Hà Nội đẹp và nổi tiếng với nhiều di tích, danh lam thắng cảnh, là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, cái đẹp đó chưa thể trọn vẹn khi ở đâu đó vẫn còn xảy ra tình trạng di tích bị xâm hại bởi những hành vi thiếu ý thức của một bộ phận người dân, khách tham quan. Thủ đô Hà Nội, sau 5 năm triển khai thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng gắn với xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh đã và đang mang đến những thay đổi rõ nét. Các cấp hội phụ nữ Thủ đô đã tích cực vào cuộc để những hành động đẹp trong ứng xử với di tích, danh thắng được lan tỏa mọi lúc, mọi nơi.

Khu di tích Quốc gia đặc biệt Cổ Loa là hệ thống di tích có giá trị độc đáo về mặt kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ, gắn liền với các giai đoạn văn hoá của người Việt, bao gồm 7 điểm di tích mang nhiều giá trị về văn hoá, lịch sử. Ngày 27/9/2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ Cổ Loa là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đây là điểm Di tích lịch sử thu hút đông đảo khách tham quan, dụ lịch trong và ngoài nước đến thăm quan chiêm bái.

Quần thể di tích nằm rải rác, xen lẫn với trên 600 hộ dân thuộc phố chợ, thôn Chùa, thôn Mít quanh khu vực. Tại điểm di tích một số hộ dân kinh doanh tự phát còn tồn tại về vệ sinh môi trường, xử lý rác thải có lúc chưa mỹ quan, sạch đẹp, hệ thống cây xanh, cây hoa trang trí tại khu vực Đền, Đình, Am Mỵ Châu còn chưa phong phú, ấn tượng; chưa có hệ thống bảng biểu tuyên truyền về thực hiện bộ quy tắc ứng xử…

Trước thực trạng này, Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) huyện Đông Anh đã lựa chọn Di tích Quốc gia đặc biệt - Đền Cổ Loa, tại xã Cổ Loa để triển khai mô hình điểm “Danh lam thắng cảnh/Di tích lịch sử kiểu mẫu”.

Theo Chủ tịch Hội LHPN huyện Đông Anh Đỗ Thị Mỹ Linh, sau khi lựa chọn di tích để làm mô hình điểm, Hội LHPN huyện Đông Anh đã phối hợp với Đảng ủy, chính quyền cơ sở, Ban Quản lý Khu di tích Cổ Loa trực thuộc Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội, Hội LHPN xã Cổ Loa thực hiện khảo sát, đánh giá tình hình, đặc trưng của di tích.

Theo đó, Hội tập trung cho công tác vệ sinh môi trường, chỉ đạo hội phụ nữ xã Cổ Loa và 5 đơn vị trong cụm thi đua số 1 (Mai Lâm, Xuân Canh, Đông Hội, Tàm Xá, Vĩnh Ngọc) tập trung lực lượng tổ chức 5 đợt ra quân tổng vệ sinh môi trường toàn bộ Khu di tích, các trục đường chính dẫn vào khu di tích. Đầu tư trồng mới, chăm sóc 61 bồn cây xanh trên trục đường chính vào khu di tích với nhiều loại cây như cây lan chi, bảy sắc cầu vồng, hoa mười giờ….

Cùng với đó là nâng cao chất lượng công tác phân loại rác thải tới người dân và du khách. Hội đã phát động ngày hội chống rác thải nhựa thông qua việc thu gom chai nhựa, phế thải bằng nhựa, huy động cán bộ hội viên cùng tự tay thực hiện. Hội LHPN huyện đã hỗ trợ kinh phí 10 triệu đồng để thiết kế, thực hiện 9 thùng rác tái chế đặt tại các điểm trung tâm của khu di tích, nhằm tuyên truyền du khách đến với di tích bỏ vỏ của các loại đồ uống vào thùng rác tái chế. Số chai lọ nhựa được cán bộ hội thu gom thường xuyên để tiếp tục làm các thùng rác và đồ tái chế tại các điểm sinh hoạt cộng đồng nhằm lan tỏa thông điệp.

