàng, còn các hiệp hội nghề nghiệp cần chuyên nghiệp hóa, sát cánh cùng doanh nghiệp từ khâu lên ý tưởng đến tìm kiếm đầu ra.

Một yêu cầu quan trọng khác là vai trò của Nhà nước cần chuyển từ “quản lý - kiểm soát” sang “đồng hành - hỗ trợ”. Điều này thể hiện ở cải cách hành chính, minh bạch hóa thủ tục, đảm bảo quyền kinh doanh và bảo vệ tài sản hợp pháp của doanh nghiệp.

Chuyên gia Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh: “Doanh nghiệp chỉ yên tâm đầu tư khi được bảo vệ về tài sản, sở hữu trí tuệ và quyền cạnh tranh lành mạnh. Thể chế chính là chìa khóa, không chỉ là luật, mà là cách thực thi luật và tinh thần thượng tôn pháp luật trong thực tế”.

Để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực phát triển quốc gia

Không thể phủ nhận rằng vốn là điều kiện cần. Nhưng vốn không thể phát huy hiệu quả nếu thiếu môi trường pháp lý thuận lợi, thiếu tư duy dài hạn, và thiếu liên kết. Từ đó, nhiều doanh nghiệp chọn “không lớn”, vì càng lớn lại càng bị soi, bị ràng buộc, hoặc thậm chí bị nghi ngờ.

Theo TS. Nguyễn Minh Phong, muốn khu vực kinh tế tư nhân thực sự phát triển, điều đầu tiên cần làm là cải thiện thể chế - trong đó bao gồm nhận thức, cơ chế bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp, và giảm các rào cản pháp lý. Việc chưa có khung pháp lý minh bạch về quyền tài sản, tranh chấp cổ đông, cũng như thiếu đất cho doanh nghiệp nhỏ đã khiến nhiều doanh nghiệp e dè khi đầu tư dài hạn.

Một trong những hướng đi thực tế giúp doanh nghiệp “vượt ngưỡng” là tham gia vào các chuỗi giá trị. “Khi không thể một mình lớn, hãy lớn nhờ vào mạng lưới. Mỗi doanh nghiệp đảm nhận một công đoạn trong chuỗi - vừa trong khả năng, vừa an toàn mà vẫn có thể mở rộng”, ông Phong phân tích.

Tuy nhiên, để làm được điều đó, doanh nghiệp cần được khuyến khích cổ phần hóa, hợp tác - điều mà nhiều doanh nghiệp tư nhân hiện nay vẫn ngần ngại vì thiếu hiểu biết, thiếu vốn, và thiếu niềm tin vào cơ chế bảo vệ cổ đông nhỏ.

Trong hệ sinh thái “nuôi lớn” doanh nghiệp, vai trò của địa phương và hiệp hội là rất quan trọng. Chính quyền không nên chỉ ban hành chính sách mà cần lắng nghe, gỡ vướng và tạo điều kiện thực tế. Hiệp hội phải là tổ chức bảo vệ - hỗ trợ - kết nối chứ không chỉ dừng lại ở hoạt động hình thức.

“Địa phương cần giúp giảm chi phí tuân thủ, nhất là về đất đai, môi trường, phòng cháy, chữa cháy. Hiệp hội thì cần trở thành người bạn đồng hành thực sự, giúp doanh nghiệp từng bước tháo gỡ khó khăn, mở rộng thị trường và nâng cấp năng lực”, ông Phong nói.

Vấn đề cốt lõi hiện nay không nằm ở chỗ doanh nghiệp có được vay vốn hay không, mà là khi vay được rồi, họ có đủ điều kiện để sử dụng hiệu quả hay không.

Kinh tế tư nhân muốn trở thành động lực thật sự thì không thể dựa mãi vào vốn hay các ưu đãi ngắn hạn. Cái cần là nâng cao năng lực nội tại - đặc biệt là quản trị và khả năng thích ứng với thay đổi.

Chuyên gia cho rằng, nhiều doanh nghiệp nhỏ hiện nay vẫn duy trì mô hình quản lý theo kiểu gia đình, thiếu kế hoạch dài hạn, và ít khi chịu đầu tư vào nhân sự chất lượng cao. Chúng ta cần một thế hệ doanh nhân mới - dám nghĩ lớn, có khát vọng toàn cầu, và sẵn sàng học hỏi. Muốn vậy, môi trường cần khuyến khích sự đổi mới sáng tạo, minh bạch và cạnh tranh công bằng.

Bên cạnh việc cải thiện thể chế, chính quyền cần đóng vai trò “bà đỡ” trong giai đoạn đầu, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường, định hướng sản phẩm và xây dựng thương hiệu. Nhưng về lâu dài, doanh nghiệp phải tự đi bằng đôi chân của mình. Nhà nước không nên làm thay. Việc của nhà nước là tạo ra đường chạy, còn doanh nghiệp phải rèn luyện để chạy được và chạy xa.

Cuối cùng, chuyên gia kỳ vọng nếu những nút thắt thể chế, nhận thức và hỗ trợ được tháo gỡ, khu vực tư nhân Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn đột phá thật sự. Từ gần như con số 0 sau đổi mới, nay khu vực này đã chiếm tới 80% việc làm và gần một nửa GDP. Nếu được tiếp sức đúng cách, họ có thể là động lực thực sự để Việt Nam bước vào thời kỳ phát triển mới.

Bảo Thoa