"Văn hóa là hồn cốt của dân tộc" - lời khẳng định của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 không chỉ là định hướng tư tưởng mà còn là kim chỉ nam cho hành động. Hà Nội, với vai trò trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi lắng hồn núi sông ngàn năm, đang là nơi câu nói ấy trở thành hiện thực sinh động nhất. Mỗi di sản được bảo tồn, mỗi không gian sáng tạo được vun đắp, mỗi chính sách văn hóa được ban hành chính là bằng chứng cho khát vọng xây dựng Thủ đô văn hiến - văn minh - hiện đại, nơi con người là trung tâm của mọi phát triển.

Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo cách mạng, văn hóa đã được xác định là một mặt trận trọng yếu. Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 - bản tuyên ngôn đầu tiên của Đảng về văn hóa - đã đặt nền tảng cho sự phát triển văn hóa với ba nguyên tắc cốt lõi: "Dân tộc - Khoa học - Đại chúng".

Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, qua các kỳ Đại hội Đảng và hệ thống Nghị quyết chuyên đề, tư tưởng nhất quán luôn được khẳng định: văn hóa chính là hồn cốt của dân tộc, là sức mạnh nội sinh to lớn và lâu bền của đất nước, là sức mạnh mềm nâng tầm vị thế quốc gia. Nhận thức về vai trò của văn hóa đối với sự phát triển bền vững ngày càng toàn diện và sâu sắc.

Điểm nhấn quan trọng trong quá trình lãnh đạo của Đảng là tư duy quản lý văn hóa đã chuyển đổi căn bản: Từ "làm văn hóa" thuần túy sang "quản lý Nhà nước về văn hóa", từng bước tiếp cận phương thức quản trị hiện đại. Văn hóa không còn là lĩnh vực "đứng sau" hay tách rời phát triển, mà đã trở thành nền tảng tinh thần và động lực quan trọng cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Việc Quốc hội thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035 là dấu mốc quan trọng, khẳng định văn hóa phải được đầu tư xứng tầm với vai trò trụ cột phát triển đất nước. Môi trường văn hóa được xây dựng ngày càng thực chất, lan tỏa thành phong trào sâu rộng trong đời sống xã hội. Nhân dân giữ vai trò trung tâm - vừa là chủ thể sáng tạo văn hóa, vừa là người thụ hưởng các giá trị văn hóa.

Công nghiệp văn hóa đang định hình các hướng đi sáng tạo, từng bước chuyên nghiệp, đóng góp ngày càng lớn vào tăng trưởng kinh tế và quảng bá hình ảnh đất nước. Nghị quyết số 33-NQ/TW đã nhấn mạnh: "Phát triển công nghiệp văn hóa nhằm khai thác và phát huy những tiềm năng và giá trị đặc sắc của văn hóa Việt Nam; khuyến khích xuất khẩu sản phẩm văn hóa, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới...".

Du lịch cùng báo chí và truyền thông trở thành những cây cầu bắc nhịp kết nối Việt Nam với thế giới. Ngành du lịch tăng trưởng đầy khởi sắc, được Chính phủ đánh giá là điểm sáng kinh tế - xã hội, khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng trong phát triển văn hóa.

Cùng với những thành tựu, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng thẳng thắn chỉ ra tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa: chặng đường phía trước có nhiều thuận lợi nhưng cũng không ít khó khăn, thách thức. Cơ hội mở ra nhiều nhưng nguy cơ phai nhạt bản sắc văn hóa dân tộc cũng hiện hữu. Việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa chưa đồng bộ, nguồn nhân lực chất lượng cao còn hạn chế so với yêu cầu phát triển mới.

Đó chính là lý do văn hóa chỉ thực sự trở thành sức mạnh khi đi vào đời sống Nhân dân, khi mỗi người dân đều được hưởng thụ và góp phần tạo dựng những giá trị tốt đẹp. Phát triển văn hóa vì con người và do con người chính là con đường dẫn đất nước đến phồn vinh, hạnh phúc và trường tồn.

Nghị quyết 33-NQ/TW xác định xây dựng con người Việt Nam toàn diện là nhiệm vụ đầu tiên trong 6 nhiệm vụ, và tất cả các nhiệm vụ tiếp theo đều phải lấy con người làm trung tâm. Hà Nội thấm nhuần tinh thần ấy và thể hiện rõ trong toàn bộ hoạt động phát triển văn hóa của Thủ đô.

