Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới: Từ thực tiễn đến chính sách

Cần thiết phải sửa Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá

Hiện nay khái niệm về các sản phẩm thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng) chưa được quy định rõ ràng trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) năm 2012 và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Điều này gây khó khăn cho cơ quan có thẩm quyền trong việc xác định mức xử phạt các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ, nhập lậu, sản xuất, quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và thuốc lá mới khác.

Toàn cảnh tọa đàm “Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ thực tiễn đến chính sách”.

Tại tọa đàm “Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ thực tiễn đến chính sách” do Báo Đại Đoàn Kết tổ chức ngày 3/6 vừa qua, đại diện các bộ, ngành và tổ chức tham gia tọa đàm đã nhấn mạnh nhu cầu cần thiết của việc sửa Luật PCTHTL và các văn bản pháp luật liên quan để thực thi Nghị quyết 173/2024/QH15 hiệu quả...

Ông Lê Thành Hưng - Trưởng Phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, việc nhận diện đúng bản chất của sản phẩm rất quan trọng để đưa ra các chính sách kiểm soát phù hợp và hiệu quả. Cụm từ “thuốc lá mới” không còn phản ánh đúng tính chất “mới” của những sản phẩm này. Trên thế giới, các loại thuốc lá mới đã xuất hiện hơn 30 năm qua. Còn tại Việt Nam, các sản phẩm này có mặt hàng chục năm nay dưới nhiều chủng loại sản phẩm khác nhau, phổ biến nhất là hai loại gồm thuốc lá điện tử (TLĐT), thuốc lá nung nóng (TLNN).

Theo ông Hưng, bước đầu tiên cần thực hiện là làm rõ định nghĩa và phân loại chính xác, riêng biệt giữa TLĐT và TLNN. Nhiều văn bản quốc tế cũng đã xác nhận TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có cấu tạo nguyên liệu từ thành phần cây thuốc lá, khác quá trình sản xuất, chế biến và cách sử dụng khác với thuốc lá truyền thống - chỉ làm nóng mà không đốt cháy. Năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận, TLNN chứa thuốc lá nên là sản phẩm thuốc lá. Do vậy, TLNN đã được WHO khuyến nghị quản lý theo khung pháp lý hiện hành của nước sở tại áp dụng đối với các sản phẩm thuốc lá (như thuốc lá điếu, xì gà …), và tách bạch hoàn toàn với TLĐT.

Ở góc độ pháp lý, nhắc lại nội dung của Luật PCTHTL năm 2012, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư Pháp phân tích: Khái niệm “thuốc lá” được định nghĩa là “sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào” và cũng bao gồm “các dạng khác”, điều mà các nhà làm luật đã dự trù cho những thay đổi trong tương lai…

Ông Trần Thành Trung - Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm - Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương)

Tuy nhiên, các đại biểu cũng nhấn mạnh, thực tế hiện nay với quan điểm bảo vệ sức khỏe toàn dân, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết cấm các loại sản phẩm thuốc lá mới. Do đó, theo ông Lê Đại Hải, trách nhiệm của các bộ ngành liên quan là cần thể chế hóa chính sách của Đảng, Quốc hội thành pháp luật.

“Đầu tiên là sửa Luật PCTHTL. Song song đó, sửa danh mục của Luật Đầu tư, gồm 2 danh mục: Hàng hóa bị cấm và hàng hóa được phép kinh doanh có điều kiện. Theo đó, sửa điều khoản ‘thuốc lá là sản phẩm kinh doanh có điều kiện, trừ TLĐT, TLNN’; và đưa TLĐT, TLNN vào danh mục cấm. Tiếp theo là Luật quản lý ngoại thương cần đưa các sản phẩm này vào danh mục cấm xuất nhập khẩu”, ông Hải làm rõ các quy trình sửa các luật liên quan để hoàn thiện thể chế trong việc thực thi Nghị quyết 173.

