Di sản văn hóa Việt: Tự hào và phát huy

Tự hào giữa một miền di sản văn hóa

Cho tới nay, Việt Nam đã có rất nhiều công trình văn hóa được cả thế giới công nhận và tôn vinh. Đây là niềm tự hào của người Việt Nam với những gì cha ông để lại và được thiên nhiên ưu ái trao tặng.

Mới đây nhất, nhân dân Nam Bộ hân hoan đón bằng công nhận Đờn ca tài tử là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đờn ca tài tử là loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ, là một dòng nhạc dân tộc độc đáo được sáng tạo dựa trên dòng nhạc lễ, nhã nhạc cung đình và những giai điệu ngọt ngào sâu lắng của dân ca 2 miền Trung – Nam. Đây là loại hình nghệ thuật kết hợp tinh tế giữa đàn và ca do những người bình dân, thanh niên nam nữ nông thôn Nam Bộ hát ca sau những giờ lao động. Đờn ca tài tử Nam Bộ không chỉ có vai trò đặc biệt trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Nam Bộ mà còn góp phần quan trọng làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam, góp phần tạo nên sự giao lưu đa dạng cần thiết của văn hóa dân tộc và văn hóa nhân loại.

Đờn ca tài tử là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại

Tháng 11/2005, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại. Tồn tại hàng ngàn đời nay trên mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ, nghệ thuật cồng chiêng luôn được gìn giữ và phát triển. Cồng chiêng Tây Nguyên rất đa dạng, phong phú, đã đi vào sử thi Tây Nguyên để khẳng định tính trường tồn của loại nhạc cụ này.

Cố đô Huế không chỉ tự hào là nơi lưu giữ hàng trăm ngôi chùa cổ kính với những kiến trúc cung đình lộng lẫy vàng son, mà còn tự hào được song hành cùng một lúc hai di sản văn hóa thế giới - vật thể và phi vật thể - đã giúp vùng đất này trở thành một hiện tượng văn hoá độc đáo của Việt Nam và toàn thế giới. Tồn tại trong suốt 10 thế kỷ qua, Nhã nhạc cung đình Huế là tinh hoa văn hóa được cô đọng lại dưới triều Nguyễn. Loại hình nghệ thuật này đã được công nhận là kiệt tác phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại.

Quần thể di tích cố đô Huế

Vượt qua hơn 400 kỳ quan từ hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, Vịnh Hạ Long là địa danh không chỉ 2 lần được UNESCO chính thức công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, mà còn được ghi nhận là một trong bảy kỳ quan thiên nhiên mới của thế giới. Vịnh Hạ Long là một di sản độc đáo, là tác phẩm nghệ thuật hoàn mỹ do thiên nhiên ban tạo cho nước ta.

Bảo tồn và phát huy

Ngày càng nhiều các di sản Việt Nam được UNESCO công nhận cho thấy việc gìn giữ và phát triển văn hóa lâu đời luôn là mối quan tâm lớn của toàn xã hội. Tuy nhiên, trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc đang còn thiếu nhiều sự chuẩn mực.

Xu hướng thương mại hóa nghệ thuật dân tộc đang lan ra trên khắp các sân khấu biểu diễn. Các loại hình nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, cải lương, quan họ, dân ca kịch hát ngày càng ít người nghe. Để thu hút khán giả, nhiều đơn vị tổ chức nghệ thuật đã tự cách tân, làm mới các loại hình nghệ thuật truyền thống bằng cách pha âm nhạc hiện đại lẫn tuồng, chèo, cải lương; hay cách điệu thái quá phục trang biểu diễn. Không gian cồng chiêng Tây Nguyên sau khi được UNESCO công nhận, đã cho ra đời rất nhiều những “dị bản” phục vụ khách du lịch; Quan họ với Hội Lim đang ngày càng bị lạm dụng trở nên lộn xộn với nạn “ngả nón xin tiền”, tổ chức để lấy kỷ lục. Dân ca quan họ độc đáo với lối hát giao duyên, trữ tình không cần dùng nhạc đệm hay bất kỳ kỹ thuật âm thanh nào. Tuy nhiên để trẻ hóa, dân ca quan họ đang vô tình trở thành “quan họ hóa sân khấu” - lên sân khấu biểu diễn có hệ thống âm thanh phóng đại và có dàn nhạc đệm, kể cả nhạc điện tử. Tất nhiên, hình thức hiện đại hóa này có thể phù hợp với khán giả trẻ hơn nhưng đã vô tình phá vỡ bản sắc dân gian, truyền thống.

Trong thời gian qua, vấn đề bảo tồn và phát huy di tích, di sản còn nhiều tồn tại. Công chúng vô cùng bức xúc với những hành động làm xâm hại di tích trong công cuộc bảo tồn di sản hiện nay. Phần lớn các di sản khi được công nhận đều bị đem ra khai thác lạm thu triệt để. Tình trạng ô nhiễm môi trường ở vịnh Hạ Long; khai thác ở cố đô Huế, phố cổ Hội An; hay như tu bổ, sửa sang di tích một cách tùy tiện... đang gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh rằng không xa nữa các di tích di sản sẽ không còn nguyên bản với giá trị thực của nó.
Di sản thế giới là danh hiệu của UNESCO trao cho các di tích của các quốc gia trên thế giới có giá trị nổi bật toàn cầu theo các tiêu chí nhất định nhằm tôn vinh các di sản văn hóa của nhân loại. Thêm một lần tự hào là thêm một lần trách nhiệm lớn đối với việc giữ gìn và phát huy những di sản quý báu. Hơn ai hết, bản thân mỗi chúng ta phải chọn cho mình cách ứng xử có văn hóa với những di sản văn hóa...

Nguyễn Hoài