Trong 10 năm qua, Thành phố đã cụ thể hóa Nghị quyết 33-NQ/TW thành các chương trình, kế hoạch, đề án bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ trong cả hệ thống chính trị. Mỗi nhiệm kỳ của Thành ủy Hà Nội đều có chương trình riêng tập trung nguồn lực phát triển văn hóa, xây dựng con người sát với thực tiễn Thủ đô.

Chương trình 06-CTr/TU trong nhiệm kỳ Đại hội XVII là điển hình: "Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021 - 2025" với 18 chỉ tiêu theo 7 nhóm, 3 yêu cầu, 14 nhiệm vụ và 6 nhóm giải pháp - khẳng định quyết tâm kiên trì mục tiêu xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh, phát triển toàn diện.

Con người Hà Nội vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển, và hơn cả, chính là chủ thể sáng tạo nên diện mạo văn hóa của một đô thị nghìn năm lịch sử.

Thực hiện Chương trình 06-CTr/TU, Hà Nội có những bước đi thể hiện quyết tâm chính trị và tinh thần dám nghĩ, dám làm, đổi mới sáng tạo.

Năm 2022, Hội đồng nhân dân Thành phố thông qua Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND quy định chế độ đãi ngộ, hỗ trợ đối với nghệ sĩ, nghệ nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu, tạo "đòn bẩy" khuyến khích phát triển văn hóa. Đây là một trong những chính sách đột phá, thể hiện sự trân trọng của Thủ đô đối với những người làm văn hóa, nghệ thuật.

Đặc biệt, Nghị quyết 09-NQ/TU năm 2022 của Thành ủy về "Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô" đánh dấu bước ngoặt quan trọng. Thành ủy Hà Nội khóa XVII đi tiên phong là cấp ủy cấp tỉnh đầu tiên trên cả nước ban hành Nghị quyết chuyên đề về phát triển công nghiệp văn hóa. Văn hóa lần đầu tiên được đặt ngang hàng như một ngành kinh tế đặc thù, được trao cơ chế vận hành tương xứng với vai trò động lực phát triển mới.

Hà Nội xác định rõ thế mạnh: Không chỉ có "vốn" di sản văn hóa sẵn có mà còn có nguồn lực con người to lớn với trên 51% dân số trẻ, tập trung nhân tài, trí tuệ của cả nước với hơn 70% trường đại học, trung tâm nghiên cứu, học viện; hơn 3.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thiết kế, nghệ thuật, văn hóa, thời trang; thu nhập bình quân đầu người năm 2023 đạt 6.000 USD/người/năm.

Ngày 19/2/2024, Ban Thường vụ Thành ủy tiếp tục ra Chỉ thị số 30-CT/TU về "Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh", cho thấy quyết tâm lớn, sự kiên trì, bền bỉ nhằm tạo sức sống mới trên địa hạt phát triển văn hóa.

Văn hóa trở thành động lực kinh tế thực sự khi khát vọng vươn lên bằng văn hóa đã được hiện thực hóa qua những con số cụ thể. Liên hoan phim quốc tế Hà Nội, Lễ hội âm nhạc quốc tế Gió mùa, Lễ hội thiết kế sáng tạo... dần trở thành nếp, trở thành thương hiệu văn hóa của Thủ đô.

Không chỉ lưu giữ các giá trị văn hóa, hoạt động từ các làng nghề và làng có nghề của Hà Nội còn đóng góp đáng kể vào ngân sách địa phương với sự tăng trưởng liên tục về doanh thu. Năm 2023, khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10 đến 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt từ 20 đến 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm. Với Hà Nội, văn hóa không chỉ dừng ở "bảo tồn" mà đã bước ra "làm kinh tế", biến tiềm lực thành sức mạnh thực tế.

Dịp sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW, Bộ Chính trị nêu rõ: "Phát triển văn hóa ngày càng gắn bó hơn với con người Việt Nam". Câu chuyện xây dựng môi trường văn hóa và con người là hai chiều tác động vô cùng chặt chẽ. Đến nay, Hà Nội tiếp tục triển khai Nghị quyết 33-NQ/TW với nỗ lực không ngừng để xây dựng môi trường văn hóa mà ở đó con người là mục tiêu và động lực to lớn.

Năm 2025, Luật Thủ đô (sửa đổi) bắt đầu có hiệu lực, mở ra cơ hội mới để Hà Nội cất cánh mạnh mẽ hơn. Điểm nhấn quan trọng nhất của Luật là lần đầu tiên xác lập văn hóa, giáo dục, khoa học và sáng tạo là trụ cột phát triển ngang hàng với kinh tế và chính trị. Văn hóa không còn "đi sau" mà bước lên hàng đầu, trở thành nền tảng của bản lĩnh và sức cạnh tranh đô thị.