Công cụ pháp lý hữu hiệu bảo vệ sức khỏe người dân

Đề cập đến vấn đề điều chỉnh Luật PCTHTL, tại tòa đàm, ông Trần Thành Trung, Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm - Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cũng nhấn mạnh, cần điều chỉnh các luật và văn bản quy phạm pháp luật liên quan để phân biệt tách bạch giữa các nhóm thuốc lá mới, nhằm đưa Nghị quyết 173 đi vào thực tiễn. Hiện nay, Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế và Bộ Tư pháp để sớm đưa ra định nghĩa về hai loại sản phẩm này, tạo cơ sở pháp lý cho công tác quản lý đồng bộ về thể chế và minh bạch.

Theo thông tin từ các đại biểu tại tọa đàm, trên thị trường hiện nay tồn tại nhiều chủng loại thuốc lá mới đa dạng, phức tạp, trong đó có cả sản phẩm lai tạo giữa 2 dòng sản phẩm TLĐT và TLNN. Do đó, việc phân biệt rõ TLNN, TLĐT, và các sản phẩm lai là rất quan trọng. Điều này sẽ giúp cho việc quản lý hiệu quả, gắn liền với thực tiễn, cũng như không gây nhầm lẫn về mức độ nguy hại của từng loại sản phẩm lên sức khỏe người dân.

Trước câu hỏi trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều biến động, bao gồm xung đột thương mại và các rào cản về thuế quan, việc áp dụng lệnh cấm đối với thuốc lá mới có thể gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, ông Trần Thanh Trung cho hay, theo số liệu từ đại diện Bộ Công Thương, báo cáo từ UBND các tỉnh cho thấy hiện có khoảng 20 doanh nghiệp đang tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện thuốc lá mới tại Việt Nam, chủ yếu hoạt động dưới hình thức hợp đồng gia công xuất khẩu với đối tác nước ngoài...

“Hiện Bộ Công Thương đã có đề xuất với Chính phủ về việc đảm bảo quyền lợi, lợi ích hợp pháp cho các nhà đầu tư nước ngoài”, ông Trung cho hay.

Ngoài ra, ông Lê Đại Hải phân tích thêm, đối tượng chịu tác động từ lệnh cấm cũng bao gồm cả ngành Du lịch. Cụ thể là nhiều du khách nước ngoài có thói quen và được phép dùng thuốc lá mới tại nước sở tại, khi đến Việt Nam bị thu hồi, tịch thu sản phẩm thì sẽ cân nhắc về khả năng quay lại.

Do vậy, ông Hải khuyến nghị: “Vấn đề chính sách cần cân nhắc đa dạng góc nhìn, từ tác động kinh tế, đồng bộ hệ thống pháp luật và hài hoà lợi ích các bên để đưa ra giải pháp tối ưu nhất”.

Bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ, Giám sát và Phản biện xã hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chia sẻ tại tọa đàm

Đề cập nội dung này, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ, Giám sát và Phản biện xã hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thông tin, “dưới góc độ cơ quan giám sát phản biện xã hội, góc độ của xã hội, góc độ người tiêu dùng, mục tiêu bảo vệ sức khoẻ cộng đồng của Nghị quyết 173 là đúng đắn.

Bà Nguyễn Quỳnh Liên cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá và thận trọng xem xét tác động toàn diện đến các nhóm đối tượng liên quan, đặc biệt người tiêu dùng, khi hơn 18 triệu người hút thuốc lá tại Việt Nam đang có xu hướng chuyển sang thuốc lá mới. Nếu xác định thuốc lá mới thuộc nhóm thuốc lá, cần có định nghĩa rõ ràng để thống nhất trong quản lý, tránh tình trạng người tiêu dùng và các cơ quan thực thi nhầm lẫn khái niệm về các sản phẩm này.

Vì vậy, từ góc độ hoàn thiện thể chế, cần sớm rà soát, điều chỉnh đồng bộ giữa các đạo luật liên quan như Luật PCTHTL, Luật Đầu tư, Luật Quản lý ngoại thương và các văn bản hướng dẫn thi hành... đồng thời lấy ý kiến đa chiều từ các bên liên quan. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ giữa các văn bản pháp lý, và dung hòa quyền lợi giữa các bên. Đây sẽ là công cụ pháp lý hữu hiệu trong việc bảo vệ sức khỏe của người dân, phòng chống buôn lậu thuốc lá mới, cũng như đảm bảo sự thống nhất về thể chế trong việc ứng xử các sản phẩm thuốc lá.