Với các hộ gia đình quanh khu vực di tích, Hội đẩy mạnh công tác tuyên truyền trên hệ thống truyền thanh thôn, xã và đông đảo cán bộ, hội viên phụ nữ thực hiện các quy tắc ứng xử nơi công cộng tại các di tích Đình, Đền, Chùa và các điểm di tích trên địa bàn xã; triển khai vận động, hướng dẫn và ký cam kết đến các hộ kinh doanh, các hộ gia đình đang sinh sống, bán hàng tại các khu di tích.

Tập trung nội dung ứng xử văn minh, lịch sự nơi di tích như: Luôn chào nhau bằng nụ cười, sẵn sàng nói cảm ơn, xin lỗi; ứng xử văn minh, lịch sự và thân thiện; trang phục phù hợp, không tạo dáng phản cảm để quay phim, chụp ảnh; giữ gìn vệ sinh môi trường, bỏ rác đúng nơi quy định; tôn trọng văn hóa, phong tục tập quán địa phương. Đặc biệt, không khắc, vẽ lên tường, tượng hay công trình kiến trúc; không phá cây xanh, hoa, cỏ, xâm hại cảnh quan; không chèo kéo, bám theo du khách…

Một phần việc vô cùng quan trọng nữa là lắp đặt biển bảng tuyên truyền về thực hiện Quy tắc ứng xử tại Di tích lịch sử kiểu mẫu tại tất cả các điểm chính của khu di tích. Mô hình đã mang lại màu sắc mới về môi trường, ứng xử văn minh nơi di tích, thắng cảnh. Mô hình không chỉ góp phần nâng cao ý thức của người dân trên địa bàn xã Cổ Loa, du khách thập phương, học sinh về thăm quan, trải nghiệm tại khu di tích, mà còn góp phần làm thay đổi diện mạo của di tích, danh lam thắng cảnh của Thủ đô.

Xã Dương Xá, huyện Gia Lâm có di tích Đền - Chùa Bà Tấm được xếp hạng Di tích lịch sử và nghệ thuật cấp quốc gia năm 1996. Tuy nhiên, một số khách du lịch có ý thức chưa tốt, không bỏ rác đúng nơi quy định gây mất mỹ quan khu di tích. Cùng với đó, cảnh quan trong di tích vẫn chưa đẹp xứng với danh Di tích lịch sử nghệ thuật. Cây cảnh, cây hoa được trồng rất nhiều tuy nhiên việc chăm sóc khó khăn, không đúng quy cách dẫn đến chưa đẹp, chưa xanh tốt.

Vì vậy, xã Dương Xá đã kết hợp với Hội LHPN huyện Gia Lâm triển khai mô hình “Khu di tích lịch sử/điểm du lịch kiểu mẫu” trong thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng tại khu di tích Đền - Chùa Bà Tấm. Ông Tô Hữu Vịnh - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Dương Xá, Trưởng Ban Quản lý di tích cho biết, Ban Quản lý cùng với Hội LHPN xã đã triển khai một số mô hình đặt tại khu di tích như mô hình thùng rác phân loại với slogan nhắc nhở khách viết trên thùng rác, giỏ hoa tái chế từ các can nhựa đã qua sử dụng với thông điệp vì môi trường xanh. Cán bộ, hội viên phụ nữ cũng thường xuyên lao động, dọn dẹp làm sạch khu di tích.

Phía ngoài cổng tam quan, Ban Quản lý di tích cho in và treo biển Quy tắc ứng xử nơi công cộng nhằm từng bước xây dựng và hình thành những chuẩn mực văn hóa của cá nhân khi đến tham quan hoặc kinh doanh lại khu di tích, điểm du lịch. Hội LHPN xã phân công 5 cán bộ, hội viên là hướng dẫn viên tại di tích, hỗ trợ phục vụ các đoàn tham quan khi có nhu cầu nghe giới thiệu thuyết minh về di tích. Theo ông Tô Hữu Vịnh, trong thời gian tới, Ban Quản lý di tích sẽ phối hợp với Hội LHPN xã tạo thêm nhiều điểm nhấn mô hình xanh.