Hà Nội được trao những cơ chế vượt trội: Thí điểm trung tâm công nghiệp văn hóa, phát triển khu thương mại sáng tạo gắn với di sản, chủ động huy động nguồn lực cho bảo tồn và phát triển nghệ thuật. Như nhận định của PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Luật Thủ đô 2024 là dấu mốc thể hiện rõ vị thế đặc biệt của Hà Nội trong hành trình phát triển nhanh mà vẫn bền vững, hiện đại mà vẫn thấm đẫm bản sắc.

Trong nhiệm kỳ vừa qua, ngành Văn hóa và Thể thao Hà Nội tạo dấu ấn đậm nét, lan tỏa từ giá trị di sản đến sức sống của đời sống đương đại. Hà Nội sở hữu 6.489 di tích - nhiều nhất cả nước, trong đó có 21 cụm di tích quốc gia đặc biệt. Thành phố đã xếp hạng thêm 5 di tích Quốc gia đặc biệt, 6 di tích cấp Quốc gia và 110 di tích cấp Thành phố, vượt xa mục tiêu đề ra. 579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích được triển khai với tổng kinh phí hơn 14 nghìn tỷ đồng - cho thấy sự đầu tư xứng tầm cho hồn cốt Thăng Long - Hà Nội.

152 chương trình nghệ thuật gắn với công nghiệp văn hóa được tổ chức. Các sự kiện lớn như Ngày hội văn hóa vì hòa bình 2024 hay chuỗi hoạt động kỷ niệm các ngày lễ trọng đại đều thu hút hàng vạn người tham dự, khắc họa tinh thần "Hà Nội - Thành phố vì hòa bình" bằng những trải nghiệm văn hóa đầy tự hào và cảm xúc.

Thể thao dẫn đầu cả nước, tỷ lệ người dân rèn luyện thể thao đạt hơn 43%, thể thao thành tích cao liên tiếp ghi dấu ấn tại các đấu trường quốc gia và quốc tế. Đó không chỉ là chuyện của huy chương, mà còn là biểu hiện sinh động của một đô thị giàu năng lượng và tinh thần nhân văn: phát triển vì con người và do con người.

Từ năm 2019, khi chính thức gia nhập Mạng lưới Thành phố Sáng tạo của UNESCO trong lĩnh vực Thiết kế, Hà Nội đã biến đây thành cơ hội quan trọng để khẳng định thương hiệu "Thủ đô nghìn năm văn hiến - Thành phố của sáng tạo". Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội Đặng Hương Giang cho biết, Thành phố đã và đang khai thác thế mạnh này trên nhiều phương diện để nâng cao vị thế trên bản đồ du lịch văn hóa quốc tế, lấy văn hóa và con người Hà Nội làm trung tâm - nguồn lực quan trọng để hình thành sản phẩm du lịch đặc trưng và nâng cao năng lực cạnh tranh điểm đến.

Hà Nội hôm nay là minh chứng sinh động: khi văn hóa được đặt đúng vị trí, mọi nguồn lực đều hóa thành sức mạnh; khi con người được đặt vào trung tâm phát triển, thành phố không chỉ "tăng trưởng" mà còn "nâng tầm". Từ ánh sáng của Nghị quyết lan tỏa xuống từng con phố, từng thiết chế văn hóa, từng công dân Thủ đô, Hà Nội đã và đang viết tiếp câu chuyện của một đô thị nghìn năm giàu bản sắc và giàu khát vọng tương lai.

TS. Nguyễn Văn Phong, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội khẳng định: "Với chiều dài lịch sử, bề dày văn hiến nghìn năm, Hà Nội luôn nhận thức sâu sắc vấn đề văn hóa vừa là nhiệm vụ trước mắt, vừa là nhiệm vụ cơ bản và lâu dài; văn hóa đang trở thành trung tâm trong chính sách phát triển của Hà Nội; quan điểm bảo đảm phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa; phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa".

Những năm gần đây, từ Hà Nội đến nhiều địa phương khác trong cả nước đang nỗ lực đưa quan điểm, chủ trương của Đảng về phát triển văn hóa vào cuộc sống. Thực tiễn cho thấy: Nơi nào có quyết tâm cao, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị thì ở đó văn hóa khởi sắc, nhân tố con người được phát huy, môi trường xã hội lành mạnh hơn.

