Với quyết tâm xây dựng đồng bộ hạ tầng khung, tạo liên kết và động lực phát triển Vùng Thủ đô trong giai đoạn tới, lãnh đạo 5 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Giang đã thống nhất khởi động lại dự án đường Vành đai 4. Hà Nội được đề cử giữ vai trò chủ trì lập quy hoạch, nghiên cứu, đầu tư toàn tuyến, đồng thời là cơ quan đầu mối thay mặt cho các địa phương lựa chọn, ký kết hợp đồng với nhà đầu tư đủ năng lực, kinh nghiệm, để thúc đẩy dự án sớm được triển khai, đồng bộ.

Trong xu thế phát triển của đất nước, việc đẩy mạnh liên kết vùng và tạo các động lực để phát triển vùng là yêu cầu tất yếu. Điều này đã được nêu rõ trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Để thực hiện tốt nhiệm vụ, ngày 6/5 vừa qua, lãnh đạo 5 tỉnh, thành phố gồm: Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Giang đã cùng đề xuất Chính phủ triển khai nhanh đường Vành đai 4 Vùng Thủ đô, với tổng chiều dài khoảng 98km.

Theo đề xuất này, ngoài quy hoạch chi tiết đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đường Vành đai 4 có thêm phương án quy hoạch xây dựng phần đường cao tốc trên cao thay cho tuyến mặt đất quy mô 4-6 làn xe. Mặt cắt ngang tuyến Vành đai 4 khoảng 120m, thành phần gồm đường đô thị đi bằng bên dưới, xây dựng các trụ đường cao tốc trên cao trong phạm vi dải phân cách giữa của tuyến đường; đoạn Vành đai phía Tây và một đoạn tuyến Vành đai phía Đông có đường sắt Quốc gia đi trên cao, xây dựng trong dải đất rộng khoảng 30m; 90m còn lại xây dựng đường đô thị đi phía dưới và đường cao tốc trên cao.

Việc đền bù giải phóng mặt bằng thực hiện một lần bằng vốn đầu tư công. Cùng với đó, thay vì tách thành các dự án độc lập, đầu tư theo địa phận của từng địa phương, các tỉnh thống nhất sẽ triển khai toàn tuyến, nhằm bảo đảm tính kết nối. Theo tính toán, phương án đầu tư và tổng mức đầu tư của dự án nếu là cao tốc đi bằng khoảng 105.000 tỷ đồng, đi trên cao toàn tuyến khoảng 135.000 tỷ đồng (đã gồm 2 cầu lớn vượt sông Hồng).

So sánh phương án 1 (tuyến đi trên mặt đất với quy mô mặt cắt ngang đường rộng 120m theo phương án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt) với phương án 2 (đề xuất nghiên cứu xây dựng đường cao tốc trên cao), Phó Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Đức Nghĩa cho rằng, phương án 1 có ưu điểm là quy mô mặt cắt ngang đủ lớn để bố trí tuyến đường sắt quốc gia vành đai trong thành phần đường; thi công xây dựng đơn giản, chi phí xây dựng công trình thấp; tổ chức các nhánh tách, nhập đường cao tốc từ đường gom thuận lợi.

Tuy nhiên, phương án này có nhược điểm là quy mô chiếm dụng đất lớn (riêng trên địa bàn Hà Nội là 740ha); chi phí đền bù giải phóng mặt bằng lớn; kết nối giao thông đô thị hai bên tuyến đường phức tạp (phải xây dựng hầm chui hoặc cầu vượt, hoặc phải đi vòng đến các nút giao khác trên tuyến). Phương án 2 thi công xây dựng phức tạp, chi phí xây dựng công trình lớn song có nhiều ưu điểm. Cụ thể: Quy mô chiếm dụng đất thấp (giảm khoảng 1/4 tổng diện tích chiếm đất xây dựng tuyến đường); tổ chức giao thông đô thị kết nối hai bên tuyến đường thuận lợi do không phải xây dựng cầu vượt hoặc hầm; giảm phạm vi chiếm dụng đất tại các nút giao liên thông.

