Văn chỉ Thọ Xương:

Biểu tượng sự hiếu học của người Hà Nội

(LĐTĐ) Hiện nay, ở sâu trong ngõ Văn Chỉ, chỗ số nhà 222 phố Bạch Mai quận Hai Bà Trưng rẽ vào là Văn chỉ Thọ Xương. Xưa kia nơi đây được các sĩ phu cố đô Thăng Long xây dựng nhằm tôn vinh, thờ phụng gần 70 các bậc tiên hiền khoa bảng của huyện Thọ Xương từ thế kỷ 15 đến thế kỷ XIX, trong bối cảnh triều đình nhà Nguyễn di dời kinh đô và xây Quốc Tử Giám tại Huế.
bieu tuong su hieu hoc cua nguoi ha noi Phố Hàng Khay - Phố của nhiếp ảnh
bieu tuong su hieu hoc cua nguoi ha noi Prudential trao 90 chiếc xe đạp đến học sinh nghèo hiếu học

Theo thạc sĩ Lê Phương Duy, giảng viên Khoa Văn học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, xưa kia trong việc thờ phụng các vị sáng lập ra Nho giáo thì ở cấp tỉnh có Văn Miếu, tức toà nhà xây dựng quy mô; còn ở cấp phủ, huyện và ở làng thì có văn chỉ, tức là một khuôn viên (phần lớn ở giữa đồng) gồm một cái nền lát gạch lộ thiên, bên trên xây những bệ gạch, đặt bát hương, mỗi năm “Xuân Thu nhị kỳ”, thường vào ngày Đinh của tháng hai và tháng tám, hội tư văn hàng phủ, hàng huyện (hoặc hàng xã) tới làm lễ cúng Khổng Tử và các vị khoa bảng của địa phương.

bieu tuong su hieu hoc cua nguoi ha noi
Văn chỉ Thọ Xương

Thọ Xương là huyện lớn và chính của kinh thành Thăng Long từ triều Lê sang đến triều Nguyễn với diện tích bao gồm gần 4/5 diện tích của kinh thành, tương đương diện tích của các quận Hai Bà Trưng, Hoàn Kiếm và phần lớn quận Đống Đa, một phần quận Ba Đình là 4 quận trung tâm của thành phố Hà Nội (tính đến thời điểm thành phố chưa mở rộng và sát nhập).

Với một vị trí địa lý và diện tích như vậy, có thể thấy tầm quan trọng của huyện Thọ Xương với Hà Nội như thế nào. Vậy nên các nhà nho đã thay thế văn chỉ lộ thiên bằng toà nhà hẳn hoi, không to bằng Văn Miếu song cũng đủ hậu cung, địa bái, tả vu, hữu vu... Văn chỉ Thọ Xương được các vị thân sĩ bản huyện như: Tiến sĩ Vũ Tông Phan, Tiến sĩ Nguyễn Văn Lý, Tiến sĩ Lê Duy Trung, Phó Bảng Nguyễn Văn Siêu... và cụ Tú lĩnh Bùi Huy Tùng đứng ra xây dựng từ năm 1832-1836 với quy mô kiến trúc khá bề thế. Việc tạo dựng Văn chỉ Thọ Xương vào năm 1838 có ý nghĩa và tác động lớn đến đời sống văn hoá nơi đây.

Để phát huy hơn nữa những giá trị tốt đẹp văn hoá truyền thống của Văn chỉ Thọ Xương, các cấp chính quyền, các cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học nghiên cứu lịch sử văn hoá... cần phối hợp hơn nữa để sớm khôi phục lại không gian văn hoá truyền thống của Văn chỉ Thọ Xương vốn có từ xưa, nâng tầm giá trị văn hoá ở nơi đây lên tầm cao mới, để xứng đáng là một địa chỉ vàng lưu giữ truyền thống hiếu học của người Hà Nội xưa và nay.