“Xây dựng Khu di tích lịch sử/Điểm du lịch kiểu mẫu trong thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng không chỉ là trách nhiệm của các cấp chính quyền mà là nghĩa vụ của mỗi người dân. Tôi rất mong trong thời gian tới, Khu di tích Đền - Chùa Bà Tấm nói riêng, Điểm du lịch Dương Xá nói chung nhận được nhiều hơn nữa sự quan tâm tạo điều kiện của các cấp các ngành, sự phối hợp giúp đỡ của các cơ quan, đơn vị, sự tham gia vào cuộc của toàn thể nhân dân để du lịch Dương Xá thực sự phát triển, mang lại lợi ích cho cộng đồng”, ông Tô Hữu Vịnh chia sẻ.

Cũng như huyện Đông Anh và huyện Gia Lâm, huyện Thanh Trì có nhiều di tích, danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Trên cơ sở rà soát thực trạng các khu Di tích lịch sử được xếp hạng quốc gia trên địa bàn huyện Thanh Trì, Hội LHPN huyện đã thực hiện mô hình “Khu Di tích lịch sử Đình Đông Phù, Chùa Hưng Long kiểu mẫu”.

Bà Phạm Thị Bích Thủy - Phó Chủ tịch Hội LHPN huyện Thanh Trì cho biết, Hội đã hợp với chính quyền và các đoàn thể lắp đặt cụm pano hướng dẫn thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng; trồng cây xanh, cây ăn quả và cây bóng mát tại khu di tích. Đồng thời vận động hội viên phụ nữ tham gia tổng dọn vệ sinh, trồng và chăm sóc cây xanh, hoa cây cảnh tại khu di tích; vận động các hộ dân kinh doanh xung quanh khu di tích thực hiện các nội dung Quy tắc ứng xử nơi công cộng.

Đình Đông Phù được xây dựng từ thời Tiền Lê, là nơi thờ tướng Nguyễn Siêu. Chùa Hưng Long là nơi thờ 2 vị công chúa triều Lý là Từ Huy và Từ Thục, được nhà Trịnh trùng tu năm 1612. Cụm di tích lịch sử Đình Đông Phù - Chùa Hưng Long đã được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia vào năm 1990. Đây là địa điểm du lịch đẹp và thu hút nhiều khách đến thăm quan, tìm hiểu lịch sử.

Còn rất nhiều “mô hình điểm” Danh lam thắng cảnh/Di tích lịch sử kiểu mẫu đã có mặt trên nhiều quận, huyện của Thủ đô, như Đền Gióng, Làng Gốm Bát Tràng ở huyện Gia Lâm; Khu Di tích Đền Sóc và Tượng đài Thánh Gióng ở huyện Sóc Sơn; Đền Nội Bình Đà ở huyện Thanh Oai. Bên cạnh đó, nhiều đơn vị, các cơ sở hội phụ nữ đã chủ động nghiên cứu, triển khai, ra mắt mô hình tại địa bàn như Chùa Hưng Long, Chùa Linh Quang ở huyện Thanh Trì; Chùa Hưng Phúc ở huyện Hoài Đức; Đền thờ Tô Hiến Thành; Chùa Đôi Hồi Đan Phượng,…

Hà Nội là một trong những địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng di tích có trên địa bàn. Toàn Thành phố hiện có 5.922 di tích được kiểm kê; trong đó có 1 di sản văn hóa thế giới, 21 cụm di tích quốc gia đặc biệt, 1.160 di tích quốc gia, 1.456 di tích cấp thành phố. Nổi tiếng với nhiều di tích danh thắng, chính vì vậy, việc xây dựng văn hóa ứng xử văn minh tại các di tích, danh lam thắng cảnh góp phần thể hiện sự trân trọng với các di sản và đưa các di tích, danh lam trở thành điểm đến hấp dẫn là một việc làm vô cùng cần thiết.