Đánh giá về đề xuất quy hoạch, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thể ủng hộ phương án đầu tư đường cao tốc đi trên cầu cạn toàn tuyến, bởi mặc dù mức đầu tư lớn hơn nhưng công năng sử dụng, ý nghĩa lâu dài và hiệu quả đầu tư cao hơn. Bộ Giao thông Vận tải sẵn sàng hỗ trợ hết sức về mặt kỹ thuật, kinh nghiệm và giải quyết các khó khăn, vướng mắc liên quan theo thẩm quyền. Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể, nếu không quyết tâm đẩy nhanh, làm sớm, nhất là công tác giải phóng mặt bằng, việc đầu tư tuyến đường Vành đai 4 càng khó khăn và giá cả đội lên rất cao. Để dự án triển khai thuận lợi, nên giao cho thành phố Hà Nội làm "tổng chỉ huy" đầu tư xây dựng. Đối với công tác giải phóng mặt bằng, mỗi địa phương chủ động thực hiện theo địa bàn quản lý.

Sớm có được một tuyến Vành đai liên vùng là mong mỏi của chính quyền và nhân dân các địa phương trong Vùng Thủ đô. Tuy nhiên, từ khi Thủ tướng Chính phủ có quyết định phê duyệt quy hoạch chi tiết vào năm 2011, đến nay, sau 10 năm, dự án vẫn nằm... trên giấy. Nguyên nhân chủ yếu là do tuyến đường Vành đai 4 được tách thành dự án độc lập theo từng địa phương. Quy mô tuyến đường khá lớn, trải dài qua nhiều địa bàn, tổng mức đầu tư lớn nên ngân sách địa phương không đủ khả năng cân đối thực hiện; kêu gọi đầu tư gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, việc các địa phương cùng thống nhất báo cáo Chính phủ đề cử thành phố Hà Nội giữ vai trò chủ trì sẽ tạo động lực để dự án được triển khai sớm và đồng bộ về quy hoạch.

Về kinh phí đầu tư, việc xây dựng toàn bộ tuyến đường bằng nguồn vốn ngân sách Nhà nước là khó khả thi. Gỡ điểm nghẽn này, các địa phương đề xuất đầu tư theo hình thức hỗn hợp giữa đầu tư công và đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Trong đó, toàn bộ phần cao tốc đi trên cao sẽ thực hiện 100% bằng hình thức PPP. Về cơ cấu nguồn vốn, Hà Nội dự kiến đề xuất Trung ương hỗ trợ kinh phí giải phóng mặt bằng khoảng 25.000 tỷ đồng cho 3 địa phương (gồm: Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh). Các địa phương có tuyến đi qua ưu tiên bố trí vốn ngân sách tham gia một phần kinh phí đầu tư xây dựng đoạn đường dưới thấp. Toàn bộ kinh phí còn lại (ngoài phần kinh phí Trung ương và địa phương cân đối bố trí, khoảng 50%) là phần vốn của nhà đầu tư.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn cho biết, hiện nay, ùn tắc giao thông do dân số và phương tiện gia tăng nhanh chóng đã tạo sức ép cho đô thị trung tâm. Đường Vành đai 4 trong hệ thống vành đai cao tốc liên Vùng Thủ đô có 3 tỉnh, thành phố trực tiếp và 2 tỉnh gián tiếp. Việc thành phố Hà Nội thống nhất với Bộ Giao thông Vận tải và các tỉnh, thành phố trong Vùng Thủ đô về phương án xây dựng đường Vành đai 4 là vô cùng quan trọng; giúp hướng tới điều hòa hệ thống giao thông trung tâm, tạo không gian kết nối với các đô thị vệ tinh, các tỉnh kề cận trong vùng.

Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng cho rằng, Dự án đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 có ý nghĩa rất lớn, không chỉ khắc phục tình trạng quá tải về giao thông, giúp mở rộng không gian, nguồn lực phát triển, khả năng liên kết, giao thương hàng hóa với các tỉnh lân cận trong Vùng Thủ đô cũng như Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, mà còn giúp Thủ đô Hà Nội và các tỉnh: Hưng Yên, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Giang... từng bước hoàn thiện hệ thống giao thông theo quy hoạch, từ đó thu hút đầu tư phát triển mạnh mẽ; góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương theo tinh thần Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ các tỉnh, thành phố đã đề ra. Vì thế, ngay lúc này các đơn vị cần vào cuộc với một quyết tâm cao nhất.