Văn chỉ Thọ Xương chính là biểu tượng, là ngọn cờ cho tinh thần nhằm chấn hưng văn hoá Thăng Long của giới sĩ phu Hà thành. Văn chỉ Thọ Xương có vai trò như Văn Miếu Quốc Tử Giám ở Hà Nội, khi mà Văn Miếu bị nhà Nguyễn “hạ cấp” chuyển vào Huế và biến thành nơi tế lễ thuần tuý, bỏ hoang phế không được chú trọng. Nơi đây cũng là nơi diễn ra các hoạt động của Văn hội Thọ Xương.

Hiện nay, ở Văn chỉ Thọ Xương vẫn còn một tấm bia “Thọ Xương Tiên Hiền Từ Vũ Bi”ghi lại sự việc xây dựng toà đền này dựng vào niên hiệu Minh Mạng thứ 19 (Mậu Tuất, 1838). Tác giả bài văn bia là nhà văn hoá lớn đương thời – Tiến sĩ Nguyễn Văn Lý, người đời quen gọi là ông Nghè Đông Tác (vì quê ở làng Đông Tác tức phường Trung Tự ngày nay).

Trong bài văn bia tác giả thuật lại quá trình tạo dựng văn chỉ như sau:“Xưa kia đã có đền thờ, nhưng trải qua cơn biến loạn... đền cũ không còn. Năm Nhâm Thìn – 1832, bọn thân sĩ chúng ta cảm kích nhớ tới đạo đức phẩm chất các vị tiên hiền, nên bàn cách khiến cho được lưu truyền mãi, tham khảo quy chế phụng thờ, ghi thành ước lệ.

Qua năm Bính Thân – 1836, các thân sĩ đem ý định đó bàn với vị Tiến sĩ khoa Bính Tuất (năm 1826), người thôn Tự Tháp là Vũ Hoán Phủ (Vũ Tông Phan) rồi chọn nơi làm đền thờ ở phường Hồng Mai, phía Nam huyện. Đền chính xây toà gạch, mặt hướng về phương Đông. Năm gian bái đường, nhà bên tả và bên hữu đều lợp ngói, cột phía ngoài và tường xung quanh đều xây gạch.

Khoảng giữa trồng hoa, lại đặt thêm ruộng tế và ao tất cả 8 mẫu 7 sào 10 thước. Quy chế trăm ngàn năm, chỉ có vài năm mà hoàn thành. Ôi! Việc tốt đẹp của danh giáo được mở ra rồi chăng? Nếu không, sao lại hưng thịnh được như vậy. Ngay từ ban đầu khi thân sĩ ta đề xướng ra thì ông Bùi Huy Tùng, người Hà Khẩu thuộc bản huyện đã vui lòng xuất của hàng ngàn quan đưa cúng vào đó, lại tự mình trông nom mọi việc từ đầu đến cuối. Thế mới biết rằng những việc rất lớn, rất tốt trong vụ trụ, chỉ sợ không chịu làm thôi. Nếu làm thì không có gì khó. Bởi vì đã hợp lẽ trời thì thần minh không hề ngăn cản việc hoàn thành.”

Văn chỉ Thọ Xương được xây dựng nên là nhờ vào tâm sức của nhiều bậc danh sĩ Thăng Long như Vũ Tông Phan, Nguyễn Văn Siêu, Nguyễn Văn Lý... Song, đáng ghi nhận hơn cả là tâm đức của cụ Tú Lĩnh Bùi Huy Tùng. Số tiền hàng ngàn quan cụ Tú Lĩnh công đức để xây văn chỉ là số tài sản rất lớn. Thời bấy giờ giá 01 con trâu chỉ là 5 quan. Bản thân vị tri huyện Thọ Xương lúc bấy giờ cũng chỉ góp được 10 quan.

Chính bởi công đức lớn lao đó, sau khi cụ Bùi Huy Tùng mất vào năm 1862, thọ 70 tuổi, cụ đã được đưa vào phối thờ tại đây. Di vật đang kể còn lại là Tấm văn bia “Thọ Xương Tiên Hiền Từ Vũ Bi Ký” và bức hoành phi “Thiên Lý Nhân tâm” (tức lòng người sánh với lẽ trời). Ngoài hai di vật trên, tại Văn chỉ Thọ Xương còn có đôi câu đối ở phía trên bàn thờ có nội dung như sau: “Thiên niên phong hoá lưu dư địa – Vạn cổ thanh danh tiếp cố giao”.

