Ước vọng hồi sinh dòng tranh đỏ Kim Hoàng

Tôi về làng Kim Hoàng vào một buổi chiều cuối đông. Ngôi làng cổ vùng ngoại ô phía tây Hà Nội trong thời kỳ đô thị hóa đang rộn ràng không khí đón xuân. Sắc hồng đỏ của đào, sắc vàng  của những trái quất, trái cam ngập tràn dọc hai bên đường vào làng. Kim Hoàng là một trong ba làng thuộc xã Vân Canh huyện Hoài Đức từng nức tiếng bởi nghề làm tranh đỏ - tranh Kim Hoàng từ thế kỷ 19. Theo ông Nguyễn Văn Phóng - trưởng thôn Kim Hoàng, cứ vào mỗi dịp tết, các nghệ nhân trong phường in tranh đỏ Kim Hoàng lại in tranh cá chép, tranh gà, tranh lợn rồi mang  ra chợ bán. Chợ tranh lúc nào cũng đông vui, nhộn nhịp.

Tranh dân gian Kim Hoàng ngày xưa được gọi là tranh đỏ bởi thường được in trên giấy hồng điều. Làm tranh Kim Hoàng, các nghệ nhân chỉ sử dụng một bản khắc bằng gỗ thịt, gỗ mít hay vàng tâm để in nét đen lên giấy rồi dựa vào đó mà tự do chấm phá màu sắc theo cảm xúc riêng của mỗi người. Vì thế, mỗi bức tranh đều toát lên sự phóng khoáng và diện mạo riêng, dù cùng được in ra từ một bản khắc. Đề tài của tranh Kim Hoàng vừa đa dạng vừa mộc mạc, gần gũi đời sống con người như trâu, bò, gà, lợn, đời sống làng quê, cảnh ngày tết, ông Công, ông Táo. Đặc biệt, khác với các dòng tranh dân gian khác, trên góc trái mỗi bức tranh Kim Hoàng có những câu thơ Hán tự được viết theo lối chữ thảo. Cả thơ và hình vẽ tạo nên một chỉnh thể hài hoà, chặt chẽ cho tranh. Tất cả đều được các nghệ nhân thể hiện với mong muốn ai treo tranh sẽ được các vị thần phù hộ, nhà sẽ có nhiều trâu bò, sung túc, ấm no…

58428

Tranh Kim Hoàng bắt đầu làm từ rằm tháng Một cho đến giáp tết. Thời tiết giá rét làm cho phẩm pha vào keo sẽ đông quánh, vì thế bát màu phải đặt trên bếp nóng. Những ngày giáp tết, không khí làm tranh lại càng nhộn nhịp ở các gia đình, mọi người làm việc tất bật, làm ngày rồi tối đến lại chong đèn ba dây mà chấm phẩm, để sớm mai có tranh đi chợ bán.  Sau một tháng làm tranh, đến ngày rằm tháng Chạp thì phường làm lễ thánh sư, sau đó mới mang tranh đi bán. Mỗi chợ có khoảng năm, mười chiếu tranh. Có gia đình chiếm những hai chiếu.

Đáng tiếc thay, nay dòng tranh dân gian này chỉ còn trong ký  ức. Đó là lời chia sẻ của ông Nguyễn Tuấn Thành – cán bộ quản lý văn hóa xã. Bài toán khôi phục làng nghề làm tranh không hề đơn giản. Bởi theo ông Thành: "Không có kinh phí, hơn nữa nghệ nhân giờ chẳng còn ai. Giá tranh rẻ, công sức bỏ ra không xứng đáng."

Từng có một thời hoàng kim song giờ đây, làng Kim Hoàng không còn giữ được một bản khắc cổ bằng gỗ nào bởi bão lũ, mối mọt, mai mốt theo thời gian khiến những gì thuộc về dòng tranh một thời nổi danh nay chỉ còn lại hoài niệm. "Rất tiếc vì những cái cổ xưa không thể gìn giữ được. Mong mỏi, ý định khôi phục của dân làng thì nhiều lắm nhưng khó có thể đáp ứng", ông Nguyễn Văn Phóng ngậm ngùi.

Nguyễn Hoài