Từ những nghị quyết được bàn thảo trong hội nghị Trung ương đến những chuyển biến nhỏ bé trong đời sống thường ngày ở nếp sống, lời nói, hành vi ứng xử của mỗi người dân… đó là hành trình sinh động của văn hóa Việt Nam hôm nay. Một hành trình mà ở đó, ý Đảng đã gặp lòng dân, và tư duy “vì Nhân dân” không còn là khẩu hiệu, mà đã thấm sâu vào đời sống, trở thành mạch nguồn của sức mạnh tinh thần dân tộc. Khi con người được đặt ở vị trí trung tâm của mọi chính sách, văn hóa không chỉ là lĩnh vực, mà là hơi thở của xã hội hiện diện trong từng cách sống, cách nghĩ, cách làm của người dân.

Văn hóa từ lâu không chỉ là khái niệm thuần túy về nghệ thuật hay lễ hội. Đó chính là những giá trị tạo nên bản lĩnh và phẩm chất của con người Việt Nam: Trí tuệ, đạo đức, lối sống, niềm tin và khát vọng. Khi đặt trong quan hệ với cộng đồng và tự nhiên, văn hóa trở thành “bản sắc định dạng dân tộc”, là gốc rễ để mỗi quốc gia đứng vững và vươn xa. Bởi vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”. Lời dạy ấy vừa là kim chỉ nam, vừa là lời nhắc nhở về sứ mệnh của văn hóa trong phát triển đất nước.

Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh bền bỉ, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Nơi nào văn hóa thấm sâu, nơi đó lòng người đồng thuận; nơi nào văn hóa được coi trọng, nơi đó xuất hiện sáng tạo, khát vọng cống hiến và động lực đổi mới.

Thực tiễn phát triển thời gian qua cho thấy, cùng với những thành tựu đáng ghi nhận, đời sống văn hóa nước ta vẫn đối diện những thách thức không nhỏ. Cụ thể, chất lượng hoạt động văn hóa chưa thật tương xứng với tiềm năng và nhu cầu xã hội; môi trường văn hóa vẫn còn những tác động tiêu cực len lỏi từ mê tín dị đoan, thương mại hóa đến lối sống lệch chuẩn, tâm lý sính ngoại… Những điều ấy nếu không được khắc phục sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hệ giá trị và sức mạnh tinh thần của dân tộc.

Nhìn lại lịch sử, vào những năm 40 của thế kỷ XX, Việt Nam không chỉ lâm vào khủng hoảng chính trị mà còn rơi vào khủng hoảng văn hóa sâu sắc dưới ách thống trị thực dân nửa phong kiến. Văn hóa dân tộc bị bóp nghẹt, bản sắc đứng trước nguy cơ phai nhạt. Trong bối cảnh đó, Đảng ta đã kịp thời ban hành Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943, mở ra con đường mới cho nền văn hóa dân tộc với ba nguyên tắc: Dân tộc - Khoa học - Đại chúng. Đây là tuyên ngôn đầu tiên của Đảng về văn hóa, đặt văn hóa ngang hàng với chính trị, kinh tế, tạo cơ sở tư tưởng để văn hóa trở thành vũ khí tinh thần trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng Tổ quốc.

Sự ra đời của Đề cương đã tạo ra làn sóng mới, thổi bùng lên cuộc vận động lớn trên mặt trận văn hóa, nhằm thức tỉnh ý chí, khẳng định giá trị và khơi dậy sức mạnh tinh thần của con người Việt Nam để chuẩn bị cho một cuộc cách mạng “long trời lở đất”. Văn hóa trở thành lực lượng xung kích, gắn chặt với mục tiêu giải phóng dân tộc.

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945, hàng loạt phong trào văn hóa tiến bộ như Bình dân học vụ, xây dựng đời sống mới lan tỏa sâu rộng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh yêu cầu phải xây dựng văn hóa dân tộc mà trong đó, "nội dung văn hóa phải có ý nghĩa giáo dục, phải giáo dục thế nào là đời sống mới, thế nào là đạo đức cách mạng. Văn hóa phải gắn liền với lao động sản xuất. Người cũng chỉ rõ yêu cầu “muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, phải có con người xã hội chủ nghĩa và có tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Phải đánh bại những tư tưởng công thần, địa vị, danh lợi của chủ nghĩa cá nhân, phát huy tinh thần cần kiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo về của công, chống tham ô, lãng phí" - (trích: Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật).

Từ định hướng đúng đắn ấy, suốt nhiều thập kỷ qua, Đảng và Nhà nước ta kiên định coi văn hóa là trụ cột của phát triển đất nước. Hệ thống quan điểm, chính sách về văn hóa ngày càng hoàn thiện, cùng với đó là đội ngũ cán bộ văn hóa trưởng thành, tích lũy tri thức và kinh nghiệm để dẫn dắt sự nghiệp phát triển văn hóa.