Tạm dịch là: Nghìn năm phong hoá lưu nền cũ – Muôn thuở thanh danh tiếp đất xưa”. Đặc biệt, trên tường hậu cung có 02 bức tranh khổ lớn 2m x 2m. Bức tranh vẽ hình thanh vân (mây xanh) bay lượn. Đó là do người xưa coi việc đi thi lập công danh là “Bình bộ thanh vân” tức “nhẹ bước trên mây”.

Trong văn chỉ, trên tường phía bên trái theo hướng đền, có tấm bia đá nhỏ cỡ 30cm x 30cm, ghi lại lời người xưa dặn dò con cháu, nội dung như sau: “Một ngôi nhà, lâu năm sinh ra rêu, chim chóc ăn quả tha đến lâu dần sinh ra loài cây ký sinh.

Vả lại, gạch và cây là loại tương hợp, lại thêm mưa, cây phát triển, rễ đâm xuyên gạch ngói, thành ra hư hỏng. Con cháu ta trong văn hội thọ xương, nếu nhìn thấy việc ấy, khi sửa sang việc tế tựu thì mau cắt bỏ đi. Đó là lời thiết thực”. Thế mới thấy, người xưa cẩn thận và lo xa biết nhường nào.

Vào khoảng từ những năm 1836 đến đầu thế kỷ XX, Văn chỉ Thọ Xương không chỉ là nơi thờ phụng các bậc tiên thánh, tiên hiền của đạo Nho, mà nó còn giữ vị trí như một trung tâm truyền bá văn hoá của cố đô Thăng Long. Tại đây, cụ Bùi Huy Đoàn – chú ruột cụ Bùi Huy Tùng từng đặt trụ sở nhà in Như Nguyệt Đường. Sau này, chính cụ Tú Lĩnh Bùi Huy Tùng cũng tiếp bước người trước phụ trách nhà in này.

Hơn nữa, địa điểm Văn chỉ Thọ Xương cũng là trụ sở của Văn hội Thọ Xương ngay từ đầu mới thành lập năm 1832. Theo nhà nghiên cứu Vũ Thế Khôi, một số di vật quý của Văn chỉ Thọ Xương như “Bảng Tiên Hiền” đang được cất giữ trong kho của Đền Ngọc Sơn và “Khánh đá” được lưu giữ tại kho Văn Miếu Hà Nội.

Do lịch sử nước ta, chiến tranh kéo dài, thời gian gián đoạn, tư liệu mất mát nên những hiểu biết cặn kẽ, sâu sắc về Văn chỉ Thọ Xương còn rất ít, thiếu và chưa đủ, cần có sự tìm hiểu, nghiên cứu và sưu ầm thêm tư liệu, tài liệu từ các cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu lịch sử, văn hoá...

Tuy vậy, không nên chờ đợi mà cần tiến hành đồng thời những bước đi đầu trong việc khôi phục không gian văn hoá của Văn chỉ Thọ Xương thông qua những gì đang có. Ngày 26/1/2006, UBND thành phố Hà Nội đã quyết định xếp hạng di tích Lịch sử - Văn hoá Văn chỉ Thọ Xương.

Năm 2013, được sự quan tâm của chính quyền thành phố, quận Hai Bà Trưng và UBND phường Cầu Dền, Văn chỉ Thọ Xương đã được tu bổ, tôn tạo lại vẻ đẹp khang trang như hiện nay nhưng thực tế đây mới là phần vật thể, còn phần chính phần “hồn cốt” bên trong, với giá trị phi vật thể là những hoạt động văn hoá thì chưa có được như mong muốn. Có thể đơn cử như đối tượng thờ phụng, mục đích ý nghĩa thờ, quy chế thờ phụng ra sao... vẫn còn chưa được hiểu biết đúng với giá trị của Văn chỉ Thọ Xương.

