Lễ cúng trâu ở chốn mù sương
Bản nghèo cheo leo lưng núi
Nằm chênh vênh bên dãy Hoàng Liên Sơn, Mù Cang Chải là huyện vùng sâu, vùng xa nhất của tỉnh Yên Bái, một mạn giáp Lào Cai, mặt kia tựa vào Sơn La. Toàn bộ các xã trong huyện đều có độ cao trung bình 800 mét, cao nhất là đỉnh Nậm Khắt hơn 2.000 mét. Nhắc đến địa danh Mù Cang Chải không ít người nhớ ngay đến đặc sản nổi tiếng là gỗ pơ mu và mật ong rừng. Ngôi nhà ông trưởng bản Mù Sang nơi tôi ở nhờ cũng được làm đa phần bằng gỗ Pơ mu từ cái ngày ông mới lấy vợ, qua gần 60 năm đến giờ vẫn vững chãi và uy nghi. Hầu hết nhà cửa ở đây đều làm kín mít nên ban ngày trong nhà luôn tối mờ mờ, thỉnh thoảng người ta lại dùng gậy đẩy “tấm ngói” lệch sang bên để lấy ánh sáng. Cả bản chỉ có 2 cái máy phát điện chạy bằng sức nước dưới lòng khe, thành thử điện có nhưng yếu nên bà con bảo nhau tiết kiệm dành để xem ti vi hoặc nghe đài.
Cho đến thời điểm này, Mù Cang Chải có gần 5 vạn dân trong đó người Mông chiếm 90%. Dù là Mông Trắng, Mông Đen, Mông Hoa hay Mông Đỏ, họ đều coi Lồng Mù, Lồng Cống là đất tổ, khi chết phải chỉ đường cho linh hồn về đó. Ở chốn rừng xanh núi thẳm, người Thái, người Kinh lại quần cư dưới những vùng thấp dọc theo dòng Nậm Kim hay tập trung tại thị trấn. Người Mông thì vẫn giữ “nỗi niềm” từ thuở xa xưa, yêu rừng, yêu nương rẫy nên bản làng thường nằm cheo leo, nghiêng nghiêng lưng chừng núi.
58471
58472
Nhắc đến Mù Cang Chải nhiều, vậy mà phải đến tận hôm nay, khi hơi men đã chếnh choáng, già bản Mù Sang mới giải thích cho tôi biết vì sao huyện lại mang cái tên ấy. Hóa ra tên Mù Cang Chải được ghép từ tên của các xã đầu tiên đi theo cách mạng hồi kháng chiến chống Pháp. “Dân bản mấy đời tin theo Đảng, con cháu bây giờ vẫn vậy...” - ông cụ cười móm mém, thả những sợi khói thuốc vào màn sương lạnh. Dù ở tít tắp trên núi cao, người Mông cũng tự tạo ra được những “thương hiệu tinh xảo” cho cộng đồng mình đó là cách xếp đá làm ruộng bậc thang, cách kè nền nhà và cả cách rèn kim loại. Tôi đã từng chứng kiến ở lò rèn La Pán Tẩn, người ta khoan một thanh sắt thành nòng súng kíp nhờ sức nước, chế những lá đồng mỏng dính cho chiếc khèn réo rắt hay rèn ra con dao chém một nhát đứt đôi cây hóp. Cương, cường, độc lập, khó pha trộn, người Mông một mực xử thế theo nếp nhà, nếp bản. Hoàn cảnh có thay đổi chứ cái tính, cái thói quen thì không thể thay đổi...
Cuối năm cúng trâu cầu thịnh vượng
Dù đời sống kinh tế còn khó khăn nhưng đồng bào Mông ở Mù Cang Chải vẫn gìn giữ và phát huy những phong tục, tập quán tốt đẹp đã có từ ngàn đời nay đó có một tục lệ rất độc đáo mỗi dịp tết đến, xuân về đó là lễ cúng cống trâu cho các thần linh, ma trời, ma đất.
Người già trong bản kể rằng, ngày trước vào đúng dịp đã định của tháng cuối năm, những thanh niên khỏe mạnh sẽ buộc thật chặt con trâu được chọn để tế lễ vào cọc giữa sân, lấy sợi lanh dài, một đầu xâu vào mũi trâu, đầu kia dẫn thẳng vào trong nhà sàn chung của bản buộc vào bàn thờ. Xong khâu chuẩn bị, thầy cúng sẽ làm lễ giao con trâu sống cho ma trời, ma đất. Thầy cúng khấn rằng: “Nay con trâu béo tròn như tảng đá núi là của các ngài, các vị bô lão trong bản đã dắt tới đây. Đây là con trâu khỏe nhất rừng, to nhất bản, có cặp sừng chọi bụng trời, chân đạp lở núi, đuôi trâu quét đổ lá đa. Nay kính mời các ngài, các vị tới nhận lễ cho. Khi đến nhận lễ, các ngài, các vị nên mời từ ma cụ, kỵ, cha, mẹ, anh, em, chú, bác, con cháu đến cùng nhận. Các ngài nhận lấy vật sống từ mũi, mắt, tai, sừng, đầu, thân, bốn chân, đuôi, móng của con trâu béo bự cho đầy đủ…”. Khi cảm thấy các thần linh đã nhận rồi (gieo được đài) thì thầy cúng sẽ tự đi bẻ lấy bất kỳ một thứ lá cây gì (trừ lá nán và lá ngón) đem vào để xua đuổi hồn vía của con trâu về với chủ cũ của nó và cho phép dân bản xẻ thịt. Người thanh niên có thân hình vạm vỡ nhất sẽ được cầm búa bổ nhát đầu tiên vào đầu trâu, những người khác thì bê chậu nước, chảo nước xếp xung quanh con vật. Đúng lúc hiệu lệnh của thầy cúng vang lên, người cầm búa lao tới, giơ cao, bổ thẳng vào đầu trâu. Đến lúc con vật lăn đùng ra đất, mọi người cầm gáo múc nước hất tung vào con vật, hất tung lên trời, tung tóe ra bốn phía. Tất cả người dự lễ cùng hô thật to: “Hãy cứu sinh linh loài trâu, cứu sinh linh loài trâu”. Thực ra, nghĩa của câu hô này là nhân lúc con người hóa kiếp cho con trâu thì ai cũng phải hô to như vậy để cứu vớt cả sự sống của mình và người khác, đồng thời cùng lúc đánh thức tất cả sự sống của loài người đang bị lạc lõng, chìm ẩn ở cõi vĩnh hằng hãy trở về với cuộc sống thực hiện (theo quan điểm của người Mông thì ở thế giới âm con trâu chính là linh hồn của con người).
