Hành lang pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp và chuyển đổi số

Khắc phục chồng chéo, chuẩn hóa hệ thống tiêu chuẩn quốc gia

Một trong những điểm đổi mới nổi bật của Luật sửa đổi năm 2025 là việc hệ thống hóa lại toàn bộ khái niệm, phạm vi và nguyên tắc áp dụng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Lần đầu tiên, Điều 3 của Luật quy định rõ 23 khái niệm then chốt như “tiêu chuẩn”, “quy chuẩn kỹ thuật”, “thử nghiệm”, “đánh giá sự phù hợp”, “hợp chuẩn - hợp quy”… Đây là bước đi cần thiết nhằm thống nhất cách hiểu, tránh tình trạng lẫn lộn hoặc áp dụng sai trong thực tiễn.

Quan trọng hơn cả, Luật đã xác định rõ ràng tính chất của từng loại văn bản kỹ thuật: tiêu chuẩn mang tính tự nguyện, còn quy chuẩn kỹ thuật có tính bắt buộc, áp dụng thống nhất trên toàn quốc đối với từng loại sản phẩm, trừ trường hợp đặc biệt được quy định khác. Điều này giúp chấm dứt tình trạng mỗi ngành, mỗi địa phương “mạnh ai nấy làm”, gây chồng chéo, phiền hà cho doanh nghiệp và gia tăng chi phí tuân thủ.

Các đại biểu Quốc hội bấm nút biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật. (Ảnh: Bộ KH&CN).

Lần đầu tiên, Luật cũng chính thức luật hóa khái niệm “hàng rào kỹ thuật trong thương mại”, xác lập nguyên tắc không để tiêu chuẩn trở thành rào cản không hợp lý đối với thương mại quốc tế. Đây là điều kiện tiên quyết trong bối cảnh Việt Nam tham gia sâu rộng các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Một điểm đột phá khác là quy định về xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia tại Điều 8a. Chiến lược này sẽ là kim chỉ nam trong việc thiết lập hạ tầng tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ, từ trung ương đến địa phương, gắn với các mục tiêu phát triển bền vững, chuyển đổi số và tăng trưởng xanh. Ưu tiên được đặt vào các lĩnh vực công nghệ cao, sản phẩm chủ lực xuất khẩu, tiêu chuẩn hài hòa quốc tế, qua đó giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam.

Luật cũng bổ sung quy định về Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng (Điều 8c) - một nền tảng số thống nhất, hiện đại, cho phép công khai, kết nối và tra cứu dữ liệu dễ dàng. Cơ sở dữ liệu này không chỉ hỗ trợ hiệu quả cho công tác quản lý nhà nước mà còn là công cụ giúp doanh nghiệp tiếp cận thông tin kỹ thuật một cách minh bạch, kịp thời, giảm chi phí và thời gian.

Doanh nghiệp là trung tâm, xã hội hóa là xu hướng

Một tư duy cải cách mang tính đột phá thể hiện rõ trong Luật sửa đổi năm 2025 là việc xác định lại vai trò của các bên trong hệ sinh thái tiêu chuẩn. Điều 6 của Luật nêu rõ: “Nhà nước định hướng - thị trường chủ đạo - doanh nghiệp trung tâm - xã hội tham gia”. Cách tiếp cận này phù hợp với xu hướng quốc tế, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo và khơi thông nguồn lực từ xã hội, doanh nghiệp, giới chuyên gia trong và ngoài nước.

Các quy định mới tại Điều 7, 7a cho phép mở rộng hình thức hợp tác công - tư trong lĩnh vực tiêu chuẩn, đặc biệt khuyến khích sự tham gia của hiệp hội ngành nghề, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, người Việt Nam ở nước ngoài… trong quá trình xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn quốc gia. Việc bổ sung hai điều khoản hoàn toàn mới là Điều 11a và 27a quy định quyền và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng tiêu chuẩn cũng thể hiện rõ tinh thần dân chủ hóa, minh bạch hóa và khuyến khích đóng góp xã hội.

(Ảnh minh họa)

Đáng chú ý, các tổ chức, cá nhân có thành tích nổi bật trong công tác tiêu chuẩn hóa sẽ được ghi nhận và có thể được xét tặng các giải thưởng khoa học - công nghệ, tạo động lực lớn cho cộng đồng sáng tạo trong nước.

Luật sửa đổi cũng hỗ trợ mạnh mẽ cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận và áp dụng tiêu chuẩn. Nhà nước cam kết đầu tư ngân sách cho việc xây dựng tiêu chuẩn cho sản phẩm chủ lực, hỗ trợ tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất, đào tạo chuyên gia và phát triển hệ thống đánh giá sự phù hợp.

Một nội dung cải tiến quan trọng là sửa đổi toàn diện Chương IV về đánh giá sự phù hợp, công bố hợp chuẩn - hợp quy. Các quy định mới nhấn mạnh tính minh bạch, không phân biệt đối xử, bảo mật thông tin, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp được lựa chọn tổ chức đánh giá, kể cả tổ chức trong nước, quốc tế hoặc tự đánh giá - miễn là đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật.

Đặc biệt, Luật cho phép thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá của các tổ chức uy tín quốc tế (Điều 57), và mở rộng các thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA). Đây là động thái mạnh mẽ nhằm giảm rào cản kỹ thuật đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, tiết kiệm chi phí kiểm nghiệm và nâng cao niềm tin của thị trường quốc tế vào sản phẩm “Made in Vietnam”.

Ngoài ra, Luật cũng đã tinh giản bộ máy pháp lý bằng việc bãi bỏ 12 điều và 1 chương không còn phù hợp, đồng thời thay thế hoặc chỉnh sửa hàng loạt thuật ngữ, làm rõ vai trò và chức năng từng chủ thể. Những điều chỉnh này giúp Luật dễ hiểu, dễ thực thi, hạn chế tình trạng “luật khung, luật ống” và chồng chéo trong thực tiễn áp dụng.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật năm 2025 không chỉ là bước hoàn thiện kỹ thuật pháp lý, mà còn là chiến lược dài hạn nhằm nâng tầm chất lượng quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt. Việc đặt doanh nghiệp làm trung tâm, cùng với sự tham gia rộng rãi của xã hội, cho thấy tầm nhìn mở và sâu sắc trong quá trình hoạch định chính sách.

Luật mới là một nền tảng pháp lý mạnh mẽ để Việt Nam chủ động thích ứng với những yêu cầu mới của nền kinh tế số, chuyển đổi xanh và hội nhập quốc tế, từ đó khẳng định vị thế ngày càng vững chắc trên bản đồ tiêu chuẩn hóa thế giới.