Nhà nghiên cứu Giang Quân: Đôi chân mỏi, trái tim chưa mỏi

Lì xì đầu năm thế nào cho đúng?

“Người của Hà Nội”

Nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân tên thật là Nguyễn Hữu Thái, sinh năm 1927 tại tại xã Hưng Thịnh, Bình Giang (tỉnh Hải Dương). Năm 1950, ông chuyển lên Hà Nội sinh sống và công tác. Ông nguyên là Trưởng phòng Biên tập thông tin triển lãm (Sở Văn hóa Hà Nội). "Tôi đến với kinh kỳ như một cái duyên. Tôi “phải lòng” văn hóa Kẻ Chợ, si mê văn hiến Thăng Long từ ngày đó. Nên cũng từ năm 1950, tất cả các tác phẩm của tôi đều viết về Thăng Long- Hà Nội" - nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân tâm sự.

Nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân.

Dù không sinh ra ở Hà Nội, nhưng nhà nghiên cứu Giang Quân luôn muốn tìm về những nét văn hóa vàng son của vùng đất kinh kỳ để “sống và lao động như một người Hà Nội đúng nghĩa” (chữ dùng của nhà nghiên cứu Giang Quân). Từ khi sống và làm việc tại Hà Nội, ông quan sát, học tập những gia đình gia giáo ở Hà Nội như gia đình ông Hoàng Đạo Thúy, gia đình GS Nguyễn Lân và một số học giả khác.

Khi làm việc ở Sở Văn hóa Hà Nội, nhà nghiên cứu Giang Quân đã có điều kiện tới nhiều nơi, gặp được nhiều người Hà Nội. Trong các chuyến công tác, ông không bao giờ nghỉ ở nhà khách mà thường nhờ cán bộ địa phương thu xếp để được nghỉ ở nhà người già nhất làng hay khu phố để có cơ hội tiếp xúc, trò chuyện với họ. Qua những đêm như thế, nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân đã có dịp hiểu hơn gốc tích từng căn nhà, góc phố, cây đa bên đường hay cả những thân phận con người Hà Nội qua những câu chuyện kể. Ông cũng sưu tầm được nhiều tích, nhiều câu thành ngữ dân gian ở vùng đất Hà Thành kịp thời trước khi chúng chìm vào quên lãng.

“Việc ở nhà các vị cao niên khiến tôi cảm giác như mình như người trong nhà, người trong làng, trong phố nơi mình công tác, chứ không phải là “khách” như khi ở nhà khách. Những địa danh Hà Nội, vì thế, đều trở nên thân thương và gần gũi với tôi” - nhà nghiên cứu Giang Quân chia sẻ.

Những chuyến điền dã này đã góp phần giúp ông hoàn thành cuốn “Từ điển đường phố Hà Nội”. Cuốn sách cung cấp cho người đọc một cách đầy đủ và có hệ thống về tên đường phố Hà Nội. Đồng thời, cuốn sách là tư liệu vô giá để tìm hiểu về lịch sử, địa lý Thủ đô. Bên cạnh đó, “Từ điển đường phố Hà Nội” còn là tài liệu quý để các cơ quan chức năng, các nhà  quản lý nghiên cứu, tham khảo trong việc ứng dụng vào công tác quy hoạch đô thị và phát triển Thành phố.

Những cuốn sách viết trên giường bệnh…

Cuốn “Từ điển đường phố Hà Nội” mà nhà nghiên cứu Giang Quân tâm đắc nhất đã được tái bản 7 lần và chuẩn bị tái bản lần thứ 8. “Sau mỗi lần tái bản, chúng tôi đều nhận được phản hồi của độc giả. Có bạn trẻ đã liên lạc với tôi, góp ý rằng đoạn đường này gần nhà nay đã thay đổi theo quy hoạch. Tôi lại đến tận nơi xem xét, nghiên cứu rồi cập nhật cho những lần tái bản sau. Sự chung tay của người Hà Nội là giá trị lớn nhất của cuốn sách” - nhà nghiên cứu Giang Quân chia sẻ.

Ba lần tai biến là ba lần ông tưởng “mình phải rời xa Hà Nội”. Song, bệnh tật có thể khiến đôi chân ông tê liệt, nhưng không thể làm tình yêu của ông với Hà Nội ngưng nghỉ. Trên giường bệnh, ông tiếp tục viết những cuốn sách về Hà Nội với những ký ức đồ sộ về Thủ đô. Trong đó, cuốn ông tâm đắc là cuốn về phong tục, tập quán lễ hội vùng Hà Nội mở rộng. Cuốn sách sắp hoàn thành và ra mắt độc giả trong thời gian tới. Do vẫn đang tập trung suy nghĩ về cuốn sách, nên trong cuộc trò chuyện với mọi người, đôi lúc, nhà nghiên cứu Giang Quân lại say mê nói về những đình đền chùa, lễ hội nức tiếng xứ Đoài.

Theo GS Phan Huy Lê, nhà nghiên cứu Giang Quân là người yêu Hà Nội bền bỉ và lặng lẽ. Cả một đời người với hàng chục đầu sách, hàng ngàn bài viết gắn với Thủ đô, ông xứng đáng được Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội ghi nhận.

Dẫu biết sinh - tử là lẽ tự nhiên, nhưng tin nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân ra đi vẫn làm những người hằng yêu Hà Nội rất đỗi bàng hoàng. Thế là, Hà Nội mãi xa một con người cả đời gắn bó với Thủ đô, luôn làm đẹp Thủ đô bằng tất cả sự nhiệt huyết, tình yêu vô hạn với thành phố có bề dày hơn nghìn năm văn hiến.

Thanh Hà