Khi dọn cỗ lễ vật, người ta chọn lấy đầu, đuôi, chân trâu bày lên bàn thờ đặt trong nhà sàn chung. Thầy cúng lại làm lễ dâng vật chín cho trời, đất. Ông ta đọc tiếp: “Lúc trước tôi đã giao cho các ngài, các vị vật sống, giờ đây những quân sai, quân khiến đã hóa kiếp con vật thành vật chín cả, các ngài, các vị đừng tham lòng, tham dạ nữa, hãy vui lòng nhận lấy phần ngon của mình. Bà con bản Mông chúng tôi chỉ biết cống nạp đầy đủ, chẳng biết phân chia. Các vị, các ngài tự biết, vậy các ngài, các vị hãy tự phân, tự chia cho công bằng, đầy đủ, đừng nên bỏ sót một ai. Người lớn đi thì phải dẫn theo người già, trẻ nhỏ cùng theo, có nhiều dùng nhiều, có ít dùng ít, cốt sao cho mọi người có vai vế đều có phần. Nhận phần rồi, các ngài phù hộ cho dân bản khỏe mạnh, không mắc bệnh tật gì, không gặp hoạn nạn, bão giông, lũ ống, lũ cuốn. Chúng tôi đi làm ăn các ngài phải đi trước mở đường, dẹp lối, bắc cầu xua đuổi gian tham, gian tà; giúp ngăn cản mọi điều thói hư, tật xấu, giúp chúng tôi một lợi, trăm lãi, làm ăn phát tài, phát lộc để rồi lại đến kỳ dân bản Mông lại lễ trọng ăn cống hàng năm không quên ơn...”.
Ngày nay, vào những dịp năm hết tết về, lễ cúng trâu đã được đổi mới, không còn rườm rà, tốn kém như xưa. Vật tế là con trâu có thể làm hình nộm tượng trưng, thay vào đó có thể làm thịt các con vật nhỏ hơn để lễ ăn cống vẫn duy trì tín ngưỡng mà không bị lạm dụng mê tín dị đoan. Nhưng có một điều không thể thay đổi đó là trong những dịp sinh hoạt chung trong bản cuối năm, bao giờ những người già cũng nhắc lại để thế hệ sau ghi nhớ. Già bản Mù Sang bảo: “Cái cách cuối năm kể chuyện, đầu năm nhắc việc là để cháu con ghi nhớ không quên truyền thống của tổ tiên, từ đó mà hăng say học tập, lao động sản xuất.
Nguyễn Trường
Nên xem
Người phụ nữ giàu lòng nhân ái
Luật quy định như thế nào về hành vi gian lận bảo hiểm?
Ngày 24/12: Giá dầu thế giới giảm nhẹ
Kiểm soát an ninh hàng không dịp Tết 2025
Đường vành đai 4 - Vùng Thủ đô được triển khai tới đâu?
Mở rộng tiêm phòng sởi cho trẻ dưới 9 tháng tuổi
Noel trong tôi
Tin khác
Vòng 17 Premier League: MU thua tơi tả, Liverpool thắng tưng bừng
Thể thao 23/12/2024 08:15
Bán kết AFF Cup 2024, Singapore vs Việt Nam: Văn Toàn không thi đấu
Thể thao 23/12/2024 06:13
Trận đấu Việt Nam và Singapore, vừa mở bán đã cháy vé
Thể thao 22/12/2024 16:19
Chờ đón tiếng dương cầm của Đặng Thái Sơn tại Nhà hát Hồ Gươm ngày 21/12
Âm nhạc 22/12/2024 10:15
Nguyễn Xuân Son lập cú đúp, đội tuyển Việt Nam có chiến thắng 5 sao
Thể thao 21/12/2024 22:32
Nhận định trận đấu Việt Nam vs Myanmar: Thắng nhẹ để vào bán kết
Thể thao 21/12/2024 11:46
Aston Villa vs Man City: Chủ nhà khó kiếm 3 điểm
Thể thao 21/12/2024 08:43
Tottenham vs Liverpool: Chiến thắng không hề dễ dàng
Thể thao 21/12/2024 08:42
NSND Trần Hiếu xúc động nhận Kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp biểu diễn âm nhạc Việt Nam"
Âm nhạc 20/12/2024 16:55
Á quân Giọng hát hay Hà Nội Đinh Xuân Đạt ra mắt MV đầu tay "Hoàn Kiếm"
Âm nhạc 19/12/2024 17:50