Hà Nội chỉ là một ví dụ tiêu biểu cho thấy văn hóa có thể trở thành động lực nội sinh quan trọng của sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, vẫn còn những nơi sự quan tâm dành cho văn hóa chưa được đặt xứng tầm, xuất hiện những điểm nghẽn cần phải "cởi trói".

Điểm nghẽn thứ nhất là đội ngũ cán bộ. Ở nhiều nơi, đội ngũ cán bộ chưa thực sự dấn thân, hết mình với công tác mà thay vào đó là sự ứng biến an toàn, làm công tác hành chính là chính. Cần xây dựng đội ngũ cán bộ văn hóa, thông tin, thể thao và du lịch dựa trên tiêu chí phẩm chất, trình độ, tầm nhìn và nhất là sự dấn thân. Người cán bộ văn hóa không thể chỉ là "người làm công tác hành chính". Họ phải trở thành những "đại sứ văn hóa", chủ động tạo ra chuẩn mực mới, lan tỏa giá trị đẹp, dám nghĩ và dám đổi mới vì lợi ích cộng đồng.

Điểm nghẽn thứ hai là môi trường văn hóa. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh hết sức quan trọng, coi đây là nền tảng của mọi sáng tạo. Môi trường ấy phải được kiến tạo trong hệ thống chính trị, trong các thiết chế văn hóa, trong doanh nghiệp, trường học, khu dân cư và từng gia đình. Khi hệ giá trị con người Việt Nam được bồi đắp đầy đủ, mỗi cá nhân biết tôn trọng điều hay lẽ phải, xã hội sẽ hình thành cơ chế tự điều chỉnh bằng những chuẩn mực văn minh. Người tốt được tôn vinh, điều xấu tự bị đào thải, như "ánh sáng luôn khiến bóng tối phải lùi bước".

Ngoài ra, vấn đề nguồn lực cần thay đổi tư duy. Đầu tư cho văn hóa không phải "chi phí" mà là góp vốn cho tương lai quốc gia. Nhiều thiết chế văn hóa ở các địa phương vẫn chưa được khai thác hiệu quả hoặc sử dụng sai công năng, gây lãng phí. Kinh nghiệm Hà Nội và một số tỉnh, thành cho thấy: nếu biết huy động và quản lý nguồn lực thông minh, xã hội hóa đúng hướng, văn hóa sẽ trở thành lĩnh vực giàu tiềm năng phát triển, đồng thời đóng góp mạnh mẽ vào kinh tế sáng tạo.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng và cạnh tranh gay gắt. "Bản sắc dân tộc" không còn là khẩu hiệu mà trở thành lợi thế chiến lược. Văn hóa chính là tấm hộ chiếu mềm đưa hình ảnh Việt Nam lan tỏa ra thế giới. Muốn vậy, phải có tầm nhìn quốc gia, có chiến lược dài hạn, có đội ngũ dẫn dắt và có niềm tự hào đủ lớn để mỗi người dân trở thành một hạt nhân văn hóa.

Chấn hưng văn hóa không phải nhiệm vụ riêng của ngành văn hóa mà là sự nghiệp của toàn dân tộc. Mỗi địa phương, trong đó có Thủ đô Hà Nội, cần tiếp tục tiên phong, từ đó lan tỏa tinh thần đổi mới đến mọi miền. Một đất nước cường thịnh phải bắt đầu từ con người biết yêu và giữ gìn những giá trị tốt đẹp. Khi "gốc rễ văn hóa" được chăm dưỡng vững chắc, Việt Nam sẽ đủ sức vươn mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.

Nghị quyết số 33-NQ/TW đã chỉ rõ: "Các cấp ủy, tổ chức đảng cần xác định xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam là một nhiệm vụ quan trọng trong suốt thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước... Phải coi trọng xây dựng văn hóa từ trong Đảng, trong bộ máy nhà nước, mà nội dung quan trọng là học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Văn hóa, đạo đức và lối sống lành mạnh phải được thể hiện trước hết trong mọi tổ chức đảng, nhà nước, đoàn thể, trong cán bộ, công chức, viên chức nhà nước, trong từng đảng viên, hội viên. Sự gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên là yêu cầu quan trọng trong công tác lãnh đạo của Đảng".

Đó chính là con đường để văn hóa Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh quốc gia, là nền tảng vững chắc đưa đất nước vươn tới những tầm cao mới.

------------------------

Đinh Luyện - Bùi Phương - Phạm Thắng