Phương Bùi

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Hà Nội: 2 trường THPT tuyển sinh lớp 10 chương trình đào tạo song bằng tú tài

Hà Nội: 2 trường THPT tuyển sinh lớp 10 chương trình đào tạo song bằng tú tài

(LĐTĐ) Theo Kế hoạch tuyển sinh vào lớp 10 Trung học phổ thông (THPT) năm học 2024-2025 đã được Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội phê duyệt, để được trúng tuyển vào lớp 10 chương trình đào tạo song bằng tú tài học chương trình THPT quốc gia Việt Nam và tú tài Anh quốc (chứng chỉ A-level), thí sinh sẽ phải trải qua 2 vòng thi tuyển.
Mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường công lập

Mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường công lập

(LĐTĐ) Trong kỳ tuyển sinh vào lớp 10 Trung học phổ thông (THPT) công lập không chuyên năm học 2024 - 2025 tại Hà Nội, mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường THPT công lập.
Khen thưởng nữ điều dưỡng ép tim cứu du khách nước ngoài

Khen thưởng nữ điều dưỡng ép tim cứu du khách nước ngoài

(LĐTĐ) Chiều 28/3, điều dưỡng Đặng Thị Hạ, 29 tuổi, người ép tim cứu sống du khách nước ngoài bị ngừng tim trong nhà hàng, được lãnh đạo Bệnh viện Bạch Mai khen thưởng.
Tuyển sinh vào lớp 10 tại Hà Nội: Thí sinh thi các môn chuyên vào ngày 10/6

Tuyển sinh vào lớp 10 tại Hà Nội: Thí sinh thi các môn chuyên vào ngày 10/6

Theo Kế hoạch tuyển sinh vào lớp 10 Trung học phổ thông (THPT) năm học 2024 - 2025 của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, ngay sau khi kết thúc hai ngày thi vào các trường THPT công lập không chuyên (ngày 8 - 9/6), các thí sinh đăng ký dự tuyển vào lớp 10 chuyên thuộc các trường THPT chuyên và có lớp chuyên sẽ làm bài thi các môn chuyên vào ngày 10/6.
Yêu cầu thực hiện nghiêm quy định hóa đơn điện tử với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu

Yêu cầu thực hiện nghiêm quy định hóa đơn điện tử với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu

(LĐTĐ) Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên vừa ký ban hành Công điện hỏa tốc số 2036/CĐ-BCT gửi Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) và Cục QLTT các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc thực hiện nghiêm quy định về hóa đơn điện tử đối với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu.
Liên đoàn Lao động huyện Mỹ Đức trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở

Liên đoàn Lao động huyện Mỹ Đức trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở

(LĐTĐ) Chiều 28/3, Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) huyện Mỹ Đức đã tổ chức Hội nghị công bố quyết định giải thể Công đoàn cơ quan Dân Đảng, Công đoàn UBND huyện; trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở (CĐCS).
TP.HCM: 90% chó mèo đã được tiêm phòng bệnh dại

TP.HCM: 90% chó mèo đã được tiêm phòng bệnh dại

(LĐTĐ) TP.HCM là địa phương duy nhất đạt chứng nhận vùng an toàn dịch bệnh động vật đối với bệnh dại ở cấp tỉnh (toàn bộ thành phố, với tỷ lệ tiêm phòng bệnh dại đạt trên 90% tổng đàn chó mèo).

Tin khác

Nhiều tour du lịch giảm giá "sốc" trong ngày hội du lịch TP.HCM năm 2024

Nhiều tour du lịch giảm giá "sốc" trong ngày hội du lịch TP.HCM năm 2024

(LĐTĐ) Ngày 26/3, Sở Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) cho biết, ngày hội du lịch TP.HCM lần thứ 20 năm 2024 sẽ diễn ra từ ngày 4 - 7/4 tại Công viên 23/9, quận 1 với chủ đề “20 năm hành trình sống động”.
Phấn đấu tăng 10 - 12% khách du lịch bằng đường thủy đến TP.HCM

Phấn đấu tăng 10 - 12% khách du lịch bằng đường thủy đến TP.HCM

(LĐTĐ) Trong năm 2024, ngành du lịch Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đặt ra chỉ tiêu lượng khách du lịch bằng đường thuỷ đến Thành phố tăng từ 10 - 12% so với năm 2023.
Ngẩn ngơ ngắm hoa gạo đỏ rực trời

