Nơi lưu giữ kỷ vật một thời khói lửa

Từ ký ức đến ý tưởng và hiện thực

Chúng tôi tìm đến Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày (thôn Nam Quất, xã Nam Triều, huyện Phú Xuyên, Hà Nội) vào một ngày trung tuần tháng năm. Tại Bảo tàng, từng đoàn khách lặng lẽ xếp hàng thắp nén hương thành kính tri ân các Anh hùng, liệt sĩ đã hy sinh trong các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.

Trở về sau chiến tranh, ông Lâm Văn Bảng luôn trăn trở lập Bảo tàng sưu tầm các hiện vật để tri ân đồng đội và tố cáo tội ác của chiến tranh.

Với tâm nguyện để tưởng nhớ đồng đội đã hy sinh, lên án chiến tranh, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ về lòng kiên trung, dũng cảm bảo vệ Tổ quốc của thế hệ cha ông, ông Lâm Văn Bảng đã dành 2.000m2 đất của gia đình để làm Bảo tàng. Trò chuyện cùng ông, chúng tôi càng thêm tự hào về thế hệ cha ông đã hy sinh xương máu để bảo vệ đất nước.

Nguyên là cựu tù binh Phú Quốc thời chống Mỹ cứu nước, trong thời gian 4 năm 8 tháng ông Bảng bị giam cầm và chứng kiến đồng đội của mình phải chịu đựng đòn roi tra tấn của kẻ thù, sống sót trở về, ông có ý tưởng phải thành lập một nơi để lưu giữ những kỷ vật thời chiến tranh và tưởng nhớ, tri ân các đồng đội đã ngã xuống. Ông Bảng đi khắp mọi miền đất nước, tìm kiếm các di vật chiến tranh từ đồng đội và gia đình các liệt sỹ còn lưu giữ.

Chia sẻ về lý do thành lập Bảo tàng, ông Lâm Văn Bảng cho biết, nhập ngũ năm 1965, trong chiến dịch Mậu Thân năm 1968, ông bị thương và bị giặc bắt. Trong nhà tù của địch, ông chứng kiến nhiều đồng đội chịu đòn roi tra tấn tàn bạo của kẻ thù, chấp nhận hy sinh vẫn một lòng bảo vệ Đảng, bảo vệ cách mạng.

“Trong nhà tù, khi chứng kiến đồng đội tôi, những người bị thương nặng ở đầu phải nằm ở ngoài hiên. Có những trận mưa rào, tắc cống, chuột chui lên rất nhiều. Lũ chuột bò vào, cứ thế cắn chân, cắn tay đồng đội của chúng tôi. Đó cũng là lúc đồng đội tôi lần lượt ra đi. Đến tận bây giờ, những ngày trái nắng trở trời, trong đầu tôi, bên tai tôi vẫn văng vẳng những tiếng kêu rên đó…Giờ đây đất nước đã thanh bình, nhưng trong tôi vẫn không thể quên những hình ảnh bi thương mà hùng tráng đó, nên tôi muốn làm điều gì đó để tri ân đồng đội”, ông Bảng bộc bạch.

Ông cũng nhấn mạnh thêm, kể những điều rất thật trên có thể ở góc độ nào đó không phù hợp với thế hệ hiện tại, nhưng sự thật thì mãi là sự thật, phải kể, phải đề cập để thấy sự “kiên trung” của các chiến sĩ cách mạng ra sao.

Chính từ niềm trăn trở đó, khi trở về quê hương ông cùng các cựu chiến binh bắt đầu thực hiện sưu tầm các hiện vật để trưng bày tại Bảo tàng. Ông Bảng tập hợp một số cựu tù Phú Quốc và các nhà tù khác, liên hệ với Ban liên lạc cựu tù ở các nơi để sưu tầm tài liệu, hiện vật. Để sưu tầm được các hiện vật, ông cùng các thành viên trong Bảo tàng phải bỏ công sức, thời gian đến gặp gỡ, thuyết phục các cựu chiến binh năm xưa.

Với ông mỗi hiện vật là một câu chuyện dài, có khi là cả bước ngoặt của cuộc đời. Ở tuổi xế chiều, di chứng của chiến tranh hoành hành trên da thịt, ông vẫn lặn lội khắp nơi, vào Nam, ra Bắc, tìm đến nhà các đồng đội cũ quyên góp đồ lưu niệm. Ông Bảng đã rất xúc động khi gặp lại ông Nguyễn Văn Phong (quê ở tỉnh Bắc Giang), gia tài quý giá nhất của ông Phong là chiếc hòm gỗ cũ kỹ. Trong chiếc hòm, ông nâng niu cất giữ quyển sách học chính trị viết bằng tay khi còn bị giam ở Phú Quốc. Hay câu chuyện về lá cờ Đảng vẽ trong nhà tù của ông Nguyễn Văn Dư ở huyện Thanh Oai, Hà Nội để lại trong ông những kỷ niệm khó quên.

“Chúng tôi đạp xe đến nhà ông Dư mười mấy lần để thuyết phục ông tặng lá cờ cho Bảo tàng. Lúc đầu ông ấy không đồng ý với nhiều lý do. Sau nhiều lần thuyết phục, lần cuối đến gia đình, tôi nói: “Nếu anh giữ lá cờ Đảng quý báu này thì chỉ mình anh và gia đình anh biết. Nhưng khi tôi đem về phòng truyền thống trưng bày thì sẽ có nhiều người biết đến. Thế hệ trẻ sẽ hiểu hơn về truyền thống cách mạng của thế hệ cha ông qua những kỷ vật như thế”. Sau đó gia đình ông quyết định tặng lá cờ cho Bảo tàng. Khi trao lá cờ cho tôi, cả ông và tôi cùng khóc, bởi với ông ấy lá cờ là cả cuộc đời. Những ngày trong nhà tù, khi địch khám xét, anh em cuốn lá cờ đặc biệt kia lại rồi nhét vào miệng mình, nhét vào khe nạng chống của người bị thương…”, ông Bảng nghẹn ngào kể lại.

Hoạt động với phương châm "4 tự"

Hiện nay, Bảo tàng đang trưng bày, lưu giữ hơn 5.000 hiện vật, hình ảnh, tư liệu, gần 6.000 cuốn sách thư viện tái hiện sự khốc liệt qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ của dân tộc ta và tinh thần bất khuất, kiên trung của các chiến sĩ cách mạng.

Điểm khác biệt ở nơi đây so với các Bảo tàng khác là hoạt động với phương châm 4 tự: Tự nguyện, tự túc, tự quản, tự chịu trách nhiệm. Hiện nay Bảo tàng có 12 thành viên tham gia hoạt động chính, đại đa số là các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày. Các thành viên tham gia làm việc tại Bảo tàng trên tinh thần tự nguyện, tình nghĩa với đồng đội đã hy sinh, họ hoạt động rất tích cực. Hàng năm Bảo tàng được Nhà nước hỗ trợ một khoản kinh phí nhỏ và hàng tháng ông Bảng vẫn dành khoản tiền trợ cấp thương binh của mình làm kinh phí hoạt động của Bảo tàng.

Trở về sau chiến tranh, ông Lâm Văn Bảng luôn trăn trở lập bảo tàng sưu tầm các hiện vật.

Với sự tận tâm của ông Lâm Văn Bảng và các đồng đội - những nhân chứng sống của một thời gian lao và hào hùng, Bảo tàng đã và đang có nhiều đóng góp trong việc lưu giữ hiện vật, là địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Hàng năm, Bảo tàng thu hút hàng nghìn khách trong và ngoài nước tới tham quan. Bảo tàng thường tổ chức các đợt triển lãm, trưng bày các hiện vật, tham gia các buổi nói chuyện chuyên đề giáo dục truyền thống cách mạng, ôn lại lịch sử dân tộc cho học sinh, sinh viên...

“Tất cả các thành viên của Bảo tàng mỗi người một việc đều rất nhiệt tình, tâm huyết, dành tình cảm đối với đồng đội đã hy sinh. Được gắn bó với Bảo tàng là niềm vui của tôi cũng như anh em cựu chiến binh. Hy vọng những câu chuyện, công việc mà chúng tôi đang làm sẽ lan tỏa và truyền lửa đến các thế hệ mai sau, tiếp bước cha ông, bảo vệ độc lập, tự do cho Tổ quốc”, ông Bảng chia sẻ.

Hiện nay, mặc dù đã và đang phát huy tốt vai trò gìn giữ, phát huy truyền thống cách mạng của dân tộc, tuy nhiên qua nhiều năm xây dựng, Bảo tàng đang bị xuống cấp, gặp khó khăn trong quản lý, lưu giữ và trưng bày hiện vật. Ông Lâm Văn Bảng và những người làm việc tại Bảo tàng đều mong muốn tiếp tục duy trì và phát huy hơn nữa các hoạt động của Bảo tàng, và mong nhận được sự quan tâm, tạo điều kiện hơn nữa từ các cấp chính quyền, để Bảo tàng có thể tu bổ trong thời gian tới. /.

Nguyễn Hoa