Rộng mở cho xuất khẩu nông sản

Bước đệm từ các Hiệp định thương mại tự do

Nhìn lại bức tranh xuất khẩu năm 2020 nổi lên những gam mầu sáng sủa nhất. Đầu tiên phải nói đến kim ngạch xuất khẩu của ngành gỗ với thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam bao gồm Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc. Gam màu tươi sáng tiếp theo thuộc về ngành hàng lúa gạo. Giá trị xuất khẩu gạo tăng mạnh ở các thị trường Indonesia (tăng 2,8 lần), Trung Quốc tăng 91,6%, nhìn chung giá gạo xuất khẩu bình quân năm 2020 đã tăng 12,9% so với năm 2019.

Các FTA sẽ là cơ hội để ngành nông nghiệp đạt mục tiêu xuất khẩu trong năm 2021

Ngành cao su cũng để lại nhiều ấn tượng trong năm 2020 khi đạt 1,75 triệu tấn với kim ngạch 2,38 tỷ USD. Các thị trường tiêu thụ lớn của Việt Nam là Trung quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc chiếm thị phần lần lượt là 76,8%, 3,7% và 2,1%. Tuy nhiên, khách quan mà đánh giá cũng còn nhiều nốt trầm trong xuất khẩu 2020. Trong đó, giá trị xuất khẩu rau quả trong năm chỉ đạt 3,26 tỷ USD, giảm 13% so với năm 2019. Các nước nhập khẩu rau quả của Việt Nam như Trung Quốc, Lào đều giảm về số lượng nhập khẩu.

Trong khi đó, xuất khẩu cà phê năm 2020 chỉ đạt 1,51 triệu tấn, với kim ngạch 2,66 tỷ USD, giảm 8,8% về lượng và 7,2% về giá trị. Xuất khẩu tiêu trong năm 2020, tăng 1,2% về lượng với 288.000 tấn nhưng lại giảm 6,8% về giá trị, với kim ngạch xuất khẩu đạt 666 triệu USD. Khả năng trong năm 2021, thị trường sản phẩm tiêu sẽ trầm lắng khi các yếu tố hỗ trợ giảm đi và do diễn biến xấu của dịch Covid-19 ở các nước nhập khẩu. Với sản phẩm điều cũng vậy, tăng 12,1% về lượng nhưng giảm 3% về giá trị so với năm 2019. Cuối cùng là mặt hàng thủy sản cũng chưa tìm thấy được sự tăng trưởng. Giá trị xuất khẩu cả năm 2020 đạt gần 8,4 tỷ USD, giảm 1,8% so với cùng kì 2019. Nhìn chung các thị trường nhập khẩu thủy sản của Việt Nam đều giảm, riêng có Mỹ, Trung Quốc và Nga có tăng so với năm 2019.

Về triển vọng xuất khẩu năm 2021: Kinh tế thế giới năm nay được dự báo là diễn biến phức tạp khó lường, thể hiện ở những xung đột thương mại, cạnh tranh thị trường, công nghệ, nhân lực chất lượng cao giữa các quốc gia ngày càng quyết liệt. Việc các quốc gia ban bố lệnh phong tỏa để làm chậm tốc độ lây lan của Covid-19 phần nào đã tạo ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng và luân chuyển thương mại giữa các nước. Trong đó Việt Nam là một nền kinh tế mở và xuất khẩu là một yếu tố quan trọng trong một quá trình phát triển của mình.

Nói như vậy để thấy rằng, năm 2021 không phải là không có những thuận lợi đối với chúng ta, nhu cầu nông sản thế giới sẽ tiếp tục tăng lên 15% vào năm 2029 do gia tăng dân số trong giai đoạn này. Tạo điều kiện rất tốt cho hàng hóa nông sản Việt Nam mở rộng thị trường, thúc đẩy xuất khẩu đi các nước. Mặt khác Việt Nam đã đang đàm phán kí kết và triển khai 16 Hiệp định thương mại tự do (FTAs) mở ra cho nông sản Việt cơ hội thâm nhập một số thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản, châu Âu và tham gia các chuỗi giá trị mới trong khu vực. Đó là cơ sở để ngành nông nghiệp dự báo mục tiêu phấn đấu của toàn ngành nông nghiệp năm 2021 là 42 Tỷ USD.