Tuy nhiên, cái đẹp đó chưa thể trọn vẹn khi ở đâu đó vẫn còn xảy ra tình trạng di tích bị xâm hại bởi những hành vi thiếu ý thức của một bộ phận người dân, khách tham quan như việc viết, vẽ, khắc bậy lên di tích, là các hành vi khác như ăn mặc hở hang, không phù hợp khi đến các di tích có tính tôn nghiêm như đình, chùa; văng tục chửi bậy; sẵn sàng gây gổ đánh nhau; chen lấn, không xếp hàng; xả rác bãi tại các điểm tham quan, du lịch…

Các hành vi này không chỉ gây mất mỹ quan, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến giá trị của các di tích, các cảnh đẹp, gây lãng phí tài sản văn hóa quý giá. Với di sản được kiến tạo tự nhiên, hành vi phá hoại của con người mang lại hậu quả vô cùng nặng nề, vì khả năng hồi phục nguyên trạng cho di sản là rất khó, hoặc không thể được.

Bà Lê Kim Anh - Chủ tịch Hội LHPN thành phố Hà Nội cho biết, tại Hà Nội, sau 5 năm triển khai thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn Thành phố gắn với xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh đã và đang mang đến những thay đổi rõ nét. Thông điệp về văn hóa ứng xử được lan tỏa mọi lúc, mọi nơi, góp phần đẩy lùi những hành vi ứng xử thiếu văn hóa; đồng thời, khích lệ sự ra đời của ngày càng nhiều những việc làm vì đời sống văn hóa cộng đồng, trong đó có việc ươm mầm, nhân rộng các mô hình điểm từ thành phố tới cơ sở.

Nhận thức được vai trò, trách nhiệm của phụ nữ và tổ chức Hội trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, nhằm nâng cao hơn nhận thức, thay đổi hành vi của phụ nữ Thủ đô trong việc thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng, Hội LHPN Hà Nội đã tham mưu Ủy ban nhân dân Thành phố ban hành Kế hoạch số 210/KH-UBND ngày 5/8/2022 về việc tuyên truyền, vận động phụ nữ thực hiện Quy tắc ứng xử nơi công cộng và cụ thể hóa kế hoạch bằng Hướng dẫn triển khai mô hình Điểm “Chợ văn minh - an toàn - hiệu quả”, mô hình điểm Danh lam thắng cảnh/Di tích lịch sử kiểu mẫu và mô hình điểm Tổ dân phố/thôn văn hóa kiểu mẫu.

“Với sự chung tay của các cấp Hội Thủ đô, sự đồng thuận của các cấp chính quyền cùng sự hỗ trợ từ các tổ chức xã hội, các cán bộ, hội viên, người dân thực sự xây dựng được thói quen, thái độ, cách ứng xử thân thiện, lịch sự tại các điểm danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, góp phần xây dựng hình ảnh người phụ nữ Thủ đô nói riêng và người dân Hà Nội nói chung ngày càng thanh lịch, văn minh”, bà Lê Kim Anh nhấn mạnh.

Theo chuyên gia văn hóa Phùng Hoàng Anh - Hội văn nghệ dân gian Việt Nam, di tích, danh thắng có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Thăng Long - Hà Nội trong suốt chiều dài lịch sử. Vì vậy, những chủ nhân của Hà Nội, của thành phố nghìn năm tuổi cẩn phải hiểu được giá trị và ý nghĩa to lớn của nó và ứng xử có văn hóa với di tích, danh thắng.

Những năm gần đây, vấn đề xây dựng văn hóa ứng xử tại các di tích ở Thủ đô đang được chú trọng, nhằm góp phần tạo sự văn minh cho những người quản lý di tích, người dân đến chiêm ngưỡng cùng với đó là thể hiện sự trân trọng với di sản. Sự chuyển biến này là thành quả của quá trình tuyên truyền, vận động của ngành văn hóa, các địa phương cũng như những người quản lý di tích. Điều đó cũng góp phần giữ gìn, bảo tồn di sản bền vững với thời gian. Di sản văn hóa là tài sản quý của quốc gia, một hành vi thiếu văn hóa hay việc làm mang mục đích trục lợi cũng đồng nghĩa, giá trị cốt lõi của tài sản quốc gia đứng trước nguy cơ biến mất. Chính vì thế, bảo vệ di sản trách nhiệm chung của cả cộng đồng.