TP.HCM: Ngổn ngang di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch

Trong Tờ trình số 1284 (ngày 28/5/2025) về Đề án chỉnh trang đô thị, khu vực nhà trên và ven sông, kênh, rạch giai đoạn 2025 - 2030, Sở Xây dựng TP.HCM cho biết: Tình trạng nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch vẫn còn phổ biến tại một số quận nội thành (như quận 8, 7, Bình Tân, Bình Thạnh cũ); công tác chỉnh trang đô thị còn nhiều bất cập, lúng túng trong việc quản lý; tình trạng ô nhiễm môi trường, ngập úng vẫn còn nghiêm trọng, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, sức khỏe và đời sống nhân dân, gây bức xúc trong xã hội cũng như ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, chưa tương xứng với sự phát triển chung của đô thị đặc biệt như TP.HCM.

Nhiều căn nhà xập xệ, như chờ sụp nằm gọn trên rạch Xuyên Tâm.

Hệ thống sông, kênh, rạch trong phạm vi nội thành TP.HCM gồm 5 tuyến chính và các chi lưu, giải quyết tiêu thoát nước cho lưu vực rồng lớn khoảng 14.200ha với tổng chiều dài hơn 105km gồm hệ thống kênh Tàu Hũ - Bến Nghé, kênh Đôi - Tẻ, Tân Hóa - Lò Gốm, Nhiêu Lộc - Thị Nghè (trong đó có rạch Xuyên Tâm) và Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên.

Qua hơn 30 năm thực hiện, chương trình di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch đã trải qua 6 giai đoạn; trong đó giai đoạn 1993 – 2000 đã di dời 9.266 căn, giai đoạn 2001 – 2005 di dời khoảng 15.548 căn, giai đoạn 2006 - 2010 di dời được 7.542 căn, giai đoạn 2011 – 2015 di dời được 4.125 căn, giai đoạn 2016 – 2020 di dời được 2.479 căn và giai đoạn 2021 - 2025 di dời được 1.447 căn. Hiện trên địa bàn Thành phố còn khoảng 39.600 căn nhà trên và ven sông, kênh, rạch chưa triển khai thực hiện, chưa có phương án bởi thường, hỗ trợ tái định cư.

Đặc điểm nhà trên và ven sông, kênh, rạch tại TP.HCM gồm nhiều loại khác nhau như được xây dựng trên phần đất ngoài phạm vi sông, kênh, rạch, có pháp lý, chủ quyền về nhà và đất hoặc do người dân lấn, chiếm sử dụng. Công trình nhà được xây dựng kiên cố, sử dụng vật liệu chắc chắn như bê tông, gạch, thép để đảm bảo độ bền vững. Loại nhà này còn thiếu hoặc chưa đồng bộ cơ sở hạ tầng kỹ thuật về cấp điện, cấp nước sinh hoạt, hệ thống thoát nước và xử lý chất thải, chiếu sáng công cộng, phòng cháy chữa cháy...

Người dân sinh sống tạm bợ trong những căn nhà xập xệ ven kênh, ô nhiễm môi trường, thiếu nước sạch. Tình trạng nhà ở trên và ven sông, kênh, rạch hiện nay là một thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của TP.HCM.

Cùng với đó là loại nhà trên sông, kênh, rạch được xây dựng trên phần đất trong phạm vi sông, kênh, rạch, vừa có một phần trên mặt nước và một phần trên đất và nhà nằm hoàn toàn trên kênh rạch. Đây là dạng nhà sàn hoặc nhà bè tự phát, có kết cấu tạm bợ, chắp vá, không có quy chuẩn xây dựng, sử dụng các vật liệu dễ kiếm, giá rẻ, chất lượng kém, không đảm bảo an toàn, dễ bị hư hại bởi thời tiết, hạ tầng kỹ thuật không đảm bảo.

Nhà tạm bợ nằm chênh vênh trên rạch Xuyên Tâm.

Trong những giai đoạn gần đây, kết quả thực hiện công tác di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch tại TP.HCM không đạt được so với chỉ tiêu đề ra chủ yếu do gặp khó khăn về nguồn vốn, hầu như không còn quỹ đất trống để thanh toán cho nhà đầu tư, trong khi có sự thay đổi quy định pháp luật. Mặt khác, các dự án di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch chưa triển khai thực hiện công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, có phát sinh việc điều chỉnh chủ trương đầu tư, không có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn nên không được ghi vốn để thực hiện. Số liệu các hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án có sự thay đổi; tiến độ triển khai, thực hiện lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và giải phóng mặt bằng của các quận, huyện còn chậm.

"Mùa nắng nóng, nước đen ở rạch Xuyên Tâm bốc mùi nồng nặc, còn trời mưa thì bèo và rác cuộn chặt chân cột nhà, nguy cơ sụp đổ lúc nào không hay. Gia đình tôi mong muốn được Thành phố hỗ trợ để di dời, ổn định nơi ở mới, lo cho con cái chuyện học hành, làm ăn", bà N.H.N, một người dân ngụ trong nhà tôn trên tuyến rạch Xuyên Tâm cho biết.

Để thực hiện mục tiêu di dời, tái định cư cho toàn bộ các hộ dân sống trên và ven sông, kênh, rạch TP.HCM xác định sẽ triển khai các nhóm giải pháp như phát triển quỹ nhà ở tái định cư, nhà xã hội; thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; di dời, thực hiện chỉnh trang đô thị, kết hợp khai thác quỹ đất dọc sông, kênh, rạch.

Trong khi nhiều căn nhà trên và ven sông, kênh, rạch chưa được di dời lại phát sinh thêm nhiều căn nhà tạm bợ mới trên rạch Xuyên Tâm.

Về lộ trình thực hiện, trong năm 2025 Thành phố sẽ xây dựng, hoàn chính đề án chỉnh trang đô thị, tổ chức lại cuộc sống cho người dân; từ năm 2025 - 2026, xây dựng, phê duyệt đề án, triển khai thực hiện công tác di dời và tổ chức lại cuộc sống cho các hộ dân phù hợp đặc thù từng địa phương.

Bên cạnh những chung cư, nhà cao tầng là hàng trăm căn nhà lụp xụp, tồn tại nhiều năm nay trên rạch Xuyên Tâm.

Từ năm 2026 - 2027, thực hiện các thủ tục xây dựng liên quan và khởi công xây dựng các dự án nhà ở tái định cư, nhà ở xã hội tạo quỹ nhà để bố trí tái định cư cho người dân khi thực hiện công tác di dời, bồi thường, giải phóng mặt bằng. Từ năm 2028 - 2030, Thành phố sẽ thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người dân đang sống trên và ven các tuyến sông, kênh, rạch trên địa bàn đối với các dự án còn lại.