Giải pháp nào cho những mục tiêu đề ra

Để đạt được những mục tiêu đề ra, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn phải tiếp tục tổ chức đàm phán, mở cửa thị trường, tháo gỡ khó khăn, các rào cản thương mại, tổ chức xúc tiến quảng bá ở các thị trường lớn và tiềm năng, một khi dịch bệnh Covid-19 được kiểm soát. Tổ chức các hoạt động kết nối xuất khẩu, hỗ trợ giao thương tại các tỉnh biên giới trong nước nhằm đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa nông lâm thủy sản sang thị trường Trung Quốc. Tiếp tục đàm phán tháo gỡ khó khăn, giảm bớt các rào cản thương mại, mở cửa thị trường xuất khẩu cho các nông sản Việt Nam như hoa quả, được xuất khẩu chính ngạch trên thị trường được Việt Nam đã kí kết các FTA.

Bộ Công thương đề nghị hàng hóa Việt Nam xuất khẩu cần tạo ra sự khác biệt rõ nét của sản phẩm về cả chất lượng và hình thức. Việc một số nước trong đó có Trung Quốc đang tiếp tục thắt chặt công tác kiểm dịch an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc, có mã vùng trồng,… là những khó khăn mà các sản phẩm Việt Nam phải vượt qua trong thời gian tới. Các sản phẩm nông sản cần đa dạng trong xuất khẩu, có chế biến sâu để tăng thêm giá trị gia tăng cho các doanh nghiệp.

Riêng đối với khu vực Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện Khu vực (RCEP) thì thách thức lớn nhất là cần tăng tối đa khả năng cạnh tranh cho sản phẩm vì hầu hết các quốc gia trong khối đều có nhiều mặt hàng tương đồng (các nước trong ASEAN). Đối với thị trường Mỹ, với kim ngạch xuất khẩu rất lớn, họ đang gia tăng các hàng rào kĩ thuật đối với các nhóm hàng thủy sản, hồ tiêu và các sản phẩm gỗ. Vì vậy, các doanh nghiệp cần chủ động có những giải pháp ứng phó linh hoạt.

Tất cả những thách thức trên trong xuất khẩu hàng nông sản trong năm nay đòi hỏi toàn ngành, các doanh nghiệp nông nghiệp phải đổi mới toàn diện các lĩnh vực, từ sản xuất dự trữ, chế biến, tiêu thụ, để tạo ra những sản phẩm đồng nhất về chất lượng, mẫu mã đẹp và giá trị gia tăng ngày càng cao hơn. Cần có sự ý thức chung tay hợp tác chia sẻ của từng hộ sản xuất hợp tác xã và doanh nghiệp có liên quan tới lĩnh vực xuất khẩu để hoàn thiện chuỗi xuất khẩu khép kín. Thực hiện tốt các yêu cầu về lao động môi trường và phát triển bền vững.

Cùng với đó, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ, xây dựng một nền kinh tế nông nghiệp xanh, tuần hoàn. Dịch Covid-19 chắc chắn sẽ còn những tác động lớn đến giao thương nông sản toàn cầu, chính vì vậy, toàn ngành nông nghiệp và các doanh nghiệp cần theo dõi chặt chẽ diễn biến của dịch để đưa ra các giải pháp phù hợp trong từng thời điểm, đảm bảo cho hoạt động xuất khẩu nông lâm thủy sản được thông suốt và hiệu quả trong năm 2021 và những năm tiếp theo.

Chăm lo đến nhiệm vụ xuất khẩu là đúng và rất quan trọng, song sản xuất nông nghiệp tạo ra quỹ hàng hóa phải đảm bảo hài hòa giữa xuất khẩu và đẩy mạnh tiêu thụ ở thị trường nội địa gần trăm triệu dân đầy tiềm năng. Nhất là khi Việt Nam là một trong những nước thành công trong các đợt chống dịch Covid-19 ở trong nước trong năm 2020 và đầu năm 2021, phát huy những kết quả đạt được trong nhiệm vụ xuất khẩu trong năm 2020 được sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ và các Bộ, ngành cùng sự nỗ lực chủ quan của các doanh nghiệp, hộ cá thể, hợp tác xã trong ngành nông nghiệp, chắc chắn chúng ta sẽ hoàn thành được mục tiêu mà Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn đề ra trong năm nay.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú