Giải pháp nào cho mô hình tuần hoàn ngành lúa gạo?

Kinh tế tuần hoàn trong ngành lúa gạo hướng tới việc tận dụng tối đa các nguồn lực, giảm thiểu chất thải và tái tạo tài nguyên. Thay vì chỉ tập trung vào hạt gạo, mô hình này khai thác giá trị từ toàn bộ chuỗi sản xuất. Phụ phẩm như trấu, rơm rạ, cám gạo… được tái chế thành nguyên liệu sản xuất năng lượng sinh học, phân bón hữu cơ, vật liệu xây dựng hoặc thức ăn chăn nuôi. Điều này không chỉ giúp tăng thu nhập cho nông dân, mà còn giảm ô nhiễm môi trường, đặc biệt là vấn đề đốt rơm rạ gây khói bụi.

Phát triển ngành lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu để xây dựng một nền nông nghiệp bền vững. (Ảnh minh hoạ)

Ngoài ra, mô hình tuần hoàn khuyến khích sử dụng giống lúa năng suất cao, tiêu tốn ít nước và phân bón, từ đó giảm phát thải khí nhà kính. Các quy trình sản xuất khép kín cũng giúp nâng cao chất lượng gạo, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu vào những thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Dù tiềm năng lớn, việc áp dụng kinh tế tuần hoàn vào ngành lúa gạo vẫn gặp nhiều khó khăn. Thứ nhất, phần lớn nông dân và hợp tác xã còn hạn chế về vốn, kỹ thuật và thiết bị để thu gom, xử lý phụ phẩm. Thứ hai, cơ sở hạ tầng chế biến sâu chưa đồng bộ, nhiều phụ phẩm bị bỏ phí hoặc xử lý kém hiệu quả. Thứ ba, liên kết giữa doanh nghiệp - nông dân - nhà khoa học chưa chặt chẽ, dẫn đến thiếu thông tin và khó hình thành chuỗi giá trị khép kín.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ cho mô hình này vẫn phân tán, chưa có chương trình quốc gia thống nhất. Các ưu đãi về tín dụng, thuế, đất đai cho doanh nghiệp đầu tư vào chế biến phụ phẩm còn hạn chế. Thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế từ phụ phẩm lúa gạo chưa được mở rộng, khiến doanh nghiệp khó yên tâm đầu tư lâu dài.

Tại Diễn đàn doanh nghiệp 2025, ông Trần Mạnh Báo, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam (VSTA), khẳng định: “Phát triển ngành lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là hướng đi tất yếu để nâng cao giá trị chuỗi ngành hàng, mà còn là giải pháp cốt lõi để xây dựng một nền nông nghiệp bền vững, đảm bảo sinh kế cho nông dân và đáp ứng nhu cầu lương thực trong tương lai. Để làm được điều đó cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nông dân, thị trường”.

Ông Báo đưa ra 5 nhóm giải pháp trọng tâm: Xây dựng chương trình quốc gia phát triển ngành hàng lúa gạo theo mô hình tuần hoàn, huy động sự tham gia của toàn bộ hệ thống chính trị, doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà khoa học và nông dân. Ưu tiên nghiên cứu và phát triển giống lúa phù hợp với sản xuất tuần hoàn: ngắn ngày, chống chịu tốt, giảm phát thải, sử dụng ít tài nguyên, tạo giá trị từ phụ phẩm.

Bên cạnh đó, hỗ trợ tín dụng, hạ tầng và kỹ thuật cho doanh nghiệp, hợp tác xã trong thu gom, xử lý và tái chế phụ phẩm. Xây dựng mô hình chuỗi khép kín từ giống, sản xuất, chế biến, phụ phẩm, tiêu thụ, tái tạo tài nguyên, có thể nhân rộng hiệu quả. Tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia sâu vào quy hoạch vùng nguyên liệu, cấp mã số vùng trồng, xúc tiến thương mại gạo chất lượng cao.

Rõ ràng, kinh tế tuần hoàn không chỉ là hướng đi “xanh” cho ngành lúa gạo mà còn là chìa khóa giúp Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu của thị trường toàn cầu. Vấn đề còn lại là làm sao biến các giải pháp này thành hành động cụ thể, đồng bộ và lâu dài để mô hình này thực sự phát huy hiệu quả.

Bảo Thoa