Trong bối cảnh hiện nay, tuyến đường Vành đai 3 đã cơ bản hoàn thành nhưng đã thực sự quá tải (hiện nay mật độ lưu lượng giao thông rất lớn, gấp khoảng 2,5 lần so với lưu lượng tiêu chuẩn vào các khung giờ cao điểm tại các lối lên, xuống thường xảy ra tình trạng ùn tắc kéo dài; tình trạng ùn tắc giao thông thường xảy ra khi có sự cố hoặc khi lưu lượng giao thông gia tăng đột biến vào các ngày nghỉ và dịp Lễ, Tết); nhu cầu vận tải hàng hóa, hành khách liên tỉnh từ các tỉnh phía Nam đi các tỉnh phía Bắc, cũng như các tỉnh phía Tây và ngược lại quá cảnh qua Hà Nội hiện nay chủ yếu thông qua tuyến đường Vành đai 3 (khoảng cách từ Vành đai 3 đến Vành đai 4 trung bình gần 10km); các cửa ngõ giao thông, đầu mối giao thông ra vào Thành phố, các nút giao giữa các trục hướng tâm với đường Vành đai 3 hiện nay thường xuyên xảy ra tình trạng ùn tắc giao thông mà điển hình là khu vực cửa ngõ phía Nam Thành phố.

Quy hoạch đường Vành đai 4 theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, là tuyến vành đai giao thông đối ngoại có tính chất kết nối liên vùng thuộc Vùng Thủ đô và được khép kín theo tiêu chuẩn đường cao tốc để kết nối các cao tốc, quốc lộ hướng tâm để phát huy hiệu quả các tuyến đường này; góp phần giảm tình trạng ùn tắc giao thông khu vực đô thị trung tâm của Thủ đô Hà Nội và tạo điều kiện phát triển kinh tế xã hội Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và vùng Đồng bằng sông Hồng.

Cụ thể, quy hoạch đường Vành đai 4 gồm: Phần tuyến phía Bắc Quốc lộ 18 (khoảng 31,6km), hướng tuyến đi trùng cao tốc Nội Bài - Hạ Long. Đoạn qua địa phận thành phố Hà Nội (khoảng 56,5km), điểm đầu tại lý trình khoảng Km3+695 trên đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai, tại xã Thanh Xuân, huyện Sóc Sơn, tuyến đi theo hướng Tây - Nam giao Quốc lộ 2 tại xã Thanh Xuân và tiếp tục qua khu đô thị mới Mê Linh, vượt sông Hồng tại vị trí cầu Hồng Hải giao với Quốc lộ 32 tại xã Đức Thượng, huyện Hoài Đức và qua Đại lộ Thăng Long tại Km12+ 600, giao cắt Quốc lộ 6 tại phường Yên Nghĩa, quận Hà Đông, đi theo hướng Đông - Nam, giao Quốc lộ 1A và đường Pháp Vân - Cầu Giẽ tại xã Văn Bình, huyện Thường Tín, vượt sông Hồng bằng cầu Mễ Sở tại vị trí cách phà Mễ Sở khoảng 1km về phía thượng lưu. Đoạn qua địa phận tỉnh Hưng Yên (khoảng 20,3km) bắt đầu từ cầu Mễ Sở, qua điểm giao Quốc lộ 5 tại khoảng Km17-900, cách trạm thu phí Quốc lộ 5 khoảng 150m về phía Hà Nội và giao vượt qua đường sắt Hà Nội - Hải Phòng tại khoảng giữa thôn Ngọc và ga Lạc Đạo, xã Lạc Đạo, huyện Văn Lâm, sau đó rẽ phải đi theo hướng Đông sang địa phận huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Đoạn qua địa phận tỉnh Bắc Ninh (khoảng 21,2km), từ vị trí giáp ranh với tỉnh Hưng Yên, giao Quốc lộ 38 tại xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, tiếp tục theo hướng Bắc vượt sông Đuống tại trị cách cầu Hồ (trên Quốc lộ 38 hiện tại) khoảng 1km về phía hạ lưu; điểm cuối tuyến tại khoảng Km35–300 trên đường cao tốc Nội Bài - Hạ Long.

Theo Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn, việc đầu tư phát triển tuyến đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô nhằm giải quyết cơ bản việc phân luồng giao thông từ xa theo các hướng để phương tiện giao thông liên tỉnh không phải đi xuyên tâm, giảm lưu lượng qua khu vực đô thị trung tâm; giảm tải áp lực giao thông cho tuyến đường Vành đai 3 hiện tại; Tăng cường khả năng kết nối giao thông liên vùng giữa Hà Nội với các tỉnh trong khu vực Vùng Thủ đô; từng bước hoàn thiện quy hoạch giao thông Thủ đô, quy hoạch giao thông các tỉnh Hưng Yên và Bắc Ninh thuộc quy hoạch xây dựng Vùng Thủ đô đã được phê duyệt.