Ngẩn ngơ ngắm hoa gạo đỏ rực trời

(LĐTĐ) Trong những ngày tháng Ba, rất nhiều chị em đã lưu lại những hình ảnh tươi đẹp bên cây gạo cổ thụ nằm giữa cánh đồng xã Xuân Lâm, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
Tìm Xuân bên dòng Nho Quế

Tìm Xuân bên dòng Nho Quế

(LĐTĐ) Cùng với Mã Pì Lèng hiểm trở, sông Nho Quế đã trở thành huyền thoại, đi vào thơ ca và là một trong những biểu tượng của Hà Giang. Đến với Hà Giang vào những ngày tháng 3, thấy nơi đây dường như không có Hạ, Thu, Đông, chỉ có mùa Xuân luôn hiện hữu trong màu xanh của sông, của núi.
Khai mạc Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên và Lễ hội Hoa Ban năm 2024

Khai mạc Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên và Lễ hội Hoa Ban năm 2024

(LĐTĐ) Tối ngày 16/3, tại thành phố Điện Biên đã chính thức diễn ra Lễ khai mạc Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên với chủ đề “Vinh quang Điện Biên Phủ - Trải nghiệm bất tận” cùng với Lễ hội Hoa Ban năm 2024. Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà dự Lễ khai mạc.
Về thành phố biên cương ngắm hoa gạo rực rỡ tháng 3

Về thành phố biên cương ngắm hoa gạo rực rỡ tháng 3

(LĐTĐ) Vào những ngày tháng 3, du khách không khỏi ngỡ ngàng khi nhìn thấy hoa gạo nở rực trời khi đi qua Cốc Lếu - địa danh nổi tiếng của thành phố Lào Cai. Địa danh này có từ cách đây cả trăm năm, nhưng không phải ai cũng biết tên gọi Cốc Lếu bắt nguồn từ một loài cây - cây gạo, với rực rỡ mùa hoa bung nở tháng 3.
Xu hướng du lịch "tại chỗ" nở rộ

Xu hướng du lịch "tại chỗ" nở rộ

(LĐTĐ) Tình hình kinh tế khó khăn đã khiến cho nhu cầu du lịch của người Việt có nhiều thay đổi. Thay vì chi tiền cho những chuyến đi xa, hiện nay, du lịch “tại chỗ” đang trở thành lựa chọn của không ít người dân.
Sản phẩm du lịch độc đáo của Điện Biên sắp ra mắt

Sản phẩm du lịch độc đáo của Điện Biên sắp ra mắt

(LĐTĐ) Trong khuôn khổ khai mạc Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên và Lễ hội Hoa Ban năm 2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên phối hợp với Ủy ban nhân dân huyện sẽ giới thiệu tới du khách show diễn thực cảnh “Huyền tích UVA”. Đây được kỳ vọng là sản phẩm du lịch mới, mang lại trải nghiệm mới lạ, hấp dẫn.
TP.HCM:  Hơn 5.000 phụ nữ tham gia lễ hội áo dài trên phố đi bộ Nguyễn Huệ

TP.HCM: Hơn 5.000 phụ nữ tham gia lễ hội áo dài trên phố đi bộ Nguyễn Huệ

(LĐTĐ) Ngày 8/3, hơn 5.000 người khoác trên mình tà áo dài tham gia đồng diễn “Tôi yêu áo dài Việt Nam” tại Phố đi bộ Nguyễn Huệ (quận 1). Đây là một trong những hoạt động nổi bật của Lễ hội Áo dài Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) lần thứ 10, năm 2024.
TP.HCM: "Mãn nhãn" màn trình diễn 800 mẫu áo dài được chế tác công phu

TP.HCM: "Mãn nhãn" màn trình diễn 800 mẫu áo dài được chế tác công phu

(LĐTĐ) Tối 7/3, 800 mẫu áo dài nổi bật được chế tác công phu, tài hoa từ bàn tay khéo léo, sáng tạo của 30 nhà thiết kế áo dài nổi tiếng đã được trình diễn tại đêm khai mạc Lễ hội Áo dài Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) lần thứ 10.
Xem thêm
Phiên bản di động