Gỡ vướng chính sách thúc đẩy kinh tế tư nhân

Có thể nói, chưa khi nào Đảng và Nhà nước ta quan tâm đến kinh tế tư nhân như giai đoạn hiện nay. Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế, và đề ra các mục tiêu rất rõ ràng, đưa kinh tế tư nhân chiếm 55-58% GDP. Đáng quan tâm, Nghị quyết số 68-NQ/TW và Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị đều đặt ra nhiệm vụ rà soát và hoàn thiện thể chế, gỡ vướng chính sách để tạo điều kiện phát triển kinh tế tư nhân.

Cần có một Ủy ban cải cách thể chế

Ông Phan Đức Hiếu, Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và tài chính của Quốc hội cho rằng, những thông điệp trong Nghị quyết số 68-NQ/TW là động lực tháo gỡ vướng mắc cho kinh tế tư nhân rất rõ ràng và mạnh mẽ, đã đi thẳng vào những trở ngại tồn tại lâu nay, với ba mục tiêu là cắt giảm sự phiền hà, tăng mức độ bảo vệ và khơi thông nguồn lực.

Ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh nhiều đến việc xóa bỏ thủ tục hành chính, cho rằng điều này rất khác với việc đơn giản hoá, ví dụ như thủ tục giải quyết trong 10 ngày nay giảm xuống 5 ngày, gọi là đơn giản hóa nhưng bản chất chưa chắc đã thay đổi và qua rà soát, cần xác định thủ tục nào là không cần thiết thì xoá bỏ, chức không phải duy trì theo kiểu cắt một nửa.

Việc rà soát, tháo gỡ các bất cập pháp luật sẽ tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân phát triển. Ảnh: Hoàng Phúc

Cũng theo ông Hiếu, một quy định pháp luật nếu không có chất lượng tốt thì có năm nguy cơ tạo ra bất lợi cho doanh nghiệp, đầu tiên là làm tăng chi phí, thứ hai là làm gia tăng rủi ro, thứ ba làm hạn chế sáng tạo ý tưởng kinh doanh, thứ tư là hạn chế cạnh tranh, thứ năm là tác động đến doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Chi phí phát sinh từ việc thực thi một quy định pháp luật truyền thống là chi phí thực hiện thủ tục hành chính, là thời gian cộng với lại tiền bạc để đi làm thủ tục, nhưng còn tạo ra chi phí đầu tư, chi phí cơ hội. Khi có độ trễ trong việc thực hiện các thủ tục hành chính, chỉ chậm một ngày, hai ngày có thể khiến doanh nghiệp bị phá sản vì mất cơ hội kinh doanh. “Tất cả những điều này thôi thúc tạo ra chi phí thứ năm, đó là chi phí không chính thức”, theo ông Hiếu.

Đáng nói, có những quy định rất cứng nhắc, máy móc về điều kiện hoạt động kinh doanh, như phải có máy móc, thiết bị, con người như thế nào. Khi điều kiện kinh doanh quá phức tạp và quá sức, sẽ khiến một doanh nghiệp nào đã ra gia nhập thị trường thì gần như các doanh nghiệp khác không thể cạnh tranh. Thậm chí có xu hướng những doanh nghiệp lớn đề nghị là phải tăng điều kiện kinh doanh lên càng khó càng tốt vì họ đã gia nhập thị trường rồi.

Như vậy điều kiện kinh doanh càng khó lại càng vô hình trở thành cái nút bảo vệ cho những doanh nghiệp độc quyền, và cuối cùng là tác động đến doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cùng thực hiện một quy định pháp luật, nhưng với mức phí và lệ phí này doanh nghiệp lớn có thể dễ dàng vượt qua và đó là chi phí rất nhỏ trong kinh doanh của họ, nhưng đối với doanh nghiệp nhỏ thì đây lại là khoản chi phí mà có thể không thể vượt qua.

TS Phan Đức Hiếu dẫn chứng một quy định khiến ông cứ “ấn tượng” mãi, đó là điều kiện về hoạt động kiểm định giáo dục chất lượng giáo dục, trong Nghị định được ban hành 2024 nêu rõ: Cơ sở phải có trụ sở hoạt động ổn định. “Đây là một quy định hoàn toàn không rõ ràng, vì thế nào là ổn định, thuê nhà một năm hay ba tháng, sáu tháng có phải ổn định không? Doanh nghiệp rất sợ những quy định kiểu này”, ông Hiếu nhìn nhận.