Ông Tuấn cũng cho biết, tuyến đường Vành đai 4 hình thành sẽ tạo điều kiện phát triển đô thị trung tâm hoàn chỉnh và chuỗi đô thị trong khu vực giữa Vành đai 3 và Vành đai 4, tạo sức hút giãn mật độ dân cư khu vực trung tâm đô thị; phát triển chuỗi 5 đô thị vệ tinh (Sóc Sơn, Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai, Phú Xuyên), kết nối chùm đô thị thành phố Hà Nội và các khu vực đô thị, công nghiệp vùng Thủ đô Hà Nội; kết nối giao thông giữa Cảng hàng không quốc tế Nội Bài với các tỉnh, thành phố trong vùng Thủ đô; phát triển đô thị, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, kinh tế đô thị và nông thôn khu vực Thủ đô và các tỉnh vùng Thủ đô. Đặc biệt, việc đầu tư tuyến đường Vành đai 4 sẽ tạo cơ sở thực tiễn, khả thi triển khai lập quy hoạch chi tiết hai bên tuyến để phát triển quỹ đất, tạo nguồn lực đầu tư phát triển.

Tại báo cáo số 262-BC/BCS ngày 5/5/2021 của Ban cán sự Đảng Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội nêu rõ: Nhà nước thực hiện công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng 1 lần theo đúng chỉ giới đường đó (B120m) bằng vốn đầu tư công; Đầu tư nối thông toàn tuyến, không chia nhỏ thành các đoạn để đầu tư đồng bộ nhằm đảm bảo tính kết nối và hiệu quả đầu tư; Cần có 1 cơ quan đơn vị đứng ra chủ trị đầu tư toàn tuyến để đảm bảo khớp nối đồng bộ quy mô, các yếu tố kỹ thuật đồng nhất trên toàn tuyến.

Về quy hoạch, Hà Nội đề xuất nghiên cứu thêm phương án xây dựng phần đường cao tốc là cầu cạn trên cao thay cho việc đi bằng hiện nay, với quy mô 4-6 làn xe cao tốc (tương tự phương án đã đầu tư đường cao tốc trên cao của tuyến đường Vành đai 3 hiện nay); thành phần mặt cắt ngang gồm đường đô thị đi bằng bên dưới, xây dựng các trụ đường cao tốc trên cao trong phạm vi dải phân cách giữa của tuyến đường đoạn Vành đai phía Tây và một đoạn tuyến Vành đai phía Đông có đường sắt quốc gia đi trên cao, xây dựng trong dải đất rộng khoảng 30m (bên phía Tây đoạn Vành đai 4 phía Tây/Hà Nội; một phần phía Đông đoạn Vành đai 4 phía Đông/Hưng Yên), 90m còn lại xây dựng đường đô thị đi phía dưới và đường cao tốc trên cao trong phạm vi dải phân cách giữa của tuyến đường; Đồng thời tổ chức lập Quy hoạch chi tiết hai bên tuyến đường (thực hiện Luật Thủ đô, Luật Quy hoạch đô thị) phạm vi ranh giới quy hoạch trung bình khoảng 200m - 300m triển khai cụ thể hóa hệ thống quy hoạch phân khu đô thị phía Đông Vành đai 4 và định hướng điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô phía Tây Vành đai 4 phù hợp khả năng phát triển đô thị.

Qua rà soát tính toán sơ bộ để đầu tư toàn tuyến Vành đai 4 (L=98Km): Kinh phí đầu tư xây dựng theo phương án cao tốc đi bằng khoảng 105.000 tỷ đồng; phương án cao tốc đi trên cầu cạn toàn tuyến khoảng 135.000 tỷ đồng (đã bao gồm 02 cầu lớn vượt sông Hồng); Kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư giải phóng mặt bằng theo chỉ giới 120m khoảng 25.000 tỷ đồng (trong đó Hà Nội khoảng 16.000 tỷ đồng, Hưng Yên khoảng 3.500 tỷ đồng, Bắc Ninh khoảng 5.500 tỷ đồng).