Thành tựu ấy có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Bởi nếu thiếu các thiết chế, cơ chế và con người làm văn hóa, chắc chắn không thể xây dựng đời sống tinh thần phong phú, không tạo được “môi trường nuôi dưỡng” sức mạnh văn hóa Việt Nam. Chính sách đúng đắn là phần “xương sống” giúp văn hóa trụ vững; con người là chủ thể bảo tồn, lan tỏa và sáng tạo những giá trị mới.

Tại tọa đàm với chủ đề “Để hiện thực những mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội hiện đại, văn minh, hạnh phúc và phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới”, GS.TS Tạ Ngọc Tấn, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương đánh giá: Tiếp tục đổi mới phong cách lãnh đạo của cấp ủy Đảng, tư duy quản lý của chính quyền theo hướng “kiến tạo - phục vụ” là một vấn đề rất quan trọng, xuất phát từ bối cảnh thực tế và đòi hỏi của đất nước trong giai đoạn mới. Nếu đặt trong bối cảnh chung có thể thấy thế giới hiện nay - như quyền Bộ trưởng Bộ Ngoại giao đã phát biểu, là “sự đảo lộn có tính chất cách mạng”: đảo lộn từ thể chế, khoa học, nền tảng chính trị khoa học thế giới… Nhiều vấn đề mới xuất hiện, điển hình như Al xuất hiện, cũng “đe dọa” không chỉ công việc mà cả đạo đức, lối sống, cách ứng xử con người với con người…

GS.TS Tạ Ngọc Tấn cũng gợi mở giải pháp, trong đó ông nhấn mạnh: Từng lãnh đạo các cấp phải là tấm gương về tác phong, ứng xử từ trong gia đình tới người dân cho thật văn hóa. Nơi nào có “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”, chắc chắn nơi đó sẽ phát triển tốt đẹp thậm chí vượt bậc.

Nhìn về tương lai, khát vọng xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc gắn với mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” đang trở thành ý chí chung của toàn xã hội. Đó không chỉ là mong muốn bảo tồn những giá trị truyền thống, mà còn là khát vọng kiến tạo những giá trị mới, đưa văn hóa trở thành trụ cột vững chắc của sự phát triển bền vững.

Khát vọng xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trước hết bắt nguồn từ tư duy lý luận sắc bén của Đảng về vai trò của văn hóa trong sự nghiệp cách mạng. Đảng xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng, đồng thời là mục tiêu và động lực của phát triển đất nước. Đây là bước phát triển lớn về nhận thức lý luận, thể hiện tầm nhìn vượt lên trên những quan niệm phiến diện, chỉ coi văn hóa như lĩnh vực phụ trợ hoặc hoạt động mang tính giải trí.

Trong tiến trình đổi mới toàn diện đất nước, tư duy lý luận của Đảng về văn hóa ngày càng được hoàn thiện, dựa trên cơ sở vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Văn hóa được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội trong các chiến lược phát triển quốc gia. Điều này khẳng định vị thế đặc biệt của văn hóa như “trục cốt lõi” tạo nên bản sắc và sức mạnh trường tồn của dân tộc.

Trên góc nhìn về những định hướng của Đảng được hiện thực hóa trong phát triển văn hóa Hà Nội, TS Nguyễn Viết Chức, Phó Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn về Văn hoá - Xã hội (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), cho rằng: Văn hóa phải bắt đầu từ sự thật và minh bạch để hiện thực hóa khát vọng Hà Nội. Để xây dựng một Hà Nội "văn minh, hiện đại, hạnh phúc", yếu tố cốt lõi không chỉ nằm ở phát triển kinh tế hay hạ tầng, mà phải bắt nguồn từ một nền tảng văn hóa sâu sắc, bắt đầu bằng sự trung thực, minh bạch và lòng dũng cảm đối diện với sự thật.

Văn hóa phải "sâu", phải thấm vào từng hành động, chứ không phải là những biểu hiện bề nổi. Sự “công khai, minh bạch” chính là thước đo của một xã hội văn hóa. Việc công khai, minh bạch trong mọi chủ trương, chính sách, dự án là điều kiện tiên quyết để xây dựng niềm tin và huy động sức mạnh của toàn dân. Muốn "đồng lòng, chung sức", thì trước hết phải tạo ra một môi trường nơi người dân được biết, được tham gia và được đóng góp.

Chung quan điểm về quyết tâm chính trị và sự chuyển biến từ tư duy đến hành động của Hà Nội về văn hóa, PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển, Phó Chủ tịch Hội đồng Tư vấn Kinh tế - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội cho rằng trong chủ đề và phương châm Đại hội lần thứ XVIII Đảng bộ thành phố Hà Nội vừa qua có thêm yếu tố mới so với trước là “đột phá” (“Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đột phá - Phát triển”), xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn tới, tinh thần đột phá cũng thể hiện trong các quan điểm phát triển, mục tiêu, giải pháp đã được Đại hội thông qua.

