Phát triển công nghiệp hỗ trợ để nâng vị thế ngành năng lượng Việt Nam

Doanh nghiệp cần nâng tầm tiếp cận chuỗi cung ứng toàn cầu

Chia sẻ tại toạ đàm “Mở hướng đi mới cho công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng” do tạp chí Công Thương tổ chức ngày 3/11, ông Chu Việt Cường - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết những năm gần đây Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế then chốt nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là lĩnh vực năng lượng.

Tiêu biểu phải kể đến như Nghị quyết số 23 năm 2018 của Bộ Chính trị về phát triển công nghiệp quốc gia, Quyết định số 68 năm 2017, Quyết định số 493 năm 2022, tiếp đó là Nghị định 205 năm 2025… đặt ra khuôn khổ chính sách, ưu đãi và yêu cầu nội địa hóa cụ thể, tạo nền tảng pháp lý rõ ràng cho công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng.

Theo ông Cường cũng như các chuyên gia tham gia toạ đàm, những chính sách này đã tạo khung pháp lý và định hướng rất rõ ràng, giúp các địa phương và doanh nghiệp có thể nhận được những chính sách ưu đãi, có cơ sở đầu tư, đổi mới về công nghệ, phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng như phát triển các kết cấu hạ tầng đồng bộ và hiện đại để từng bước giúp các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam có thể hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các chuyên gia tại toạ đàm “Mở hướng đi mới cho công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng”.

Tuy nhiên, điểm nghẽn hiện nay như các chuyên gia nhấn mạnh, nó nằm ở quy mô doanh nghiệp nhỏ, năng lực công nghệ, tài chính, nhân lực còn hạn chế và đặc biệt là cơ hội tiếp cận chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn còn hẹp.

Đề cập vấn đề này, TS. Vũ Văn Khoa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí, phân tích thẳng thắn: Hiện có khoảng hơn 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong công nghiệp hỗ trợ năng lượng, nhưng chỉ khoảng 300 doanh nghiệp tham gia được một phần vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các doanh nghiệp trong nước vẫn chủ yếu thực hiện ở các công đoạn giá trị gia tăng thấp, các cấu phần đơn giản, trong khi các cấu phần cốt lõi (tuabin, máy phát, hệ thống điều khiển…) phần lớn vẫn phải nhập khẩu.

Trong khi đó, ở góc độ doanh nghiệp trực tiếp triển khai dự án thủy điện, ông Lê Văn An - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Cơ điện Xây dựng - CTCP (Agrimeco), nhấn mạnh Agrimeco đã làm chủ thiết kế, thi công, lắp đặt nhiều thiết bị thủy điện chủ lực, tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng chi phí cho dự án. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn cảnh báo tình trạng nhà đầu tư chỉ nặng về tiêu chí giá, đánh giá chưa đúng năng lực kỹ thuật, dẫn đến cạnh tranh phá giá và rủi ro chất lượng.

“Hiện nay có nhiều nhà đầu tư năng lượng không có kiến thức chuyên môn sâu, nên khi đấu thầu không đánh giá được năng lực thực sự của nhà thầu từ khâu thiết kế, chế tạo, lắp đặt, không đặt tiêu chí kỹ thuật lên hàng đầu mà chỉ chuyên về chỉ tiêu giá, dẫn đến nhiều công trình đã xảy ra sự cố. Một hạn chế nữa là hiện nay do thiếu việc làm, nên các doanh nghiệp cạnh tranh không lành mạnh, hạ giá rất thấp, chất lượng công trình cũng không được đảm bảo”, ông An nói.

Doanh nghiệp nội mạnh về lao động kỹ thuật, yếu về vốn và công nghệ

Đánh giá về năng lực chế tạo cơ khí của các doanh nghiệp nội địa, tại toạ đàm các nhà nghiên cứu công nghiệp đều khẳng định: Năng lực chế tạo cơ khí của doanh nghiệp Việt Nam không yếu. Nhưng khả năng tham gia chuỗi cung ứng thiết bị năng lượng lại rất thấp. Vì thế, khi chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, điện gió, điện mặt trời, hydrogen, LNG… nhiều doanh nghiệp trong ngành năng lượng lại chưa nắm bắt kịp thời. Trong khi đó, những xu hướng này tạo ra yêu cầu đối với chuỗi cung ứng cơ khí công nghiệp hỗ trợ là sản phẩm cần tiêu chuẩn quốc tế, độ chính xác và độ bền cao.

Ông Lê Văn An - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Cơ điện Xây dựng - CTCP cho hay tiêu chuẩn quốc tế bắt buộc, yêu cầu hoạt động R&D (nghiên cứu và phát triển), ứng dụng vật liệu mới, tự động hóa, số hóa và thiết kế tham gia từ đầu vòng đời dự án đang trở thành điều kiện bắt buộc. Cơ hội mở ra nhưng chỉ những doanh nghiệp đủ nội lực mới trụ vững.

Trong khi đó, theo ông Chu Việt Cường - Giám đốc Trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp, Cục Công nghiệp, tỷ lệ nội địa hóa một số phân khúc như điện gió mới đạt khoảng 25 - 30%, năng lượng mặt trời 35 - 40%... con số này vẫn còn thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực. Các doanh nghiệp trong nước có điểm mạnh về lao động kỹ thuật dồi dào, nhưng yếu về vốn, công nghệ và thiết bị.

Cùng chung quan điểm trên, TS. Vũ Văn Khoa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí phân tích thêm, dung lượng thị trường nhỏ, tâm lý “an toàn” của các chủ đầu tư, tổng thầu EPC và rào cản tín dụng ràng buộc ODA/thiết bị ngoại… là yếu tố khiến doanh nghiệp nội khó chen chân vào chuỗi cung ứng các dự án quy mô lớn.

Tín hiệu tích cực đã có, khuôn khổ chính sách rõ ràng, doanh nghiệp nội đã có những bước tiến quan trọng, một số phân khúc đã làm chủ công nghệ. Nhưng bài toán lớn vẫn là năng lực nội tại doanh nghiệp, đặc biệt là hoạt động R&D, công nghệ lõi, nhân lực chất lượng cao và cơ chế chính sách buộc nội địa hóa theo lộ trình bắt buộc.

Đây là thời điểm “bản lề” nếu chính sách, thị trường, doanh nghiệp chuyển động đồng bộ, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành lớp doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ mạnh, làm chủ thiết bị năng lượng và từng bước nâng vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.