Điều kiện thứ hai là phải có diện tích làm việc tối thiểu 8m2/1 người, vậy những doanh nghiệp chỉ đáp ứng diện tích làm việc đến 7m2/người là không được. Đồng thời, phải có đủ trang thiết bị để phục vụ hoạt động kiểm định chất lượng giáo dục. Điều này gây nhiều tranh cãi thế nào là có đủ bàn ghế, thế nào là có đủ máy móc, và thế nào là có đủ trang thiết bị… và vô cùng rủi ro cho doanh nghiệp.

“Thứ ba là có nguồn lực tài chính để đảm bảo duy trì, phát triển hoạt động của tổ chức kiểm lượng chất lượng giáo dục ít nhất trong hai năm. Tôi không hiểu tính toán thế nào ra nguồn lực tài chính này.

Cái nguy hiểm hơn là yêu cầu ít nhất có 10 kiểm định viên cơ hữu làm việc toàn thời gian. Với doanh nghiệp vừa và nhỏ, chỉ 1, 2 cơ hội kinh doanh trong năm, chỉ cần một kiểm định viên làm việc đó, tại sao bắt phải triệu tập thêm 9 người nữa để ngồi chơi xơi nước, để trả cho một thứ chi phí mà doanh nghiệp vừa và nhỏ là người tổn hại”, ông Hiếu đặt vấn đề.

Từ thực tiễn đó, ông Hiếu cho rằng, Việt Nam cần có một cơ quan độc lập giám sát và đóng góp chuyên môn về cải cách. Về lâu dài, cần có một Ủy ban cải cách thể chế, có chức năng giám sát và hỗ trợ cải cách thể chế một cách bền vững.

Phải xây dựng các đạo luật có phạm vi điều chỉnh phù hợp

Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, đại biểu Quốc hội Đỗ Ngọc Thịnh cho rằng, Nghị quyết 68 đã chỉ ra hết cả nguyên nhân, giải pháp, mục tiêu, vấn đề là làm như thế nào để thực thi nghị quyết. Theo ông Thịnh, nếu vẫn tiếp tục tư duy xây dựng pháp luật như trước thì sẽ không tháo gỡ được các điểm nghẽn cho kinh tế tư nhân, và phải trả lời được ba vấn đề.

Thứ nhất là vì sao tuổi thọ của các đạo luật lại ngắn như thế, thường là 5 năm, dài nhất là 10 năm. Thứ hai là tại sao thủ tục hành chính lại mọc ra như nấm sau khi các quy định pháp luật được ban hành? Thứ ba là tại sao triển khai cắt giảm thủ tục hành chính từ năm 2011 theo Đề án 30 của Thủ tướng Chính phủ đến nay, mà vẫn không hết?

Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, cho biết từ năm 2011, khi Chính phủ đã triển khai đề án cắt giảm thủ tục hành chính, mỗi năm Liên đoàn Luật sư Việt Nam cử 40 luật sư tham gia cùng Chính phủ trong công tác này, nhưng cắt giảm mãi vẫn không hết.

Ông Thịnh băn khoăn, doanh nghiệp tư nhân đa số là nhỏ, vừa và siêu nhỏ, nhưng chúng ta lại xây dựng các luật đồ sộ, đối tượng, phạm vi điều chỉnh lớn, vậy có phù hợp không? “Tôi đề nghị phải xây dựng các đạo luật có phạm vi điều chỉnh thật nhỏ, thật hẹp, thật ngắn. Còn nếu tiếp tục xây dựng pháp luật như cũ là thất bại”, theo ông Thịnh.

Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam nhấn mạnh phải thay đổi nhận thức, tư duy xây dựng pháp luật, hướng tới phục vụ người dân chứ không phải tăng cường quản lý. Đồng thời với thay đổi nhận thức, phải kích hoạt được đạo đức của giới tinh hoa xây dựng pháp luật, lấy lợi ích của quốc gia, người dân, doanh nghiệp lên hàng đầu, ai không làm được điều đấy thì đứng ra ngoài, thì mới thật sự cải cách thể chế, giúp cho doanh nghiệp có bước phát triển đột phá.

Đại biểu Đỗ Ngọc Thịnh cũng nhấn mạnh Bộ Tư pháp phải kiểm soát, không nhân nhượng với ngành nào cả để đảm bảo các cơ quan xây dựng pháp luật không chèn lợi ích ngành, lợi ích nhóm… vào các quy định pháp luật.