PGS.TS Bùi Thị An kiến nghị cần đưa tiêu chí “hạnh phúc của người dân” vào hệ thống đánh giá cán bộ, đặc biệt ở cấp phường, xã. “Nơi nào dân hài lòng thực sự, nơi đó là đột phá. Dân không còn kêu, không còn bức xúc thì đó là thành công thật. Khi người dân Hà Nội cảm nhận được rằng các chủ trương trong Văn kiện Đại hội thực sự đi vào đời sống, thực sự làm cho họ hạnh phúc, thì đó chính là thành công lớn nhất. Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã định hướng, Hà Nội cần đặt “Văn hiến - Bản sắc - Sáng tạo” ở vị trí trung tâm của mọi định hướng phát triển Thủ đô, coi đó là nguồn lực nội sinh mạnh mẽ, là căn cốt hình thành bản lĩnh, trí tuệ và sức vươn của Hà Nội, làm nền tảng để Thủ đô khẳng định vai trò đầu tàu, vị thế dẫn dắt và sức lan tỏa của quốc gia trong thời kỳ mới.

Rõ ràng, dù ở Hà Nội hay những địa phương khác, Đảng luôn nhất quán chủ trương phát triển văn hóa theo hướng bảo tồn giá trị truyền thống kết hợp sáng tạo giá trị mới; gắn phát triển văn hóa với xây dựng con người Việt Nam thời đại mới. Bởi con người vừa là chủ thể sáng tạo văn hóa, vừa là sản phẩm của văn hóa. Khi hệ giá trị quốc gia, gia đình và cá nhân được vun đắp và lan tỏa, văn hóa sẽ trở thành động lực tinh thần mạnh mẽ thúc đẩy Nhân dân hành động vì lợi ích chung của đất nước.

Một yêu cầu có tính nguyên tắc trong tư duy văn hóa của Đảng chính là đảm bảo tính độc lập, tự chủ về văn hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Hội nhập phải đi liền với bản lĩnh tự bảo vệ và phát triển những giá trị riêng của dân tộc. Văn hóa Việt Nam không đóng kín mà chủ động tiếp thu tinh hoa nhân loại để làm giàu bản thân. Khả năng “tiếp biến văn hóa” ấy chính là minh chứng cho nội lực vững chắc và bản lĩnh độc lập của một nền văn hóa trưởng thành.

Đưa văn hóa trở thành “sức mạnh mềm” nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế là lựa chọn mang tầm chiến lược. Những sản phẩm văn hóa mang tinh thần Việt Nam, từ di sản vật thể đến các ngành công nghiệp sáng tạo hiện đại, đều có thể trở thành phương tiện lan tỏa hình ảnh quốc gia. Đảng định hướng hình thành thương hiệu văn hóa Việt Nam đặc trưng, đủ sức cạnh tranh và chinh phục sự ngưỡng mộ của bạn bè quốc tế.

Phát triển văn hóa còn là xây dựng “lá chắn tinh thần”, tăng cường sức đề kháng trước nguy cơ xâm nhập các sản phẩm và quan điểm lệch lạc, có thể gây xói mòn bản sắc và niềm tin xã hội. Một quốc gia mạnh không chỉ mạnh bằng kinh tế, mà còn mạnh bằng “sức mạnh của hệ giá trị”, mạnh bằng sự kiên định trước mọi tác động tiêu cực của toàn cầu hóa.

Chặng đường 80 năm thực hiện tư tưởng văn hóa của Đảng đã chứng minh rằng, khi lý luận đúng đắn gắn với thực tiễn sinh động, khi ý Đảng hòa quyện với lòng dân, văn hóa sẽ thực sự trở thành sức mạnh nội sinh vĩ đại. Đảng vừa là chủ thể hoạch định đường lối, vừa là hạt nhân tổ chức và cổ vũ toàn dân tham gia xây dựng và bảo vệ nền văn hóa dân tộc.

Tư duy chiến lược về văn hóa cho thấy Đảng không chỉ lãnh đạo sự phát triển kinh tế, chính trị, mà còn dẫn dắt linh hồn dân tộc qua mọi thời khắc lịch sử. Văn hóa biến mục tiêu cách mạng thành sức mạnh tự thân của Nhân dân. Văn hóa giúp dân tộc ta không chỉ “đứng vững” mà còn “đứng cao”, hướng tới tương lai phồn vinh, hùng cường và hạnh phúc. Văn hóa Việt Nam, dưới ánh sáng lý luận của Đảng, sẽ tiếp tục tỏa rạng như nguồn sức mạnh tinh thần vô tận, cơ sở để củng cố niềm tin, hun đúc khát vọng và dẫn dắt đất nước ta đi đến những mốc son mới trong thế kỷ XXI.

---------------------

Đinh Luyện - Bùi Phương - Phạm Thắng